Σήμερα ο Εμμανουέλ Μακρόν μεταβαίνει στην Ουάσιγκτον για συνομιλίες με τον Ντόναλντ Τραμπ. Την Πέμπτη θα κάνει το ίδιο ο βρετανός πρωθυπουργός Κιρ Στάρμερ. Στο Ριάντ της Σαουδικής Αραβίας οι υπουργοί Εξωτερικών ΗΠΑ – Ρωσίας συζήτησαν πριν λίγες ημέρες για την Ουκρανία. Και πριν μια εβδομάδα ο Γάλλος πρόεδρος συγκάλεσε κατεπειγόντως στο Παρίσι μίνι διάσκεψη κορυφής προσκαλώντας λίγα επιλεγμένα κράτη – μέλη αλλά και τη Βρετανία (Κάποιοι σχολιαστές έσπευσαν χαιρέκακα να πουν ότι από την ενωμένη Ευρώπη των 27 που ξέραμε, περνάμε στην «Ευρώπη των προσκεκλημένων»). Ακολούθησε δύο ημέρες μετά νέα μίνι διάσκεψη κορυφής με τη συμμετοχή όσων δεν είχαν προσκληθεί αλλά και του Καναδά, της Νορβηγίας και της Ισλανδίας.
Κοινός παρονομαστής όλων των παραπάνω γεγονότων είναι η απουσία της ΕΕ, είτε εν τοις πράγμασι (μίνι σύνοδοι στο Παρίσι) είτε και τύποις. Πράγματι, στις δύο μίνι συνόδους κορυφής στο Παρίσι η πρωτοβουλία ανήκε αποκλειστικά στον Εμμανουέλ Μακρόν και οι Αντόνιο Κόστα – Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν απλά προσκλήθηκαν, όπως και ο Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ. Σε ό,τι αφορά δε τις συζητήσεις στο Ριάντ και στην Ουάσιγκτον η «ηγεσία» της ΕΕ είναι και τύποις –και επιδεικτικά- αποκλεισμένη.
Δεν θα βιαστούμε να ρίξουμε την ευθύνη στα συγκεκριμένα πρόσωπα που κατέχουν τις δύο κορυφαίες θέσεις στην ΕΕ. Όσο και αν η πενταετής προϋπηρεσία της προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής δεν συνηγορεί υπέρ της απαλλαγής της από τις ευθύνες για τη σημερινή κατάσταση που βιώνει η ΕΕ – ο Αντόνιο Κόστα αντικειμενικά δεν θα μπορούσε να δώσει σε ελάχιστους μήνες άλλα δείγματα γραφής – η κύρια ευθύνη βαρύνει αυτούς που τους επέβαλαν. Ορισμένοι εκ των οποίων τώρα, υπό πολεμικές συνθήκες, μεταφορικά και κυριολεκτικά, κατανοούν ότι οι επιλογές τους δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν την κρισιμότητα των περιστάσεων και αναγκάζονται να πάρουν οι ίδιοι τα ηνία της Ευρώπης στα χέρια τους συγκαλώντας, παραθεσμικά αλλά απολύτως αναγκαία, συνόδους κορυφής, οργανώνοντας συναντήσεις με τον Αμερικανό πρόεδρο και αναλαμβάνοντας πρωτοβουλίες για λογαριασμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Όλα τα παραπάνω δεν είναι βέβαια πολύ «ευρωπαϊκά» και δείχνουν ότι η ΕΕ δυσκολεύεται, αν δεν αδυνατεί πλήρως, να αντιμετωπίσει ως αυτοτελής οντότητα το νέο γεωπολιτικό περιβάλλον με τον σημερινό θεσμικό εξοπλισμό της, αλλά και με τα πρόσωπα που τον διαχειρίζονται. Η αδυναμία της, δε, αυτή, επιτρέπει την de facto προώθηση του διακηρυγμένου στόχου του Ντ. Τραμπ για απαξίωσή της αν όχι και διάλυσή της.
Ένα άλλο χαρακτηριστικό των ανωτέρω εξελίξεων είναι και η απουσία της Γερμανίας από τις αναλαμβανόμενες ή υπερατλαντικά επιβαλλόμενες πρωτοβουλίες. Η αιτία ήταν προφανώς οι χθεσινές εκλογές, αλλά όχι μόνον. Οι διαφορές ως προς το Ουκρανικό ζήτημα και τους τρόπους και την ταχύτητα αντιμετώπισής του, αλλά και η εσωτερική κατάσταση στις δύο χώρες, είχαν από καιρό αδυνατίσει τον γαλλογερμανικό άξονα που ήταν πάντα η ατμομηχανή, αλλά και προϋπόθεση, της ευρωπαϊκής ενοποίησης.
Την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές δεν είναι γνωστά τα τελικά αποτελέσματα των εκλογών στη Γερμανία και ποια κόμματα θα μετάσχουν στη νέα κυβέρνηση. Με τη βεβαιότητα όμως ότι ο νέος ισχυρός της άνδρας θα είναι ο Φρίντριχ Μερτς, θα σημειώσουμε με προσοχή τη δημόσια δέσμευσή του ότι θα επανεπενδύσει στη γαλλογερμανική συνεργασία για να προωθήσει τις ευρωπαϊκές θέσεις.
Ο δρόμος του δεν θα είναι εύκολος δεδομένης της επιφυλακτικότητας, αν όχι άρνησης, της γερμανικής κοινής γνώμης για την ανάληψη στρατιωτικών δεσμεύσεων στον πόλεμο στην Ουκρανία καθώς και της αντίστασης του SPD αλλά και του δικού του κόμματος CDU τόσο στην άμβλυνση του «φρένου χρέους» όσο και στην έκδοση αμυντικών ευρω-ομολόγων. Ελπίζει, όμως, κανείς, ότι η διεξαγωγή των εκλογών θα εκτονώσει αυτή την αντίσταση. Και ότι, σε κάθε περίπτωση, ο νέος καγκελάριος και η νέα κυβέρνηση θα συνειδητοποιήσουν έγκαιρα και έμπρακτα ότι όλες τις γεωπολιτικές προκλήσεις, τον πόλεμο στην Ουκρανία, τα προβλήματα ΗΠΑ – Κίνας αλλά και τον ενεργειακό μετασχηματισμό, όλα αυτά, μόνο ως Ευρώπη μπορούν να τα αντιμετωπίσουν.
Από την άλλη πλευρά, η αντιμετώπιση εκ μέρους της ΕΕ όχι μόνο των προκλήσεων αλλά και της ανακύπτουσας πλέον ανάγκης σημαντικών θεσμικών μεταρρυθμίσεων, επιβάλλει την ανάληψη από τη Γερμανία του ευρωπαϊκού ρόλου που αρμόζει σε μια χώρα που πρωτοστάτησε στην ίδρυση της ΕΟΚ και ταυτόχρονα, όπως ανακοινώθηκε την περασμένη εβδομάδα, παραμένει η τρίτη οικονομική δύναμη του πλανήτη. Μεταξύ άλλων προοπτικών, ενδέχεται να απαιτηθεί και η ανάπτυξη θεσμικών σχημάτων «συμμαχίας προθύμων», δηλαδή ομάδων ορισμένων χωρών της ΕΕ με τη συμμετοχή και χωρών εκτός ΕΕ. Από τις «συμμαχίες» αυτές δεν μπορεί να απουσιάζει η Γερμανία, αλλά αντίθετα πρέπει να παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο σε αυτές. Σε κάθε περίπτωση, όσο κι αν ήταν αναγκαία στις παρούσες συνθήκες, δεν μπορεί να έχει συνέχεια η «Ευρώπη των προσκεκλημένων». Η Γερμανία, με την ενεργότερη εφεξής παρουσία της στις ευρωπαϊκές εξελίξεις, πρέπει να συμβάλει και προς αυτήν την κατεύθυνση.
