Καθώς η Τουρκία βυθίζεται ολοένα και βαθύτερα στην οικονομική ύφεση, την κατάρρευση των θεσμών και μια κρίση νομιμοποίησης που αγκαλιάζει τόσο την κυβέρνηση όσο και την αντιπολίτευση, ο ξαφνικός πολιτικός εναγκαλισμός της kenevir—της κάνναβης—δεν είναι απλώς μια στροφή στην αγροτική πολιτική. Είναι μια σουρεαλιστική στιγμή στην οποία ένα «ιερό» φυτό μετατρέπεται σε τοτέμ στο ιδεολογικό θέατρο του ύστερου Ερντογανισμού· ένα λαϊκιστικό βάλσαμο για ένα πληγωμένο έθνος χωρίς προσανατολισμό.
Η ψευδαίσθηση της ανάπτυξης
Παρουσιασμένος από το κυβερνών AKP ως ρεαλιστικό οικονομικό βήμα, ο προτεινόμενος νόμος για την καλλιέργεια κάνναβης επιδιώκει να επιτρέψει τη χρήση της για ιατρικά, καλλυντικά, ακόμη και μη συνταγογραφούμενα προϊόντα. Η επίσημη αιτιολόγηση είναι σαφής: μείωση της εξάρτησης από ξένες φαρμακευτικές εισαγωγές, αναζωογόνηση των αγροτικών περιοχών και εδραίωση της Τουρκίας ως παίκτη στην παγκόσμια αγορά κάνναβης. Όμως κάτω από αυτή την οικονομική βιτρίνα, κρύβεται ένα συμβολικό εγχειρίδιο που διαπερνά τα ρήγματα της εθνικής ταυτότητας.
Το καθεστώς Ερντογάν προσκολλάται πλέον σε αφηγήσεις αυτοδυναμίας, επιστροφής στην ύπαιθρο και «ιθαγενούς» ιατρικής, σε μια στιγμή που ο πληθωρισμός ξεπερνά το 75%, η ανεργία των νέων εκτοξεύεται και πάνω από το 65% των νέων δηλώνουν ότι θα μετανάστευαν αν μπορούσαν. Σε αυτό το τοπίο, η κάνναβη δεν είναι απλώς μια καλλιέργεια· είναι αφήγημα. Ένας καθησυχαστικός μύθος.
Λαϊκισμός και νοσταλγία
Η κάνναβη ήταν κάποτε συνηθισμένη στα χωριά της Ανατολίας, για υφάσματα και τοπικές θεραπείες. Το AKP την επαναλανσάρει ως πνευματική κληρονομιά, αδίκως δαιμονοποιημένη από τη Δύση, σύμφωνα με το νέο αφήγημα του καθεστώτος, προσκολλημένο επίμονα στην αντιδυτική ιδεολογία. Ισλαμιστές διανοούμενοι όπως ο διάσημος στην Τουρκία Αμπντουραχμάν Ντιλιπάκ την αποκαλούν «φυτό των προφητών» και προσφέρουν ακόμη και προσευχητάρια φτιαγμένα από ίνες κάνναβης ως συμβολικά δώρα σε θρησκευτικούς ηγέτες.
Σε μια διχασμένη κοινωνία, αυτή η ρητορική επιχειρεί να παρακάμψει την τεχνοκρατική δυσπιστία και να αφυπνίσει συναισθηματικούς δεσμούς με μια «παράδοση». Είναι σελίδα κατευθείαν από το εγχειρίδιο του Ερντογάν: εναρμόνιση πολιτικής με μυστικιστικό εθνικισμό και ισλαμική υπερηφάνεια, με ταυτόχρονη παρουσίαση κάθε αντίθετης φωνής ως προδοσία της τουρκικής «αυθεντικότητας». Όμως αυτός ο «πνευματικός» λαϊκισμός συγκαλύπτει κάτι βαθύτερο: το κράτος δεν παρουσιάζει την κάνναβη ως βήμα προς την απελευθέρωση, αλλά ως ηθικό προϊόν, ελεγχόμενο, θεραπευτικό και κρατικά εγκεκριμένο. Είναι εργαλείο κυριαρχίας, όχι ελευθερίας.
Ένα έθνος σε κρίση
Ενώ οι φιλοκυβερνητικοί σχολιαστές υπόσχονται δουλειές, υγεία και ίαση, η πραγματικότητα είναι ζοφερή. Σύμφωνα με τον αρθρογράφο Ümit Zileli, η Τουρκία βρίσκεται πλέον στην 5η θέση παγκοσμίως στους θανάτους νέων από χρήση ναρκωτικών. Η μέση ηλικία πρώτης δοκιμής έχει πέσει στα 13 έτη σε πολλές περιοχές, ενώ τα κέντρα απεξάρτησης δεν επαρκούν. Πρόκειται για μια κοινωνική βόμβα που αγνοείται επιδεικτικά από ένα κράτος που χρησιμοποιεί την κάνναβη για να δημιουργήσει ψευδαισθήσεις «κανονικότητας».
Σε αυτό το πλαίσιο, η παρέμβαση του Μουράτ Ουλκέρ – μιας ισχυρής φιγούρας του «πράσινου κεφαλαίου», του συντηρητικού ισλαμιστικού επιχειρηματικού κόσμου – αποκτά ιδιαίτερη βαρύτητα. «Κάθε φορά που το κοινοβούλιο συνεδριάζει, περιμένω μια σοβαρή απόφαση για τη νεολαία και όχι προτάσεις για την κάνναβη» δήλωσε με έντονο τόνο, κατηγορώντας τους βουλευτές ότι «αδιαφορούν για το μέλλον της κοινωνίας και των παιδιών μας». Το σχόλιό του αντικατοπτρίζει την αυξανόμενη αγωνία ακόμα και εντός της συντηρητικής βάσης του καθεστώτος.
Αντιπολίτευση σε ερείπια
Αν ο λαϊκισμός της κάνναβης προσφέρει μια ψευδαίσθηση ίασης, η αντιπολίτευση δεν προσφέρει κανένα πειστικό αντίδοτο. Το CHP έχει βυθιστεί σε νομικό και ηθικό εμφύλιο, μακιαβελικά ενορχηστρωμένο από το καθεστώς. Η δικαστική προσφυγή κατά του συνεδρίου του Νοεμβρίου 2023, που ανέδειξε τον Οζγκιούρ Οζέλ στην ηγεσία, έχει τσακίσει την εικόνα του κόμματος, ενώ η αδιάλλακτη στάση του πρώην ηγέτη Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, που επιδιώκει την επιστροφή του με τη στήριξη του καθεστώτος, απειλεί με διάσπαση.
Στο κενό αυτό, καμία αντιπολιτευόμενη φωνή δεν μπορεί να εκφράσει αξιόπιστα το μέλλον της χώρας, πόσο μάλλον για ένα αμφιλεγόμενο θέμα όπως η κάνναβη. Παρότι κόμματα όπως το DEVA και το TİP ζητούν αυστηρή ρύθμιση και προστασία των νέων, δεν διαθέτουν κοινωνική απήχηση. Η ευρύτερη κοινωνία βλέπει την αντιπολίτευση ως τεχνοκρατική, διαιρεμένη ή και συνένοχη στην ίδια θεσμική σήψη που διαβρώνει και το AKP.
Ο πράσινος καπνός
Τι αντιπροσωπεύει λοιπόν η κάνναβη στην Τουρκία σήμερα; Ούτε νομιμοποίηση. Ούτε φιλελευθεροποίηση. Ούτε καν ιατρική χρήση. Αντιπροσωπεύει την απέλπιδα προσπάθεια του καθεστώτος να κατασκευάσει ακόμη μία τεχνητή συναίνεση και ηθική υπεροχή μέσω ενός πνευματικοποιημένου «οικονομικού θαύματος». Είναι το πνευματικο-βιομηχανικό σύμπλεγμα του Ερντογανισμού εν δράσει: προσφέρει σωτηρία σε μορφή φυτού, ενώ κρύβει τις βαθύτερες ρίζες της κρίσης—την αυταρχική εξουσία, την αποσύνθεση των θεσμών, την απώλεια συλλογικού οράματος.
Πίσω από το φύλλο της κάνναβης κρύβεται μια καταρρέουσα δημοκρατία, μια απογοητευμένη κοινωνία και μια πολιτική τάξη που δεν μπορεί να θεραπεύσει αυτό που η ίδια βοήθησε να καταστραφεί.
Στον κήπο της Δημοκρατίας, μπορεί η κάνναβη να ανθίζει. Αλλά η ελπίδα συνεχίζει να μαραίνεται.
