Ώστε λοιπόν, η πάθηση που ευθύνεται για τις υψηλότερες δαπάνες σ’ όλο το (πελώριο: 3,1 τρισ. δολάρια, 18% του Αμερικανικού ΑΕΠ) σύστημα Υγείας των ΗΠΑ δεν είναι τα καρδιαγγειακά νοσήματα, κι ας ευθύνονται για τους περισσότερους θανάτους ανά τη Δύση. Ούτε οι καρκίνοι, η φοβερή αυτή πάθηση με την υψηλή θνησιμότητα. Είναι οι φθορές στους μεσοσπονδύλιους δίσκους, οι οποίες φέρνουν τον πόνο στην μέση και τον αυχένα – και κοστίζουν, σε ετήσια βάση, 134,5 δισ. δολάρια στις ΗΠΑ (σχεδόν όσο οι δαπάνες στρατιωτικής ενίσχυσης της Ουκρανίας από την αρχή του πολέμου έως τώρα, αν θέλετε ένα μέτρο σύγκρισης).
Ο γιατρός και «απροσδόκητος» λογοτέχνης Γιώργος Δενδρινός την έχει την τάση να καταπιάνεται, χρησιμοποιώντας ένα είδος βιωματικής γραφής, με θέματα εκ πρώτης όψεως απροσδόκητα που ωστόσο συγκινούν ένα ευρύτερο αναγνωστικό κοινό. (Βοηθάει εδώ και η επιλογή τίτλων, από το «Μαύρες οχιές μας ζώσανε» ή το «Πάει η μουστάρδα στην κρεμ μπρυλέ;» – στο Μεταίχμιο – μέχρι το βιογράφημα μιας ολόκληρης εποχής «είδες να μαδάνε την κότα – ιστορία μιας οικογένειας κι ενός αιώνα – στου Πατάκη). Εδώ, λοιπόν, καταπιάνεται με ιδιαίτερη στοργή – θάλεγε κανείς με τρυφερότητα – με ένα πρόβλημα υγείας και ευζωίας που ταλανίζει καθημερινά εκατομμύρια ανθρώπους – κυριολεκτικά «καθημερινά», κυριολεκτικά «εκατομμύρια».
Έρχεται λοιπόν ο Γ. Δενδρινός και εξηγεί τι είναι και πώς λειτουργεί ο μεσοσπονδύλιος δίσκος, πώς φθείρεται με τα χρόνια, πώς οδηγεί στην συμπίεση των νεύρων και στους ποικιλώνυμους πόνους της μέσης και του αυχένα. Οδηγεί τον αναγνώστη στην συνειδητοποίηση του τι σήμανε η αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης από τα 30 ή τα 40 χρόνια στην αυγή της ανθρώπινης διαδρομής στα άνω των 70 στην τωρινή κατάσταση: Συν τη σύγκριση με τα άλλα σπονδυλωτά όντα, που όμως δεν έχουν την συνεχή όρθια στάση με την καταπόνηση που φέρνει.
Και μετά, με ένα βήμα-βήμα άνοιγμα παραθύρων στην βιολογία και την φυσιολογία του σκελετού και του ηρωικού πλην παραμελημένου μεσοσπονδύλιου δίσκου, έρχεται να δώσει απάντηση στο ερώτημα μυριάδων: «Γιατί τελικά πονάω;». Και να ξεναγήσει σε μεθόδους αντιμετώπισης – και στις παγίδες ή/τους περιορισμούς τους – από την δισκεκτομή/μικροδισκεκτομή μέχρι την ΟΑΔ (ολική αντικατάσταση μεσοσπονδύλιο δίσκου) ή τον βελονισμό, από τις αναφορές στα βλαστοκύτταρα μέχρι την δυσοίωνη επίσκεψη στο «τι σημαίνει αποτυχία της εγχείρησης σπονδυλικής στήλης». Με τη βοήθεια των συχνά σουρρεαλιστικών αλλά σταθερά ανθρώπινων σκίτσων/εικόνων του Γιάννη Κουρούδη, ο Γιώργος Δενδρινός ασκεί εδώ κάτι που θα λέγαμε ιατρικό διαφωτισμό, κυρίως όμως…. κάνει παρέα σε ανθρώπους που πονάνε, που έχουν πονέσει, που έχουν δει την καθημερινότητά τους να υποβαθμίζεται , που ανησυχούν.
Ανθρώπινες καταστάσεις.
Ενόψει του 2023 οι προοπτικές για την παγκόσμια οικονομία έδειχναν ζοφερές. Οι αναλυτές προέβλεπαν ότι η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και η επακόλουθη άνοδος των τιμών της ενέργειας θα προκαλούσαν βαθιά ύφεση στην Ευρώπη. Σύμφωνα με το Bloomberg υπήρχε 100% πιθανότητα η αμερικανική οικονομία να βρεθεί σε ύφεση. Λίγοι πίστευαν ότι οι περισσότερες αναπτυσσόμενες οικονομίες θα μπορούσαν να αντέξουν τον συνδυασμό των αυξανόμενων τιμών της ενέργειας, της ανόδου των επιτοκίων και της ύφεσης στις ανεπτυγμένες χώρες.
Η απαισιοδοξία τους θα ήταν, δε, ακόμη πιο έντονη, εάν είχαν προβλέψει τον πόλεμο Ισραήλ-Χαμάς, την όξυνση του πολέμου Ρωσίας-Ουκρανίας και τις πολιτικές αναταράξεις σε δυτικές χώρες. Επιπλέον, η εξαιρετική αστάθεια στην αγορά αμερικανικών ομολόγων και οι χρεοκοπίες αμερικανικών τραπεζών θα είχαν τροφοδοτήσει φόβους για επικείμενη παγκόσμια ύφεση.
Όμως, ενώ όλες αυτές οι πολιτικές, γεωπολιτικές και οικονομικές ανατροπές θα έπρεπε να έχουν επιβαρύνει την οικονομική μεγέθυνση διεθνώς, τελικά η παγκόσμια οικονομία εξέπληξε ανοδικά. Η συντριπτική πλειοψηφία των ανεπτυγμένων οικονομιών, κόντρα στις προβλέψεις, απέφυγε την ύφεση. Οι αναπτυσσόμενες χώρες στο σύνολό τους απέφυγαν χρηματοοικονομικά σοκ. Ακόμη και η κινεζική οικονομία, παρά την απογοητευτική ανάπτυξη, επιδεικνύει ανθεκτικότητα καθώς η χρονιά πλησίαζε στο τέλος της.
Αυτές οι ενθαρρυντικές τάσεις ώθησαν τους αναλυτές να υιοθετήσουν αισιόδοξες προβλέψεις για το 2024. Αντί για ύφεση, η μέση πρόβλεψη πλέον είναι ότι η οικονομία των ΗΠΑ οδεύει προς μια «ήπια προσγείωση», με τον αποπληθωρισμό να ανοίγει το δρόμο για μειώσεις των επιτοκίων. Η Ευρώπη, έχοντας ενισχύσει τα ενεργειακά της αποθέματα και αναδιαρθρώσει τις αλυσίδες εφοδιασμού, επίσης προβλέπεται να αποφύγει την ύφεση, αν και η οικονομία της Γερμανίας μπορεί να συνεχίσει να υστερεί. Στην Κίνα, ένα μεγάλο πακέτο τόνωσης πρόκειται να ενισχύσει την οικονομία . Και ο συνδυασμός των χαμηλότερων επιτοκίων και της πτώσης των τιμών της ενέργειας θα θωρακίσει τις περισσότερες αναπτυσσόμενες χώρες από οικονομικές και χρηματοοικονομικές εξάρσεις.
Έχοντας υπάρξει πιο αισιόδοξος από τη μέση πρόβλεψη για το 2023, θα ήθελα πολύ να υποστηρίξω τις αισιόδοξες προβλέψεις για το 2024. Άλλωστε η παγκόσμια οικονομία δύσκολα αντέχει πρόσθετα πλήγματα. Αν και θέλω να είμαι αισιόδοξος, ανησυχώ, ωστόσο, ότι οι προβλέψεις, αφού αποδείχθηκαν πολύ ζοφερές για το 2023, έχουν κινηθεί πολύ προς την αντίθετη κατεύθυνση για το 2024.
Κύρια αιτία ανησυχίας είναι ότι η δυναμική της παγκόσμιας οικονομικής μεγέθυνσης εξασθενεί, καθώς οι αυξημένες γεωπολιτικές και εγχώριες (σ.σ. στις ΗΠΑ) πολιτικές εντάσεις επιδεινώνουν τις όποιες ατυχείς οικονομικές και χρηματοπιστωτικές εξελίξεις. Οι αρμόδιοι για τη χάραξη πολιτικής εστιάζουν περισσότερο στην τόνωση της ανάπτυξης παρά στην αντιμετώπιση υποδείγματα μακροπρόθεσμων απειλών, όπως η κλιματική κρίση και η υιοθέτηση υποδειγμάτων διατηρήσιμης ανάπτυξης. Αυτό είναι εμφανές στην Κίνα, την Ευρώπη και πολλές αναπτυσσόμενες χώρες, όπου οι κυβερνήσεις απέτυχαν να εφαρμόσουν τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις που απαιτούνται για την ενίσχυση της παραγωγικότητας και του αναπτυξιακού δυναμικού. Αν και οι ΗΠΑ βρίσκονται σε σχετικά καλύτερη θέση, χάρη στα «πακέτα» τόνωσης της οικονομίας από την κυβέρνηση Μπάιντεν , η φθίνουσα αποταμίευση των νοικοκυριών και το υψηλότερο χρέος επισκιάζουν τις προοπτικές ανάπτυξης τους για το επόμενο έτος.
Η παγκόσμια οικονομία εξακολουθεί να παλεύει με τις επιπτώσεις του σημαντικά αυξημένου κόστους δανεισμού. Σε ένα περιβάλλον όπου τα επιτόκια προβλέπεται να παραμείνουν υψηλά για παρατεταμένο χρονικό διάστημα, η αναχρηματοδότηση δανείων –ιδιαίτερα στον τομέα των εμπορικών ακινήτων– γίνεται όλο και πιο δύσκολη. Η απομάκρυνση από μια δεκαετία τεχνητά χαμηλών επιτοκίων και γενναιόδωρων «ενέσεων» ρευστότητας από τις κεντρικές τράπεζες είναι μια σταδιακή διαδικασία και θα μπορούσε να αποδειχθεί επώδυνη, ειδικά καθώς πλησιάζουμε στο «τείχος των ωριμάνσεων» που αντιμετωπίζει ο εταιρικός τομέας το 2025.
Αυτές οι αβεβαιότητες απειλούν να αποσταθεροποιήσουν μια αγορά που ήδη αντιμετωπίζει ασυνήθιστα υψηλή αστάθεια στον πυρήνα της. Οι αποδόσεις των αμερικανικών ομολόγων παρέμειναν εξαιρετικά νευρικές. Όσο περισσότερο διαρκεί η αστάθεια, τόσο αυξάνεται η πιθανότητα να υπάρξουν επεισόδια πανικού, είτε πρόκειται για ομόλογα, είτε για μετοχές, είτε για την ύπαρξη επαρκούς ρευστότητας.
Γεωπολιτικές και εγχώριες πολιτικές αλλαγές θα μπορούσαν επίσης να ενισχύσουν τις οικονομικές, χρηματοπιστωτικές και αδυναμίες της αγοράς. Ο φόρος αίματος των συνεχιζόμενων συγκρούσεων, ειδικά στη Γάζα, αυξάνει τον κίνδυνο κλιμάκωσης και υπονομεύει την παγκόσμια σταθερότητα. Επιπλέον, η στάση των ΗΠΑ στη σύγκρουση στη Μέση Ανατολή κινδυνεύει να επιταχύνει τον κατακερματισμό της διεθνούς οικονομικής τάξης και να μειώσει περαιτέρω την παγκόσμια θέση και επιρροή των ΗΠΑ.
Αυτό, μαζί με την αυξανόμενη αυτοπεποίθηση των μεσαίας δυναμικής «αμφιταλαντευόμενων κρατών», θα μπορούσε να δυσχεράνει τον διεθνή συντονισμό, που είναι ζωτικής σημασίας για την αντιμετώπιση παγκόσμιων προκλήσεων όπως η κλιματική αλλαγή, η ανεπαρκής ανάπτυξη, το υπερβολικό χρέος, οι αυξανόμενες ανισότητες, οι ευπάθειες της εφοδιαστικής αλυσίδας, καθώς και η ανάγκη αποσύνδεσης από ορισμένες οικονομικές σχέσεις (σ.σ. των ΗΠΑ από την Κίνα) χωρίς επώδυνες συνέπειες. Οι εκλογές σε διχασμένες χώρες όπως οι ΗΠΑ, θα μπορούσαν να εγείρουν πρόσθετα εμπόδια στην έγκαιρη παγκόσμια δράση.
Παρά το δυσμενέστερο των προσδοκιών πολιτικό και γεωπολιτικό τοπίο, η παγκόσμια οικονομία ξεπέρασε τις προβλέψεις το 2023. Ωστόσο, ενώ είναι δελεαστικό κατά προέκταση να προβλεφθεί μια ισχυρή επίδοση το 2024, τέτοιες προβλέψεις πρέπει να προσεγγίζονται με αρκετή δόση προσοχής. Οι προβλέψεις μπορεί κάλλιστα να αστοχήσουν και πάλι και οι συνέπειες θα μπορούσαν να είναι χειρότερες αυτή τη φορά.
-Beware the New Consensus on the Global Economy – του Mohamed A. El-Erian, Project Syndicate.
Αν και ο Νετανιάχου αντιμετωπίζει την χειρότερη κρίση της μακράς πολιτικής καριέρας του –λόγω πολέμου και της πολυπλοκότητας του κοινοβουλευτικού συστήματος του Ισραήλ– υπάρχουν ελάχιστες πιθανότητες εκδίωξης του από την εξουσία. Ωστόσο, οι μακροπρόθεσμες πολιτικές του προοπτικές εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τον τρόπο με τον οποίο θα χειριστεί την κατάσταση μέσα στις επόμενες ημέρες.
Σχέδιο πολιτικής επιβίωσης
Ένα ακροδεξιό μέλος του κυβερνητικού συνασπισμού, έχει απειλήσει να ανατρέψει την κυβέρνηση. Μέλη του κόμματος του Λικούντ, έχουν μιλήσει για αυτομόληση. Και οι Ηνωμένες Πολιτείες, ο στενότερος και πιο σημαντικός σύμμαχος του Ισραήλ, ασκούν ισχυρές πιέσεις για περιορισμό των ανθρωπίνων απωλειών στη Γάζα. Καθώς ο πόλεμος εισήλθε σε νέα φάση μετά την κατάρρευση της επταήμερης εκεχειρίας και την επανέναρξη της ισραηλινής επιχείρησης, ο Νετανιάχου αναζητά μια λύση — συμπεριλαμβανομένης της πιθανής δολοφονίας του κορυφαίου ηγέτη της Χαμάς στη Γάζα — που θα μπορούσε να κατευνάσει τον συνασπισμό του, να φιμώσει τους επικριτές του και να ικανοποιήσει τους πολίτες που ζητούν την απελευθέρωση και των υπολοίπων ομήρων. Ο πρωθυπουργός πιστεύει ότι η δολοφονία του υποτιθέμενου εγκέφαλου των επιθέσεων, θα ήταν αρκετή για να πείσει την κοινή γνώμη για μια μεγάλη νίκη κατά της Χαμάς.
Πολιτικοί αναλυτές εκτιμούν ότι θα ήταν μια εξέλιξη που θα ανέκοπτε, αλλά δεν θα αντέστρεφε το κύμα οργής έναντι του Νετανιάχου.
Τα σενάρια ανατροπής Νετανιάχου
Στο Ισραήλ, οι κυβερνήσεις σχηματίζονται μέσω ενός πολυκομματικού συστήματος βάσει του οποίου, απαιτείται κοινοβουλευτική πλειοψηφία 61 εδρών. Ο συνασπισμός Νετανιάχου κατέχει αυτή τη στιγμή 74 έδρες. Για να πέσει η κυβέρνηση, τουλάχιστον 13 θα πρέπει να αποχωρήσουν ή θα πρέπει να διεξαχθεί ψήφος δυσπιστίας με έναν άλλο υποψήφιο πρωθυπουργό.
Ο Αβίβ Μπουσίνσκι, πρώην πολιτικός του σύμβουλος, δεν θεωρεί πιθανό κανένα από τα δύο σενάρια.
«Σχεδόν όλοι με τους οποίους μιλάτε σήμερα θα σας πουν το ίδιο πράγμα – ότι ο Νετανιάχου πρέπει να παραιτηθεί από το αξίωμα, δεν μπορεί να συνεχίσει να ηγείται αυτής της χώρας», υπογραμμίζει. «Και όμως, την ίδια στιγμή το πιθανότερο ενδεχόμενο είναι να παραμείνει πρωθυπουργός παρά την καταρρέουσα δημοτικότητα του».
Μέχρι τώρα η κυρίαρχη αντίληψη ήταν ότι η ενεργειακή ασφάλεια ισοδυναμεί με ενεργειακή αυτοδυναμία. Με αυτή τη λογική, η Ευρώπη, που εξαρτάται ενεργειακά κατά 55%, και η Ελλάδα κατά 75% απειλούνται μόνιμα, όπως έδειξε ο περιορισμός των ροών φυσικού αερίου και πετρελαίου προς αυτές λόγω του πολέμου στην Ουκρανία .
Όμως μεσομακροπρόθεσμα, η επάρκεια ενέργειας απειλείται και από τέσσερεις ακόμα ανερχόμενους παράγοντες, που σχετίζονται με την μετάβαση σε net zero. Ο πρώτος είναι oi τεχνικoί και φυσικοί περιορισμοί στην ταχύτητα και στο ρυθμό μετάβασης των οικονομιών σε χαμηλότερα επίπεδα εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα. Η μετάβαση απαιτεί περισσότερη γη για την παραγωγή ανανεώσιμης ενέργειας, πολύ μεγαλύτερα και ισχυρότερα δίκτυα μεταφοράς και διανομής φυσικού αερίου και ηλεκτρισμού, υποδομές αποθήκευσης ενέργειας σε πολύ μεγάλη κλίμακα και τέλος μηχανήματα (πχ πάνελς, ανεμογεννήτριες, πυρηνικούς αντιδραστήρες, μονάδες υδρογόνου) για την παραγωγή ανανεώσιμης ενέργειας. Όλα αυτά πρέπει να βρίσκονται στη θέση τους έγκαιρα, αλλιώς θα λείψει ενέργεια.
Δεύτερον, ο επιταχυνόμενος εξηλεκτρισμός της κατανάλωσης, λόγω της μετάβασης, αυξάνει εκθετικά τις ανάγκες παραγωγής, μεταφοράς, αποθήκευσης και διανομής ενέργειας και διογκώνει τη ζήτηση για κρίσιμα ορυκτά, όπως ο χαλκός, το νικέλιο, το λίθιο και οι σπάνιες γαίες. Αυτή η έκρηξη ζήτησης γεννά μια καινούργια γεωπολιτική απειλή, δεδομένου ότι μεγάλο μέρος της παραγωγή των ορυκτών αυτών βρίσκεται στην Ρωσία, την Κίνα, την Λατινική Αμερική και την Αφρική, έξω από την άμεση επιρροή της Δύσης. Έτσι, ο παραδοσιακός φόβος της διακοπής των ροών ενέργειας θα συνοδευτεί σταδιακά και από την απειλή της μη διαθεσιμότητας των ειδικών πρώτων υλών για τη δημιουργία των νέων υποδομών.
Τρίτον, ή μη συνολικά σχεδιασμένη μετάβαση από τις παραδοσιακές μορφές ενέργειας δημιουργεί προβλήματα συγχρονισμού με τα πραγματικά γεγονότα. Αυτό έγινε φανερό στη Γερμανία, η οποία με πολιτική απόφαση έκλεισε όλους τους πυρηνικούς σταθμούς και βρέθηκε ισχυρά εξαρτώμενη από το φυσικό αέριο που εισήγαγε από την Ρωσία, στην Γαλλία η οποία παραμέλησε για χρόνια τη συντήρηση των πυρηνικών εργοστασίων της και βρέθηκε και αυτή αντιμέτωπη με το ίδιο πρόβλημα, και στην Ελλάδα η οποία εγκατέλειψε την λιγνιτική παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας αλλά αναγκάστηκε να την επαναφέρει όταν μειώθηκαν οι ροές του ρωσικού φυσικού αερίου. Αυτά τα παραδείγματα αναδεικνύουν τους κινδύνους της αποκοπής από μια πηγή ενέργειας χωρίς βιώσιμη εναλλακτική τροφοδοσία.
Η τέταρτη σημαντική, αλλά έμμεση, απειλή για την ενεργειακή ασφάλεια είναι το κόστος της ενέργειας. Η ανάπτυξη νέων πηγών ορυκτών καυσίμων, η αύξηση της παραγωγής κλιματικά ήπιας ενέργειας, οι επενδύσεις σε υποδομές για μεταφορά, αποθήκευση και διανομή κάθε μορφής ενέργειας το αυξάνουν σημαντικά. Οι χαμηλότερες αποδόσεις μετατροπής και οι απώλειες προσθέτουν σε αυτό. Επιπλέον, τουλάχιστον στην Ευρώπη, οι αγορές ενέργειας (ηλεκτρισμού, φυσικού αερίου και δευτερογενώς πετρελαίου) δεν λειτουργούν προς το παρόν αποδοτικά, επηρεάζοντας προς τα πάνω τις τιμές. Έχουμε ήδη μπει σε περίοδο συστηματικά υψηλότερου κόστους ενέργειας για την Ευρώπη, που, αν δεν ελεγχθεί η δυναμική του, μπορεί να έχει μόνιμη και όχι πληθωριστική επίπτωση στην οικονομική δραστηριότητα, όπως παρατηρήθηκε το 1973 και το 1979 με τις αυξήσεις στην τιμή του πετρελαίου από τον ΟΠΕΚ.
Βρισκόμαστε σε μια καμπή, όπου η ίδια η μετάβαση στην νέα ενεργειακή πραγματικότητα απειλεί την ενεργειακή ασφάλεια και μπορεί να περιορίσει την οικονομική ανάπτυξη. Στο COP 28 οι συζητήσεις θα οδηγήσουν στην ανάληψη νέων εθνικών δεσμεύσεων και καινούργιων σκληρότερων στόχων, που όπως κάθε φορά, δεν θα στηρίζονται σε υπερ-τοπικά σχέδια, δεν θα είναι συντονισμένες μεταξύ τους και πιθανότατα δεν θα υλοποιηθούν κατά τα υπεσχημένα χρονοπρογράμματα.
Το πρόβλημα που αντιμετωπίζουμε δεν είναι εθνικό αλλά πλανητικό, και το χαμηλότερο επίπεδο ημι-αποτελεσματικής αντιμετώπισης του είναι το ευρωπαϊκό. Αποτελεί απόλυτη προτεραιότητα να αναπτυχθεί ένα ενιαίο και συνεκτικό ευρωπαϊκό σχέδιο μετάβασης που να αναγνωρίζει όλες τις τεχνικές και οικονομικές επιπτώσεις, συνολικά αλλά και γεωγραφικά, και το οποίο να στηρίξει την ενιαία διαχείριση της. Αν δεν μπορέσουμε να συντονιστούμε, τότε θα βρεθούμε μπροστά σε καταστάσεις που υπονομεύουν τον τρόπο ζωής μας. Αρκεί να θυμηθεί κανένας το πόσο υπέφεραν ορισμένες χώρες από την έλλειψη ενέργειας μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, όπως η Γεωργία, η να δει τον πρώτο κύκλο της σειράς COBRA του αγγλικού καναλιού SKY, για το τι μπορεί να συμβεί σε μια δυτική χώρα όταν λείψει η ηλεκτρική ενέργεια για παραπάνω από μία εβδομάδα.
(*) Ο Κώστας Σ. Μητρόπουλος είναι Σύμβουλος Επιχειρήσεων
Λοιπόν, ολοκληρώνονται οι αλλαγές στη φορολογία των ελεύθερων επαγγελματιών, ασθενικές ήταν, άλλωστε, οι αντιδράσεις, δημοσκοπικά η κυβέρνηση βγήκε κερδισμένη από την όλη υπόθεση, επειδή πίσω από όλη τη συζήτηση υπάρχει μια κοινή πεποίθηση: Ότι κάπου πρέπει να τελειώνει η υποκρισία. Δεν μπορεί να γίνεται ανεκτό το 54% των ελεύθερων επαγγελματιών να δηλώνουν μηδενικό εισόδημα, και να δεχόμαστε ως κανονικότητα οι καθ’ ημάς αυτοαπασχολούμενοι να είναι το 30,3% του συνόλου των απασχολούμενων αλλά να συνεισφέρουν μόνο το 2,1% των εσόδων, ενώ στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι το μισό, 15,3%, και συνεισφέρουν υπερδιπλάσια, το 5,1% των φορολογικών εσόδων.
Τα κυβερνητικά μέτρα έγιναν αποδεκτά, παρότι η κοινή γνώμη είναι αρνητική σε ουσιαστικές πλευρές της φορολογικής πολιτικής.
Λίγοι είναι αυτοί που πιστεύουν ότι το κράτος ανταποδίδει τα φορολογικά έσοδα προσφέροντας στους πολίτες ανάλογες υπηρεσίες -είναι χαρακτηριστικό ότι με το κριτήριο της ανταποδοτικότητας η Ελλάδα κατατάσσεται στις τελευταίες θέσεις του ΟΟΣΑ, κάτω και από το Μεξικό. Ακόμη λιγότεροι είναι εκείνοι που πιστεύουν ότι τη φορολογική πολιτική είναι δίκαιη -προφανώς δεν είναι. Και ακόμη πιο λίγοι (αν υπάρχουν…) είναι όσοι πιστεύουν ότι με αυτά τα μέτρα αντιμετωπίστηκε η φοροδιαφυγή -προφανώς δεν αντιμετωπίστηκε. Αν η φοροδιαφυγή κυμαίνεται περί τα 10 δισ., με αυτά τα μέτρα είναι αμφίβολο αν θα εισπραχτούν 500 εκατ. ευρώ. Και θα γλιτώσουμε 100 εκατ. ευρώ που πήγαιναν ως επιδόματα σε «φτωχούς» φοροφυγάδες
Άρα; Γίνονται κάποιες φορολογικές διευθετήσεις. Δεν γίνεται φορολογική μεταρρύθμιση.
Δύο θα ήταν τα θεμελιώδη στοιχεία της. Ένα, η συνολική επανεξέταση, μεταρρύθμιση, απλοποίηση και κωδικοποίηση της φορολογικής νομοθεσίας, ενός απίστευτου κυκεώνα, όπου στοιβάζονται νόμοι επί νόμων και εκατοντάδες εγκύκλιοι επί εγκυκλίων εδώ και περίπου είκοσι χρόνια -από την Επιτροπή Γεωργακόπουλου το 2003. Δεύτερο, η ανανέωση του ανθρώπινου δυναμικού των εφοριών (αν δεν κάνω λάθος μόνο το 4% είναι ηλικίας κάτω των 34 ετών), με νέους εξειδικευμένους στις ψηφιακές τεχνολογίες υπαλλήλους. Και ο εξοπλισμός τους με σύγχρονα ψηφιακά εργαλεία. Όλα αυτά, δεν θα γίνουν ποτέ αν δεν υπάρξει ένα πρόγραμμα με ορίζοντα 5-10 έτη, που θα εφαρμόζεται με επιμέλεια.
Πιστεύω ότι μια τέτοια μεταρρύθμιση θα την επιθυμούσε και ο νυν υπουργός Οικονομικών -μπορώ να φέρω στο μυαλό μου και ορισμένους άλλους, στο παρελθόν, που ήθελαν να την κάνουν. Ωστόσο, από αυτό το σημείο μέχρι να σχεδιαστεί και να ξεκινήσει μια φορολογική μεταρρύθμιση, υπάρχει μεγάλη απόσταση. Το κυριότερο, μεσολαβεί η «κοιλάδα του θανάτου»: Το πολιτικό κόστος, το κόστος από τις συγκρούσεις με ισχυρά συμφέροντα και τον εσμό της κομματικής πελατείας. Για να περάσει αυτήν την κοιλάδα, μια κυβέρνηση πρέπει να είναι πολιτικά ισχυρή, με αυτοπεποίθηση και με πολύ ισχυρή μεταρρυθμιστική βούληση. Γι’ αυτό, δεν θα γίνει φορολογική μεταρρύθμιση ούτε στο προβλεπτό μέλλον.
Το Ισραήλ έχει επεξεργασθεί σύμφωνα με δημοσίευμα των Financial Times σχέδιο πολεμικής σύγκρουσης στην Γάζα μακράς διαρκείας που μπορεί να φθάνει τον ένα χρόνο.
Πιθανότατα πρόκειται για επιχειρησιακό σχεδιασμό υλοποίησης της δέσμευσης Νετανιάχου για εκρίζωση της Χαμάς από την Γάζα.
Είναι προφανές ότι παρόμοιοι σχεδιασμοί βρίσκονται σε τροχιά μετωπικής σύγκρουσης με την πολιτική των ΗΠΑ στην Μέση Ανατολή.
Οι ΗΠΑ εισέρχονται σε μια προεκλογική χρονιά με την κοινή γνώμη διχασμένη απέναντι στις εξελίξεις στην Μέση Ανατολή και ταυτόχρονα συνολικά αρνητική σε περαιτέρω εμπλοκή της χώρας σε μέτωπα συγκρούσεων.
Ένας παρατεταμένος πόλεμος στην Γάζα αποτελεί υπαρξιακή απειλή για την Παλαιστινιακή Αρχή στην Δυτική Όχθη , αλλά και για την Αίγυπτο και την Ιορδανία. Η επέκταση των επιχειρήσεων στην Νότια Γάζα θα αφήσει ως μόνη οδό διαφυγής την Αίγυπτο και για τους κατοίκους της Δυτικής Όχθης την Ιορδανία .Το νέο κύμα της Παλαιστινιακής Προσφυγιάς θα είναι θρυαλλίδα αποσταθεροποίησης για τα καθεστώτα του Καίρου και του Αμάν.
Πως θα κινηθούν οι ΗΠΑ που είχαν την πρωτοβουλία των κινήσεων στην αναζήτηση συνολικής επίλυσης του Μεσανατολικού; O μεσολαβητικής τους ρόλος έπειθε και τις δύο αντίπαλες πλευρές:
-Για το Ισραήλ λειτουργούσαν ως η απόλυτη εγγύηση της ασφαλούς ύπαρξης του εβραϊκού κράτους.
-Για τον Αραβικό Κόσμο ήταν η μόνη Δύναμη που μπορούσε να πιέσει το Ισραήλ σε υποχωρήσεις.
Αν δεν επιβεβαιωθεί εκ νέου ότι οι ΗΠΑ έχουν την βούληση και την δυνατότητα να πιέσουν και τις δύο αντίπαλες πλευρές, τότε θα επιβεβαιωθεί η εικόνα μιας Μεγάλης Δύναμης που βρίσκεται σε αποδρομή από την περιοχή χωρίς να έχει μπορέσει να δημιουργήσει ισορροπίες σταθεροποίησης.
Αν στα παραπάνω προσθέσουμε την πιθανή ανάφλεξη στο νότιο Λίβανο με την Χεζμπολάχ να λειτουργεί ως υπεργολάβος του Ιράν, τότε θα έχουμε μια δυναμική ανεξέλεγκτης περιφερειακής αποσταθεροποίησης.
Την προηγούμενη εβδομάδα αναφερθήκαμε στις κεφαλαιακές διευκολύνσεις, οι οποίες επέτρεψαν την διαχείριση των αλλεπάλληλων κρίσεων από το οικονομικό επιτελείο ενώ παράλληλα οι δείκτες χρέους κατέγραφαν πτώσεις ρεκόρ στην πρώτη τετραετία διακυβέρνησης Μητσοτάκη, εδώ. Βασικός ήταν ο ρόλος του υποχρεωτικού βραχυπρόθεσμου δανεισμού (repos, ανακυκλούμενα δάνεια δεκαπέντε ημερών) της Κεντρικής Κυβέρνησης από τους φορείς του δημοσίου. Έχει ενδιαφέρον το ιστορικό αυτού του δανεισμού.
Από το 2010 η συντηρητική δεξιά της Γερμανίας διακινούσε την άποψη πως «η Ελλάδα έχει λεφτά, ας τα χρησιμοποιήσει για το χρέος της». Την άνοιξη 2010, όταν η ελληνική κυβέρνηση αναγκάστηκε να προσφύγει στον ad hoc Μηχανισμό Διάσωσης της Τρόικα ευρισκόμενη σε αδυναμία να εξοφλήσει τα χρεολύσια τον Μάιο, εκτιμάται πως τα διαθέσιμα των φορέων του δημοσίου ήταν 23 δισ. ευρώ – υπεραρκετά για τις επικείμενες ωριμάνσεις ομολόγων. Αν μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν αυτά τα κεφάλαια έναντι του χρέους, δεν θα γλυτώναμε μεν την ενεργοποίηση μηχανισμού στήριξης, όμως θα μπορούσε να καθυστερήσει το πρώτο μνημόνιο ώστε να υποστεί καλύτερη επεξεργασία – ει δυνατόν να επιτευχθούν και συναινέσεις. Πολιτικά, ήταν αδύνατη η προσφυγή της τότε κυβέρνησης σε μια τέτοια λύση.
Από το 2012 η Τρόικα πίεζε τις ελληνικές κυβερνήσεις στην κατεύθυνση της συγκέντρωσης των διαθεσίμων των φορέων υπό τη διαχείριση του υπουργείου Οικονομικών. Το βασικό επιχείρημα ήταν λίγο πολύ «δεν είναι δυνατόν η ‘μητρική’ να χρεοκοπεί και οι ‘θυγατρικές’ να ευημερούν», αλλά και «είναι παραλογισμός να επιδοτούνται με 24 δισ. το χρόνο [τόση ήταν τότε η επιδότηση] φορείς με ισόποσα ή και διπλάσια διαθέσιμα». Μέχρι το 2014 ο βραχυπρόθεσμος δανεισμός της Κεντρικής Κυβέρνησης από τους φορείς του δημοσίου ήταν μηδενικός. Η κυβέρνηση Σαμαρά-Βενιζέλου, με την προοπτική δημιουργίας διαθεσίμων ασφαλείας μετά την λήξη του δεύτερου μνημονίου, ξεκίνησε τον βραχυπρόθεσμο δανεισμό (repos, είναι συμβόλαια επαναγοράς τυπικής διάρκειας 15 ημερών). Το 2014 έκλεισε με το σχετικό υπόλοιπο στα 8.6 δισ. ευρώ.
Τον Απρίλιο 2015 έγινε νόμος η Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου του τότε υπουργού Οικονομικών κ. Βαρουφάκη, ώστε όλοι οι φορείς του δημοσίου να καταθέτουν στην Τράπεζα Ελλάδος τα διαθέσιμά τους, πλην προγραμματισμένων δαπανών δεκαπενθημέρου. Τότε με την αγωνιστική διαπραγμάτευση στα ντουζένια της υπήρχε ανάγκη ρευστότητας – οι φορείς δεν ανταποκρίθηκαν ιδιαίτερα, απουσία επιπτώσεων στις διοικήσεις τους. Τον Ιούνιο 2016, από το βήμα της Βουλής ο τότε αντιπρόεδρος της κυβέρνησης κ. Δραγασάκης κατήγγελε τον Σαμαρά που «είχε σηκώσει 10 δισ. σε repos». Η κυβέρνησή του βέβαια παρέδωσε τον Ιούνιο 2019 το υπόλοιπο στα 22 δισ. ευρώ.
Εν τω μεταξύ, κατά την «καθαρή έξοδο» ψηφίστηκε τον Ιούνιο 2018 το Μεσοπρόθεσμο Πρόγραμμα. Το άρθρο 80 του μεσοπροθέσμου προέβλεπε την υποχρεωτική κατάθεση των διαθεσίμων όλων των φορέων στην ΤτΕ, επ’ απειλή καρατόμησης των διοικήσεων. Τον Ιανουάριο 2020, ο αρμόδιος υπουργός κ. Σκυλακάκης εξέδωσε τις σχετικές εγκυκλίους. Ο κ. Σκυλακάκης παρέδωσε τον Ιούνιο 2023 το υπόλοιπο των repos στα 52 δισ. ευρώ.
Είναι πρόδηλο πως σε μια μακρά πορεία, έγινε δυνατή η συγκέντρωση όλων των διαθεσίμων, όλων των φορέων του δημοσίου υπό την διαχείριση του ΥΠΟΙΚ. Η πρόθεση της κυβέρνησης Σαμαρά, όταν ξεκίνησε η διαδικασία συγκέντρωσης, ήταν η δημιουργία «επιδείξιμων διαθεσίμων», ενός μαξιλαριού φερεγγυότητας της χώρας για την διευκόλυνση της εκδόσεως ομολόγων. Κατά την διακυβέρνηση Τσίπρα και μετά Μητσοτάκη, μεγάλο μέρος των συγκεντρωμένων διαθεσίμων χρησιμοποιήθηκε για την υποκατάσταση εξωτερικού δανεισμού. Δεδομένου ότι ο δανεισμός από τους φορείς θεωρείται ενδοκυβερνητικό χρέος, τα δάνεια δεν προσμετρώνται στο δημόσιο χρέος, με αποτέλεσμα να εφαρμόζονται επεκτατικές ή επιδοματικές πολιτικές χωρίς επιπτώσεις στους δημοσιονομικούς δείκτες.
Στους δημόσιους φορείς εντάσσονται πάνω από 1.500 φορείς, ασφαλιστικά ταμεία, άλλοι ασφαλιστικοί οργανισμοί (ΕΟΠΠΥ, ΕΦΚΑ, κλπ), τοπική αυτοδιοίκηση, πανεπιστήμια, δημοτικές επιχειρήσεις, βιβλιοθήκες – πρακτικώς τα πάντα. Το σημαντικό είναι πως περιλαμβάνονται και οργανισμοί διαχείρισης κοινοτικών πόρων, όπως ο ΟΠΕΚΕΠΕ (αγροτικές επιδοτήσεις). Τα διαθέσιμα αυτών των φορέων είναι τα κοινοτικά κεφάλαια που αναμένουν εκταμίευση – με μια καθυστέρηση των εκταμιεύσεων μπορεί ο εκάστοτε υπουργός Οικονομικών να κάνει τη δουλειά του δανειζόμενος τους κοινοτικούς πόρους, εν αναμονή της επόμενης φουρνιάς κοινοτικών επιδοτήσεων. Κάτι σαν μουσικές καρέκλες δισεκατομμυρίων!
Το πολύ ενδιαφέρον εν προκειμένω είναι η «καταγγελία» του αρμόδιου υπουργού κ. Σκυλακάκη τον Νοέμβριο 2019 πως «η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ μετέφερε κοινοτικούς πόρους σε φορείς – οπότε είχαμε υψηλή απορροφητικότητα κονδυλίων, τα κεφάλαια δεν κατευθύνονταν στα αντίστοιχα έργα – οπότε είχαμε πλεόνασμα». Η καταγγελία ήταν πυροτέχνημα, δεν ακολούθησε καμιά ενέργεια από τη διοίκηση. Απλώς η πλήρης εναρμόνιση και της κυβέρνησης ΝΔ με την πολιτική δημιουργικής λογιστικής Τσακαλώτου, σε βαθμό υπερθετικό μάλιστα, από τον ίδιο τον κ. Σκυλακάκη.
Για να κλείσουμε το σημείωμα, παρουσιάζουμε την εξέλιξη του δανεισμού σε repos που κατευθύνεται προς μόνιμες ανάγκες από τον Μάρτιο 2018 μέχρι τον Ιούνιο 2023. Παρατηρούμε πως επί Τσακαλώτου περίπου 16 δισ. ευρώ των φορέων υποκατέστησαν χρέος, ενώ επί Σταϊκούρα ακόμη 32 δισ. (σύνολο 48 δισ.) ενίσχυσαν την οικονομική πολιτική χωρίς επιβάρυνση του δείκτη χρέους. Από το διάγραμμα μπορούμε να ακτινογραφήσουμε και την πολιτική που εφαρμόζει ο διαχειριστής.
Βλέπουμε, παραδείγματος χάριν, ανάλωση πόρων πριν από τις εκλογές του 2019. Γίνεται σαφές δε πως η ανάλωση πόρων των φορέων δεν έγινε μόνον για την αντιμετώπιση της κρίσης. Το εξάμηνο πριν την εμφάνιση covid, αναλώθηκαν πόροι περίπου 7 δισ. – σε μια περίοδο δε με αυξημένα δημόσια έσοδα. Επίσης, αμέσως μετά την άρση της Ενισχυμένης Εποπτείας τον Αύγουστο 2022 είχαμε ανάλωση πάλι 7 δισ. ευρώ. Φαίνεται πως από μιας αρχής, η διακυβέρνηση Μητσοτάκη στόχευε στην συγκράτηση των δημοσιονομικών δεικτών αναλώμασι δημόσιων πόρων.
Τελικά, όχι μόνον ακολουθείται η πολιτική για την οποία έκρωζε η γερμανική δεξιά στις αρχές της κρίσης, αλλά η συναίνεση έχει επιτευχθεί στην πράξη! Ίδιες πολιτικές Τσακαλώτου-Σταϊκούρα, ίδια ρητορική για την επιτυχία των πολιτικών τους και υπεραπόδοση της οικονομίας. Το πρόβλημα θα το έχει ο κ. Χατζηδάκης. Οι προκάτοχοί του είχαν μια διευκόλυνση της τάξεως του 4%-5% του ΑΕΠ ετησίως, οπότε οι λαμπρές επιδόσεις ήταν σίγουρες. Τώρα πια;
(*) Ο Γιώργος Προκοπάκης είναι Σύμβουλος Επιχειρήσεων
Σημείωση: Για το διάγραμμα έχουν χρησιμοποιηθεί τα στοιχεία που δημοσιεύονται στο τριμηνιαίο Δελτίο Δημόσιου Χρέους, ΥΠΟΙΚ/ΟΔΔΗΧ. Ο δανεισμός σε repos που ικανοποιεί μόνιμες ανάγκες προκύπτει ως (Διαθέσιμα Κεντρικής Κυβέρνησης) – (Σύνολο repos) – (€15.7 δισ.), όλα δημοσιευμένα στο Δελτίο. Ο τελευταίος όρος είναι το «σκληρό μαξιλάρι» που δημιουργήθηκε από την τελευταία δόση του τρίτου μνημονίου (€11.4 δισ.) και δύο εκδόσεις ομολόγων (€4.3 δισ.) και είναι υπό τη συνδιαχείριση ESM.
Στη δημόσια συζήτηση που ανακινήθηκε το τελευταίο διάστημα για το κόστος ανακεφαλαιοποιήσεων του εγχώριου τραπεζικού τομέα αναπτύχθηκαν τρία βασικά (αντ)επιχειρήματα, με σκοπό να καταδειχθεί ότι ο αντίκτυπος στα δημόσια οικονομικά από την κρατική παρέμβαση ήταν στην πραγματικότητα σχεδόν μηδενικός:
(α) Στους υπολογισμούς της συνεισφοράς των τραπεζών στα ταμεία του κράτους δεν μπορεί να μη συμπεριληφθεί η ζημιά που κατέγραψαν αυτές, από το όφελος που είχε το κράτος από το κούρεμα του ελληνικού χρέους (PSI), (β) το τραπεζικό σύστημα, λόγω της χρήσης του ακριβού μηχανισμού ρευστότητας (ELA) συνεισέφερε στη μεγάλη κερδοφορία της Τράπεζας της Ελλάδος, η οποία με τη σειρά της, λόγω της κερδοφορίας που πέτυχε, απέδωσε μερίσματα στο ελληνικό Δημόσιο που ξεπερνούν τα 5,5 δισ. ευρώ, και (γ) οι πολιτικές αναταραχές οδήγησαν στη διόγκωση των μη εξυπηρετούμενων δανείων και επιβάρυναν συνολικά το εγχώριο τραπεζικό σύστημα.
Ωστόσο, τα παραπάνω στοιχεία δεν αρκούν για να αντισταθμίσουν τη μεγάλη εικόνα, η οποία είναι μάλλον εντελώς διαφορετική εάν λάβουμε υπόψη κάποιες επιπλέον πηγές δεδομένων:
Πίνακας 1
Πηγή: IMF (2019a), “Greece: 2019 Article IV Consultation-Press Release; Staff Report; and Statement by the Executive Director for Greece”, IMF Country Report No. 19/340, November (σελ. 18)
Πίνακας 2
Πηγή: Igan D., Moussawi H., Tieman A., Zdzienicka A., Dell’Ariccia G., and Mauro P. 2019. “The Long Shadow of the Global Financial Crisis: Public Interventions in the Financial Sector.” IMF Working Paper, WP/19/164, International Monetary Fund (σελ. 39).
Πίνακας 3
Συμπερασματικά, με βάση τα παραπάνω δεδομένα, είναι πολύ δύσκολο να επαληθευτεί ο ισχυρισμός ότι το εύρος της κρατικής στήριξης στις τράπεζες δεν είναι τεράστιο και ότι απεναντίας, έχει προκύψει όφελος για το Δημόσιο. Αντιθέτως μάλιστα, τα μέτρα που εφαρμόστηκαν για την αναδιάρθρωση του τραπεζικού συστήματος -πριν αλλά και μετά τη «μνημονιακή» περίοδο- επικεντρώθηκαν στη διαφύλαξη του ιδιωτικού χαρακτήρα της διοίκησης του τραπεζικού συστήματος (σε αντίθεση με τον αρχικό σχεδιασμό της περιόδου 2010-11 για ανακεφαλαιοποίηση με κοινές μετοχές…) και στην καθοριστική στήριξή του έως και σήμερα με άμεσες ή έμμεσες επιδοτήσεις από το κράτος και το Ευρωσύστημα.
(*) Ο Θανάσης Κολλιόπουλος είναι διδάκτωρ Διεθνούς Πολιτικής Οικονομίας
Η Μαρία Κάλλας δεν ήταν μια υπέροχη μοναδικής χροιάς φωνή, ήταν κάτι παραπάνω· ήταν, είναι, αλλά και θα συνεχίζει να είναι μία ψυχή που επικοινωνούσε δια μέσου της φωνής, ερμηνεύοντας
αρμονικά την ηρωίδα που υπηρετούσε, μία ηθοποιός που έδινε και στο παραμικρό στίγμα, κόμμα, παύση του λιμπρέτου το χώρο που άρμοζε, χωρίς υπερβολές παρά μόνο διηγώντας την αλήθεια. Μία αλήθεια που έδινε απλόχερα , γενναιόδωρα σεβόμενη ταυτόχρονα απόλυτα τον συνθέτη. Ηθοποιία και τραγούδι συμπορεύονταν μαζί και εξελίσσονταν αναδεικνύοντας τον εκάστοτε ρόλο. Και αυτό ήταν ουσιαστικά που έφερε την ανατροπή εκείνη την εποχή στην όπερα. Όχι τυχαία αναφέρεται συχνά ως το «φαινόμενο Μαρία Κάλλας». Η όπερα μαζί της εκμοντερνίστηκε , εξελίχθηκε και έλαβε άλλη πνοή.
Ένας αγαπητός φίλος που δεν ζει πιά κοντά μας, μου είπε πως όταν την άκουσε ζωντανά στην Επίδαυρο ήταν σαν να μιλούσε ολόκληρο το φόρεμα της , μια φιγούρα που σε καθήλωνε, σε μαγνήτιζε, ήχος και εικόνα γινόταν ένα. Αυτό εκλάμβαναν όσοι είχαν την τύχη να την ακούσουν ζωντανά. Αλλά και εμείς πόσο τυχεροί είμαστε για το αποτύπωμα που άφησε αυτή η ευλογημένη γυναίκα, περνώντας έτσι στην αιωνιότητα, σταματώντας τον χρόνο αλλά ταυτόχρονα μεταθέτοντας τη στο σήμερα. Τόσο επίκαιρη ήταν τότε η Μαρία, τόσο επίκαιρη είναι και τώρα. Και εμείς, έχουμε το χρέος να συνεχίσουμε υπηρετώντας όσο καλύτερα μπορούμε την τέχνη της όπερας.
Τουλάχιστον εγώ, έτσι την αισθάνομαι και την νιώθω κοντά μας. Πραγματικά δεν θα μπορούσα να φανταστώ την όπερα, την τέχνη του λυρικού τραγουδιού χωρίς την συμβολή της Μαρίας Κάλλας. Σε ευχαριστούμε για ό,τι μας έδωσες με την όμορφη ψυχή σου…
(*) Η Μυρτώ Παπαθανασίου είναι σοπράνο
email: papathanasiu@gmail.com
http://www.myrtopapatanasiu.com/
