Βραβευμένος με το διεθνές London Hellenic Prize για το 2003 – απονέμεται κάθε χρόνο, εδώ και 27 χρόνια, σε ένα βιβλίο που καλύπτει θέματα Ελληνισμού και Ελληνικής ιστορίας, με ευρύτητα πεδίων: Από την αρχαιολογία και την κυρίως ιστορία μέχρι τις κοινωνικές επιστήμες, την τέχνη ή και την λογοτεχνία – ο καθηγητής Ύστερων Αρχαίων, Μέσων και Βυζαντινών χρόνων στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ Πέτρος Σαρρής, παρουσιάζει με αυτό του το βιβλίο όχι απλώς μια μείζονα ιστορική προσωπικότητα, τον Βυζαντινό Αυτοκράτορα Ιουστινιανό Α’ (527-565 μ.Χ.), αλλά και μια πυκνή σε εξελίξεις και ανατροπές ιστορική περίοδο. Μια περίοδο που ξεκινά να την περιγράφει ως χαρακτηριζόμενη από «φως και σκιά», που η διαδρομή του Ιουστινιανού καλεί να την επισκεφθεί κανείς και πάλι, στην πολυπλοκότητα και στις ανατροπές της, αν θέλει να αντιληφθεί την σημασία της, το ίχνος της στην Ευρωπαϊκή (ναι!) ιστορία.
Η εποχή που χρονικογραφεί ο Π. Σαρρής είναι μια εποχή όπου η Βυζαντινή (Ανατολική Ρωμαϊκή) αυτοκρατορία χρειάζεται να αμυνθεί στις επιθέσεις από πολλές πλευρές – λύτρα προς την Περσική εξουσία, για την ειρήνη, αντιμετώπιση Ουννικών ομάδων, χτίσιμο άμυνας στην Βαλκανική, εκστρατείες στην Αφρική, οπισθοφυλακές στην Ιταλία – ενώ ταυτόχρονα φάσεις λαϊκής εξεγερτικότητας εντείνουν την ανάγκη για εμπέδωση της εσωτερικής τάξης, με την οικοδόμηση ενός corpus δικαίου που έμεινε στην ιστορία. Ταυτόχρονα, η ισχύς αλλά και οι εντάσεις της νέας, Χριστιανικής θρησκείας έρχονται να βρουν υλική έκφραση στην κορυφαία παρουσία της Αγίας Σοφίας, που ταυτίζεται με την πρώτη φάση της εξουσίας του Ιουστινιανού.
Μπορεί στην Ευρώπη ο Ιουστινιανός να έγινε πολύ αργότερα γνωστός μέσα από τις αφηγήσεις του Προκόπιου (όχι ιδιαίτερα κολακευτικές), ή πάλι μέσα από το νομικό σύμπαν του Corpus Juris Civilis /του Ιουστινιάνειου Κώδικα, όμως το πολιτιστικό αλλά και γεωπολιτικό στίγμα από το πέρασμά του πήγαινε πολύ παραπέρα. Κυρίως επειδή η θητεία του συνέπεσε με μια φάση υποχώρησης της Αυτοκρατορίας υπό την πίεση των Σασσανιδών, των Οστρογότθων, Βανδάλων, των Βησιγότθων, των Βουργουνδών και των Φράγκων, απέναντι στους οποίους ο Ιουστινιανός αντέταξε και στην Ιταλική χερσόνησο και στην Βόρεια Αφρική/Νότο της Ισπανίας ενεργητική άμυνα, παράλληλα με την παθητική εξασφάλιση ειρήνης στα Ανατολικά σύνορα.
Οι κάπου 70 σελίδες παραπομπών σε πηγές και σε διαχρονική βιβλιογραφία δεν μειώνουν την αφηγηματική αξία του «Ιουστινιανού» του Π. Σαρρή (ήδη φαινόταν με το «Βυζάντιο: Μια σύντομη εισαγωγή» Εκδ. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ, Αθήνα 2020). Και δικαίως περιγράφουν οι Sunday Times: «Ζωντανεύει ένα εντυπωσιακό και καταδικασμένο συνάμα κόσμο, έναν κόσμο επιδημιών, εξεγέρσεων, θρησκευτικής πίστης και κλιματικής κρίσης». Ξαναδιαβάστε την φράση!
Διόλου τυχαία, ο Σαρρής αρχίζει το ξεδίπλωμα της αφήγησής του τον Μάρτιο του 2020 στο ξεκίνημα της πανδημίας του κορωνοϊού, περιγράφοντας το πώς είδε να γίνεται η απολύμανση του μεγάλου μνημείου της ανθρωπότητας, της Αγια Σοφιάς, από μια στρατιά τεχνικών ντυμένη με μάσκες και με προστατευτικές στολές από το κεφάλι μέχρι τα πόδια, να αποδιώξουν τον απειλητικό ιό «ενώ από ψηλά άγγελοι, αρχάγγελοι, αυτοκράτορες και άγιοι των μεγάλων μωσαϊκών φαίνονταν να παρακολουθούν». Παραπέμπει, δε, ο Π. Σαρρής στου Ρώσου ποιητή Οσίπ Μαντελσάμ το στίχο: «Η εκκλησία, λουσμένη στην ειρήνη, είναι όμορφη και τα σαράντα παράθυρά της αποτελούν θρίαμβο του φωτός, με ωραιότερους όλων τους τέσσερεις αρχάγγελους στις κόγχες κάτω από τον τρούλο».
Όταν οι κρίσεις του ιστορικού χρόνου συναντούν το αιώνιο…
