Ήδη στα τέλη του 2023 – οπότε και η αρχική έκδοση αυτού του βιβλίου του Αντώνη Μανιτάκη – η έννοια της κυριαρχίας βρισκόταν σε φάση έκλειψης. πόσο ισχυρής, φάνηκε στο μέχρι σήμερα διάστημα, πόσο μόνιμης θα προκύψει στην επόμενη, όλο και πιο δυσπροδιόριστη φάση. Τόσο της γεωπολιτικής αλλαγής σελίδας με αιχμή όσα σε λογική 19ου αιώνα προκύπτουν για το Ουκρανικό και με τους αδιανόητους σχεδιασμούς Τραμπ για την Εγγύς Ανατολή, όσο και της αναστροφής της (όπως νομιζόταν κάποια στιγμή) μονόδρομης εξέλιξης της παγκοσμιοποίησης.
Προσερχόμενος με τα εργαλεία του πολιτικού επιστήμονα/του ιστορικού με κοινωνιολογική διάθεση, ο Γιάννης Βούλγαρης επισημαίνει στο επίμετρό του την «ταυτόχρονη και παράλληλη λειτουργία του νομικού και πολιτικού λόγου». Για να προειδοποιήσει – σχεδόν προφητικά θα λέγαμε – ότι «όπως συμβαίνει σε στιγμές ιστορικής καμπής, το θεαματικό σκιάζει σ’ ένα βαθμό την επιστημονική διάγνωση, σαν όλα να συμβαίνουν για πρώτη φορά». Ξαναδιαβάστε αυτό το σκέλος φράσης, με την προσέγγιση Τραμπ/Βανς στο Ουκρανικό, με την διαρρύθμιση των συνόρων της Ουκρανίας έτσι-όπως-θα-την-δούμε, ή πάλι με την πρόταση να εκκενωθεί η κατεστραμμένη Γάζα από τα 1,5-2 εκατομμύρια κατοίκων της – οι οποίοι θα «φιλοξενούνταν» αλλού – ώστε να αναπτυχθεί σε λογική «Ριβιέρας της Μέσης Ανατολής» και… ξαναπροφέρετε πάλι την ίδια την λέξη «κυριαρχία»! Με οποιοδήποτε φόντο, σε οποιοδήποτε εννοιολογικό περιβάλλον.
Τα τρία ιστορικά παραδείγματα μεταμορφώσεων της κρατικής κυριαρχίας, που εισφέρει ο Αντώνης Μανιτάκης – ο οποίος θεραπεύει την θεωρία του Συνταγματικού, αλλά πάντοτε με την φλέβα της πολιτειολογίας παρούσα – είναι ενδιαφέροντα και αλληλοσυμπληρούμενα: Του πολέμου στην Ουκρανία, όπου δίπλα στην συμβατική σύρραξη για την εδαφική κυριαρχία, διαφαινόταν ο οικονομικός πόλεμος «για κυριαρχία στην διεθνή αγοραία επικράτεια των αγορών ενέργειας» (αυτό ΠΟΛΥ προτού προκύψει η πρόταση/επιβολή Τραμπ για τις σπάνιες γαίες του Κιέβου!). Ύστερα της διάχυσης της κυριαρχίας των χωρών της ΕΕ και «της επιζητούμενης αλλ’ ανεύρετης Ευρωπαϊκής κυριαρχίας» (και πάλι, προτού μας προκύψει η νέα εκδοχή «Δύσης χωρίς τις ΗΠΑ» και η μυδρίαση της θεσμικής Ευρώπης μπροστά σ’ αυτό το ενδεχόμενο). Τέλος, του case study που αποτελεί η Ελλάδα των Μνημονίων, «με επιμερισμένη επιτηρούμενη Ευρωπαϊκή, αλλά και δικτυωμένη πλανητική κυριαρχία» (και εδώ, π.χ. χωρίς να έχει καταγραφεί το πλήγμα στην συρρικνωμένη ανάγνωση των κυριαρχικών δικαιωμάτων στην υπόθεση των θαλάσσιων πάρκων στο Αιγαίο ή /και του άτυχου καλωδίου Great Sea Interconnector/διασύνδεσης Κύπρου - Ελλάδας).
Είναι ήδη εργώδης η προσπάθεια του Αντ. Μανιτάκη να φωτίσει τις νέες εκφάνσεις της κυριαρχίας , όταν «η παγκοσμιοποίηση έχει αλλάξει άρδην το σκηνικό και αναγκάζει την πολιτική ζωή της χώρας να υπάρχει και να λειτουργεί μέσα από την αλληλεπίδραση και αλληλεξάρτηση του εθνικού με το υπερεθνικό και το παγκόσμιο». Δηλαδή να καταστήσει κατανοητούς και συνεπώς ανεκτούς – τολμούμε να πούμε – τους «πρωτοφανείς περιορισμούς στην εθνική κυριαρχία και ειδικά στην δημοσιονομική αυτονομία της χώρας». Με την παρατήρηση ότι έως εδώ οι όποιοι περιορισμοί στην λαϊκή κυριαρχία ή και στην δημοσιονομική αυτονομία δεν έθιξαν την «αφηρημένη, τυπική ικανότητα του Κράτους να δεσμεύεται νομικά μόνο με την δική του θέληση – και μόνον εφόσον και καθόσον το ίδιο [το Κράτος] θέλει». (Εδώ ο αναγνώστης βλέπει την πάλη του συνταγματολόγου που κλήθηκε σε υπουργικά καθήκοντα επί Μνημονίων…).
Υπό μια έννοια, η ολίσθηση από την (παραδοσιακή) κρατική κυριαρχία στην υπερεθνική, και από εκεί προς μια «θολή παγκόσμια διακυβέρνηση» επιχειρείται να τιθασευτεί από την προσέγγιση Μανιτάκη. Μάλιστα με καθησυχαστική την παρατήρηση ότι αυτή η παγκόσμια διακυβέρνηση «είναι από την φύση της «πλουραλιστική»». Διασώζοντας, έτσι, κάτι από την κυριαρχία ως «κεντρική – εμπειρικά και κανονιστικά – κατηγορία που συμβάλλει στην διατήρηση στης κρατικής κυριαρχίας [και] της πρακτικής αυτονομίας», σε συναπάντημα με Κ. Τσουκαλά και Β. Βενιζέλο.
Ύστερα όμως, ύστερα μας προέκυψε ο πολύ βαρύτερος βηματισμός της Ιστορίας. όχι υπό την πολιτικά απλοϊκή επιλογή της «σωστής πλευράς», αλλά με τις ανατροπές κάθε θεωρούμενου κεκτημένου των διεθνών σχέσεων, με την μετάπτωση από σύστημα αρχών και αξιών στην ωμή συναλλακτικότητα της εποχής Τραμπ. Όπου η κυριαρχία – όχι των ισχυρών, των άλλων! – τείνει να λειώσει όπως το χιόνι την άνοιξη.
Θα έχει μεγάλο ενδιαφέρον να δει κανείς την επόμενη έκδοση της «Κυριαρχίας στο θολό τοπίο»…
