Η Ελλάδα έχει εισπράξει τα μισά από τα 36 δισ. ευρώ που της αναλογούν από το ευρωπαϊκό Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (ΤΑΑ), μεταξύ όσων απομένουν συγκαταλέγονται και δωρεάν επιχορηγήσεις που το ύψος τους αντιστοιχεί στο 5% του ΑΕΠ μας. Για να τις πάρουμε, πρέπει να υλοποιηθούν όλοι οι όροι που έχουν συμφωνηθεί. Μέχρι σήμερα, όμως, από τα 371 προαπαιτούμενα απομένουν προς υλοποίηση τα 240, ήτοι τα δύο τρίτα. Κι ο χρόνος τελειώνει, παράταση δεν θα δοθεί, στα μέσα του 2026 θα τελειώσει το ΤΑΑ κι όποιος πρόλαβε, πρόλαβε. Την προειδοποίηση απηύθυνε ένας κατεξοχήν γνώστης, ο αναπληρωτής γενικός διευθυντής της Κομισιόν, Ντέκλαν Κοστέλο.
Μιλώντας την Πέμπτη σε ένα ακροατήριο στο οποίο βρίσκονταν και Έλληνες υπουργοί, μεταξύ των οποίων και ο καθ’ ύλην αρμόδιος αναπληρωτής υπουργός Οικονομίας, ο γνώριμος από τα μνημονιακά χρόνια Ιρλανδός τεχνοκράτης, μας έκανε μια δεύτερη προειδοποίηση μέσα σε δύο, μόλις, μήνες. Η πρώτη ήταν στα τέλη Ιανουαρίου: Το ΤΑΑ, μαζί με το ΕΣΠΑ και τη νέα ΚΑΠ –είχε πει- αντιπροσώπευε μια ανεπανάληπτη ευκαιρία για την Ελλάδα, η χώρα θα μπορούσε σήμερα να αναπτύσσεται με ρυθμούς 4% ή 5% ή και 6% αν είχαν προχωρήσει βασικές μεταρρυθμίσεις. Αλλά δεν προχώρησαν, με αποτέλεσμα να έχουν κολλήσει οι ξένες και, ειδικά, οι παραγωγικές επενδύσεις, και γι’ αυτό η ελληνική οικονομία παραμένει ουραγός στην παραγωγικότητα.
Το ΤΑΑ ήταν η μεγάλη ευκαιρία της Ελλάδας.
Η ευκαιρία να ανασυγκροτήσει την παραγωγική βάση της οικονομίας της, ενισχύοντας την πράσινη μετάβαση, τον ψηφιακό μετασχηματισμό, την εξωστρέφεια και τις οικονομίες κλίμακας μέσω συνεργασιών, συγχωνεύσεων κι εξαγορών επιχειρήσεων. Αυτοί ήταν οι διακηρυγμένοι στόχοι του. Στην πράξη, όμως, κακόπεσε. Ξεκίνησε με μεγάλες προσδοκίες και κατέληξε σε μια μάλλον ευτελή διαχείριση, κάτι σαν συμπληρωματικό ταμείο του ΕΣΠΑ ή, ακόμα χειρότερα, σαν ένας κουμπαράς με ευρωπαϊκά λεφτά διαθέσιμα δια πάσα νόσο και πελατειακή ανάγκη. Τόσο που, μερικές φορές αναρωτιέται κανείς, αν αυτοί οι πόροι κατανέμονται με αρχική, έστω, βάση την προτεραιοποίηση αναπτυξιακών αναγκών της Ελλάδας ή την επιρροή κάποιων κέντρων ισχύος και πλούτου.
Ένα σημείο κριτικής στη διαχείριση του ΤΑΑ είναι ότι ενισχύει τις παραδοσιακές δραστηριότητες σε βάρος της πράσινης/ψηφιακής μετάβασης και της ενίσχυσης σύγχρονων διεθνώς εμπορεύσιμων αγαθών, υψηλής προστιθέμενης αξίας. Το δεύτερο σημείο κριτικής είναι ότι έχει μετατραπεί σε δεκανίκι του Προϋπολογισμού: Διαρκώς περισσότερες κοινωνικές πολιτικές, που σε κάθε ευρωπαϊκό κράτος χρηματοδοτούνται από τον κρατικό προϋπολογισμό, καθ’ ημάς τα τελευταία χρόνια χρηματοδοτούνται από τους επενδυτικούς (θεωρητικά) πόρους του ΤΑΑ. Όπερ σημαίνει ότι η σημερινή δημοσιονομική ισορροπία είναι εν μέρει επίπλαστη, μεσοπρόθεσμα δεν είναι σταθερή, αφού δράσεις του Προϋπολογισμού χρηματοδοτούνται από το ευρωπαϊκό λεφτόδεντρο, το ΤΑΑ. Άρα, με τη λήξη του ΤΑΑ, στα μέσα του 2026, θα εμφανιστεί μια μαύρη τρύπα είτε στον Προϋπολογισμό είτε στο κοινωνικό κράτος είτε επιμερισμένη και στα δύο.
Ο κύκλος φαίνεται να κλείνει όπως άνοιξε.
Θυμίζω: Εξαιτίας της πανδημίας, της ενεργειακής κρίσης και των οικονομικών παρενεργειών του πολέμου στην Ουκρανία, χαλάρωσε το ευρωπαϊκό πλαίσιο δημοσιονομικής διαχείρισης και οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις έδιναν κρατικές ενισχύσεις. Αυτό καθ΄ ημάς μεταφράστηκε σε διανομή άνω των 60 δισ. ευρώ, εν μέρει οριζοντίως, χωρίς αυστηρότητα, ενίοτε με ψηφοθηρικά κριτήρια -για το «41%». Έστω κι έτσι, θα πει κανείς, πάντως στάθηκαν όρθια νοικοκυριά και επιχειρήσεις. Το χειρότερο ήταν αυτό που ακολούθησε: Η κακοδιαχείριση των πόρων του ΤΑΑ. Που, αντί να αφήσουν δυνατό αναπτυξιακό αποτύπωμα και μια καλύτερη θέση της χώρας μας στο διεθνή καταμερισμό εργασίας, αφήνουν ασθενικούς ρυθμούς ανάπτυξης που πέφτουν στη μονάδα ή κάτω από αυτήν μετά το 2026, περισσότερο πλούτο με κρατικά εγγυημένα κέρδη για λίγους και μια πικρή γεύση στους πολλούς –που βλέπουν να κυκλοφορεί πολύ χρήμα μακριά από αυτούς.
