Δεν είναι ότι μας αποκαλύφθηκε κάτι που δεν είχε γίνει ήδη κάπως, με κάποιο τρόπο, γνωστό. Ούτε ότι απαντήθηκαν όλα μας τα ερωτήματα. Είναι ότι για πρώτη φορά, μετά από δύο ολόκληρα χρόνια, είχαμε μια εξιστόρηση του δράματος απαλλαγμένη από τις στρεβλώσεις της πολιτικής σκοπιμότητας, που νιώθαμε πως έχει βγάλει, κάθε φορά, το συμπέρασμα πριν αρχίσει να ψάχνει την αλήθεια. Ότι για πρώτη φορά η αφήγηση των συνθηκών που οδήγησαν στο φονικό και η εξήγησή του, η καταγραφή της μακράς αλυσίδας των εγκληματικών λαθών, πριν και μετά το δυστύχημα, δινόταν από χείλη που, επιτέλους, μπορούσαμε να πιστέψουμε, να εμπιστευθούμε.
Κι έτσι, το πόρισμα των εμπειρογνωμόνων του ΕΟΔΑΣΑΜ, με το περιεχόμενό του αλλά και με την αποδραματοποιημένη παρουσίασή του, θα μπορούσε να γίνει η στιγμή που η τραγωδία αρχίζει να οδηγείται προς μια κάποια κάθαρση. Θα μπορούσε να μας βοηθήσει να πάρουμε την διαχείριση του συλλογικού τραύματος των Τεμπών από την επικράτεια της προπαγανδιστικής στρεψοδικίας και της άγονης κομματικής αντιδικίας, από τη μία πλευρά, του καταγγελτικού ανορθολογισμού και των θεωριών συνομωσίας, από την άλλη, και να την μεταθέσουμε στο έδαφος του ορθού λόγου. Ας προσπαθήσουμε να την κρατήσουμε εκεί.
Στο υπουργικό συμβούλιο της περασμένης Τετάρτης ο πρωθυπουργός επισήμανε τον κίνδυνο να μετατραπεί «το συλλογικό πένθος σε ευκαιρία ενός νέου διχασμού». Αλλά ο κίνδυνος αυτός δεν θα είχε προκύψει, αν προηγουμένως η διαχείριση του δράματος των Τεμπών δεν είχε οδηγήσει σε μια σταδιακή αρχικά, ραγδαία στην συνέχεια έκλειψη της εμπιστοσύνης. Της εμπιστοσύνης στην πολιτική, στην δικαιοσύνη, στην δημοκρατία και τους θεσμούς της.
Όλα- πράγματι- έγιναν λάθος.
Τώρα που ξέρουμε πως «τα παιδιά σκοτώθηκαν γιατί ο σιδηρόδρομος δεν ήταν ασφαλής», όπως είπε ο πρόεδρος του οργανισμού διερεύνησης, τώρα που ξέρουμε πως ο σιδηρόδρομος πριν τα Τέμπη είχε βυθιστεί σ’ ένα περιβάλλον αμέριμνης εγκατάλειψης, υποστελέχωσης και υποεπένδυσης, παραμέλησης των κανόνων ασφαλείας και των διαδικασιών, γίνεται πιο καθαρό πόσο λάθος ήταν εκείνες οι δηλώσεις- σε υψηλούς τόνους- του αρμόδιου υπουργού, δέκα ημέρες πριν το μεγαλύτερο σιδηροδρομικό δυστύχημα της ιστορίας μας, που διαβεβαίωνε ότι «μια υπεύθυνη Πολιτεία δεν μπορεί να παίζει με την ασφάλεια των επιβατών» και ότι «θα πρέπει να ντρέπονται» όσοι αμφισβητούν την ασφάλεια των τρένων. Και πόσο ακόμη βαρύτερο λάθος ήταν που αντί αποδοκιμασίας και συγνώμης είδαμε την επιβράβευση του υπουργού δια της πανηγυρικής επανεκλογής του.
Ενός κακού μύρια έπονται. Λάθος η προπαγανδιστική βιασύνη να εξηγηθούν όλα, όπως-όπως, με το ανθρώπινο λάθος του σταθμάρχη. Λάθος οι ακόμη πιο βιαστικές αποφάνσεις του ίδιου του πρωθυπουργού, ακόμη και για τεχνικά ζητήματα, για τις συνθήκες ενός δυστυχήματος που δεν είχε ακόμη διερευνηθεί ή για την ύπαρξη ή όχι κάποιου φορτίου που θα μπορούσε να έχει προκαλέσει την φονική πυρόσφαιρα. Η βιαστική και αντιδεοντολογική παρέμβαση στον χώρο του δυστυχήματος, που θα έπρεπε να «ιεροποιηθεί», όπως ακούσαμε, για να ολοκληρωθεί η διερεύνηση. Η βάναυση χειραγώγηση της εξεταστικής επιτροπής στην Βουλή. Ή η αντιδικία με τους συγγενείς των θυμάτων.
Μα το βαρύτερο ίσως λάθος ήταν η παρανάγνωση του αποτελέσματος των εκλογών του 2023. Καθώς οι κάλπες στήθηκαν πριν κλείσουν τρεις μήνες από την τραγωδία, το αποτέλεσμά τους θεωρήθηκε πως έκλεινε την «πολιτική δικογραφία» των Τεμπών, πως η υπόθεση αυτή, όπως και εκείνη των υποκλοπών, είχε πάψει να βαραίνει πολιτικά τις πλάτες των επανεκλεγέντων. Κάθε ανάκληση της ιστορίας, αντιμετωπιζόταν με ένα επιπόλαιο και αλαζονικό «πάνε, πέρασαν αυτά». Η προσδοκία, που συνόδευε την ψήφο ως υποθήκη, πως κάτι θα αλλάξει, στον σιδηρόδρομο μα και στην χώρα που καθρέφτης της ήταν ο σιδηρόδρομος, δεν εκπληρώθηκε. Η διάψευσή της ολοκλήρωσε το κακό. Έπληξε καίρια την εμπιστοσύνη. Η καχυποψία, η δυσπιστία έγιναν το κυρίαρχο αίσθημα στην δημόσια σφαίρα. Και έδωσαν πρόσφορο έδαφος για τον πολλαπλασιασμό θεωριών συνομωσίας.
Αυτό που απειλείται δεν είναι, απλώς, η πολυσυζητημένη πολιτική σταθερότητα. Είναι η δημοκρατική σταθερότητα- η ευστάθεια της οποίας κάθε άλλο παρά ευνοείται σε ένα διεθνές περιβάλλον που όλο και περισσότερο θυμίζει μέρες της δεκαετίας του 30, αυτές που ο Χόπσμπαουμ ονόμασε «Εποχή της καταστροφής». Ο δείκτης της Δημοκρατίας στον κόσμο, που ο Economist καθιέρωσε πριν 20 χρόνια, βρέθηκε φέτος στο χαμηλότερο σημείο όλης της εικοσαετίας. Η εμπιστοσύνη στην και η ικανοποίηση από την δημοκρατία μετριέται στα χαμηλότερα επίπεδά της στον κόσμο, ιδίως μεταξύ των νεότερων ηλικιών. Οι θεσμοί της πολιορκούνται από τους εχθρούς της ακόμη και στις ιστορικές της μητροπόλεις.
Σε αυτό το περιβάλλον η ανάκτηση της εμπιστοσύνης γίνεται το κρισιμότερο στοίχημα. Αλλά πώς;
Αν «όλα έγιναν λάθος» με την διαχείριση της έρευνας και της απόδοσης ευθυνών για τα Τέμπη, είναι επειδή και η σημερινή κυβέρνηση παραμένει δέσμια της παραδοσιακής αντίληψης που ενδημεί παρ’ ημίν και θέλει την πολιτική ένα παιχνίδι μηδενικού αθροίσματος. Όπου δεν πρέπει ποτέ να αναγνωρίζεις λάθη, γιατί οι αντίπαλοί σου θα τα εκμεταλλευτούν για να σε «ρίξουν». Όπου δεν πρέπει να αφήνεις έδαφος ακηδεμόνευτο στην δημόσια σφαίρα, γιατί θα το καταλάβουν οι αντίπαλοι. Όπου η διαφάνεια και η λογοδοσία, ο αυτοπεριορισμός, η ανεξαρτησία της δικαιοσύνης και ο ρόλος των ανεξάρτητων αρχών δεν είναι προϋποθέσεις της δημοκρατίας, αλλά πιθανά όπλα στα χέρια των πολιτικών σου αντιπάλων.
Το σημαντικότερο, λοιπόν, που θα έπρεπε να κρατήσουμε από το πόρισμα του οργανισμού διερεύνησης ατυχημάτων ίσως δεν είναι η εξιστόρηση των συνθηκών του δυστυχήματος και η καταγραφή των αιτίων που οδήγησαν σε αυτό. Είναι η έμπρακτη απόδειξη της λυτρωτικής δύναμης που μπορεί να έχει η διερεύνηση ενός μεγάλου συλλογικού τραύματος από έναν ανεξάρτητο από τον κόσμο της πολιτικής φορέα. Της σημασίας που έχει η απελευθέρωση ενός κρίσιμου πεδίου της δημόσιας σφαίρας από την ασφυκτική πολιτική χειραγώγηση και η αποκατάσταση του σεβασμού στις πολύ-τραυματισμένες ανεξάρτητες αρχές και στην ανεξαρτησία της δικαιοσύνης.
