«Η στρατηγική ισχύς πυρηνικής βόμβας δεν πηγάζει μόνον από την κατοχή της, αλλά και από τη δυνατότητα απόκτησής της». Μια αλήθεια που εκτός από επιφυλλίδα σε ένα βιβλίο μου (Παγκόσμια Πυρηνική Απειλή) εκτιμώ ότι υπήρξε η μοιραία αιτία της πρόσφατης βίαιας κορύφωσης της Ιρανικής πυρηνικής κρίσης.
Το ιστορικό
Οι πυρηνικές εγκαταστάσεις και δραστηριότητες του Ιράν αναμφίβολα εμπεριέχουν μια στρατιωτική διάσταση. Δηλαδή, ευαίσθητες - δυνητικά διττής χρήσης - δραστηριότητες και τεχνολογίες οι οποίες όμως δεν απαγορεύονται από τη Συνθήκη Μη Εξάπλωσης των Πυρηνικών Όπλων (ΝΡΤ). Αρκεί φυσικά οι ειρηνική χρήση τους να επιβεβαιώνεται από τους επιθεωρητές του ΙΑΕΑ (Διεθνούς Οργανισμού Πυρηνικής Ασφάλειας).
Η πυρηνική συμπεριφορά του Ιράν μετά το 2012 υπήρξε για τον ΙΑΕΑ προβληματική. Οδήγησε μέχρι το 2012 στην έκδοση 12 αυστηρών ψηφισμάτων του Οργανισμού εναντίον του τα οποία στη συνέχεια οδήγησαν σε δύο αυστηρά ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ.
Τελικά το 2015, μετά από σχεδόν 10ετείς διαπραγματεύσεις, το Ιράν υπέγραψε με τις πέντε πυρηνικές δυνάμεις του ΣΑ του ΟΗΕ και την Γερμανία την περίφημη συμφωνία JCPOA, με την οποία δεχόταν αυστηρότατο έλεγχο από τους επιθεωρητές του ΙΑΕΑ. Μοιραία όμως, πέραν κάθε κοινή λογικής και ενάντια στο παγκόσμιο συμφέρον, το 2018 ο (και) τότε Αμερικανός πρόεδρος Τραμπ έβγαλε μονομερώς τις ΗΠΑ από την συμφωνία. Έκτοτε, η πυρηνική κρίση του Ιράν άρχισε να αναβιώνει και να κλιμακώνεται επικίνδυνα.
Το παρόν
Η κρίση κορυφώθηκε τα ξημερώματα της περασμένης Παρασκευής, 13 Ιουνίου, με την επίθεση του Ισραήλ στις πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν και τη δολοφονία Ιρανών επιστημόνων και στρατηγών. Μια πράξη που σαφώς παραβίασε τον Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών.
Οι ΗΠΑ δεν καταδίκασαν την επίθεση. Ανακοίνωσαν, ως Πόντιος Πιλάτος, ότι γνώριζαν μεν, αλλά δεν συμμετείχαν. Σημειώνεται ότι πριν λίγες ημέρες, ο Πρόεδρος Τραμπ δημόσια να επαναλάμβανε ότι έχει απαιτήσει από τον φίλο του Νετανιάχου να μην προβεί σε καμία ενέργεια πριν τελειώσει την Κυριακή 15 Ιουνίου η προθεσμία που έδωσε ο ίδιος στην Τεχεράνη και πριν οι ΗΠΑ κάνουν τις τελευταίες διαπραγματεύσεις μαζί της μέσω του Ομάν. Τώρα ο ίδιος δηλώνει ευκρινώς -και εκτιμώ ότι ήδη το κάνει- ότι οι ΗΠΑ θα συμμετάσχουν στην άμυνα του Ισραήλ σε Ιρανικές επιθέσεις.
Για πολλούς, το γεγονός των επιθέσεων δεν ήταν απροσδόκητο. Η ιστορία είναι ο καλύτερος δάσκαλος.
Αναπάντεχα εμπόδια
Μεταξύ των πολλών αναπάντεχων γεγονότων που άλλαξαν την θετική πορεία των εξελίξεων, επιτρέψτε μου να αναφερθώ στο πλέον πρόσφατο και τρανταχτό γεγονός. Στην αποτρόπαια σφαγή πού έκανε η Χαμάς στη Γάζα στις 7 Οκτωβρίου του 2023. Έγινε 2 μέρες ακριβώς πριν την αναμενόμενη ανακοίνωση από ΗΠΑ και Ιράν στις 9 Οκτωβρίου της σχετικής συμφωνίας τους για επίλυση της Ιρανικής κρίσης!
Αυτή τη φορά, οι αναπάντεχες επιθέσεις του Ισραήλ τα ξημερώματα τις περασμένης Παρασκευής πρόλαβαν τις διαπραγματεύσεις που θα ακολουθούσαν σε δύο μέρες μεταξύ Ιράν και ΗΠΑ με στόχο την επίτευξη συμφωνίας για το μέλλον του προγράμματος εμπλουτισμού ουρανίου του Ιράν.
Από τα νεφελώδη λεγόμενα του προέδρου Τραμπ διαφαινόταν ότι οι ΗΠΑ αμφιταλαντεύονταν μεταξύ της υποστήριξης των σχεδίων που θα επέτρεπαν στο Ιράν μια πολύ περιορισμένη ικανότητα εμπλουτισμού ουρανίου στα πλαίσια ενός κονσόρτσιουμ χωρών με συμμετοχή της Σαουδαραβίας, των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων και των ΗΠΑ, και της επιμονής του Νετανιάχου στο να μην έχει η Τεχεράνη εσαεί καμία ικανότητα εμπλουτισμού ουρανίου.
Το μέλλον
Δεδομένων των γεωπολιτικών ισορροπιών - ή μάλλον ανισορροπιών - και κυρίως των γενικότερα προβληματικών θέσεων του Αμερικανού προέδρου, θεωρώ πως δεν είναι δυνατόν να γίνει αυτή τη στιγμή καμία σοβαρή πρόβλεψη για το αύριο. Το φάσμα των πιθανοτήτων είναι ανησυχητικά ευρύ.
Την Παρασκευή ο κύβος ερρίφθη. Ίσως, μάλιστα, η ροή των θετικών εξελίξεων αντιστράφηκε οριστικά.
Γεννιέται βέβαια ένα πολύ σημαντικό ερώτημα: Αν οι εξελίξεις στις διαπραγματεύσεις που επρόκειτο να συνεχιστούν σήμερα θα ήταν αρνητικές, τότε γιατί άραγε υπήρξε η βιασύνη του Ισραήλ και η προκλητική αγνόηση από τον Μπ. Νετανιάχου της σύστασης του Ντ. Τραμπ; Ποιος έχει τελικά το γενικό πρόσταγμα;
(*) Ο Δρ. Παντελή Οικονόμου είναι πυρηνικός φυσικός, πρώην επιθεωρητής της Διεθνούς Υπηρεσίας Πυρηνικής Ενέργειας (ΙΑΕΑ), επιστημονικός συνεργάτης του ΕΛΙΑΜΕΠ.
