ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ

ΑΡΘΡΑ
ΤΗΣ KATHARINA PISTOR

Η Νέα Συναίνεση της Ουάσιγκτον

Για δεκαετίες, μας έλεγαν ότι οι κρατικά διευθυνόμενες επιχειρήσεις είναι κακές για την οικονομία. Βασικό στοιχείο της «Συναίνεσης της Ουάσιγκτον», που αναπτύχθηκε τη δεκαετία του 1980, ήταν ότι «οι ιδιωτικές εταιρείες έχουν πιο αποτελεσματική διαχείριση από τις κρατικές επιχειρήσεις», επειδή η απειλή της χρεοκοπίας αναγκάζει τα στελέχη των ιδιωτικών εταιρειών να παραμένουν εστιασμένα στο τελικό αποτέλεσμα. Αρχικά διατυπώθηκε για χώρες της Λατινικής Αμερικής και στη συνέχεια εφαρμόστηκε κατά τη μετακομμουνιστική μετάβαση στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη. Έκτοτε η Συναίνεση της Ουάσιγκτον ήταν το κυρίαρχο υπόδειγμα οικονομικής πολιτικής.

Τι συμβαίνει όμως όταν οι επιχειρηματίες βρίσκονται στην κυβέρνηση; Τι σημαίνει για την δυνατότητα των ανθρώπων να ορίζουν τους κανόνες με τους οποίους διοικούνται;; Τέτοιες ερωτήσεις σπάνια τίθενται, επειδή η είσοδος έμπειρων επιχειρηματιών στην κυβέρνηση επικροτείται αυτομάτως. Υποτίθεται ότι ξέρουν πώς να διοικούν αποτελεσματικά και η εμπλοκή τους είναι συνήθως ad hoc (για συγκεκριμένα θέματα ή τομείς). Όμως, ενώ η στρατολόγηση μεμονωμένων επιχειρηματιών σε μια κυβέρνηση είναι ένα πράγμα, ο Ντ. Τραμπ φαίνεται ότι σκοπεύει να παραδώσει ολόκληρη την κυβέρνηση σε επιχειρηματίες.

Σίγουρα, η τοποθέτηση ενός ακόμη χρηματοοικονομικού μεγιστάνα, του Σκοτ Μπέσεντ, ως υπουργού Οικονομικών δεν αποτελεί έκπληξη, δεδομένης της μακράς λίστας προκατόχων του με παρόμοιο υπόβαθρο. Ομοίως, ο περιορισμός της αντιμονοπωλιακής νομοθεσίας και των περιβαλλοντικών και οικονομικών ρυθμίσεων είναι γνωστός από προηγούμενες ρεπουμπλικανικές κυβερνήσεις, συχνά με άσχημα μακροπρόθεσμα αποτελέσματα: Από την οικονομική κρίση του 2008 έως τις ολοένα συχνότερες και σοβαρές πυρκαγιές, τα κύματα καύσωνα και τις πολικές καταιγίδες.

Αλλά η δεύτερη κυβέρνηση Τραμπ προχωρά πολύ παραπέρα. Αν μια εικόνα αξίζει όσο χίλιες λέξεις, η εικόνα των ιδρυτών και των CEO της Big Tech (όπως οι Amazon, Meta και X που γέμισαν την πρώτη σειρά στην ορκωμοσία του Τραμπ) είναι ένα μανιφέστο. Τους δόθηκε προτεραιότητα ακόμη και σε σχέση με τους υποψηφίους του υπουργικού συμβουλίου του προέδρου. Ενώ η Big Oil και ο χρηματοοικονομικός κλάδος ήταν ελαφρώς λιγότερο προβεβλημένοι, έριξαν και εκείνοι τη σκιά τους.

Αυτές οι εικόνες έστειλαν ένα μήνυμα ισχυρότερο από οποιαδήποτε δήλωση: Αυτή η κυβέρνηση των ΗΠΑ όχι μόνο είναι «καλή για τις επιχειρήσεις», είναι η ίδια μια επιχείρηση. Η παλιά παροιμία, «business της Αμερικής είναι οι business», έχει φτάσει σε ένα νέο ακραίο σημείο: Η κυβέρνηση της Αμερικής είναι επίσης επιχείρηση. Ας το ονομάσουμε Νέα Συναίνεση της Ουάσιγκτον.

Φυσικά, οι επιχειρήσεις έπαιζαν πάντα έναν τεράστιο ρόλο στην αμερικανική ιστορία. Μια μετοχική επιχείρηση, η Virginia Company, ίδρυσε τον πρώτο μόνιμο οικισμό στη Βόρεια Αμερική και η Ολλανδική Εταιρεία Δυτικών Ινδιών ήλεγχε μεγάλο μέρος του υπερατλαντικού δουλεμπορίου, χτίζοντας οχυρά και οικισμούς στις Δυτικές Ινδίες και την Αμερική. Περισσότερο από απλές συμπράξεις δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, αυτές οι οντότητες κυβερνούσαν από μόνες τους. Και η Εταιρεία Ανατολικών Ινδιών, η οποία εγκαθίδρυσε τη βρετανική αποικιακή κυριαρχία στην Ινδία για σχεδόν έναν αιώνα, διεκδίκησε ακόμη και τη δική της κυρίαρχη εξουσία σε εδάφη που είχε κατακτήσει. (Αν και ο Γουόρεν Χέιστινγκς, της Εταιρείας, ο οποίος είχε διοριστεί γενικός κυβερνήτης της Βρετανικής Ινδίας, κατηγορήθηκε για αυτήν την αρπαγή εξουσίας, τελικά αθωώθηκε.)

Η ιστορία υποδηλώνει ότι ένα «κράτος-εταιρεία» είναι στην καλύτερη περίπτωση μια κατάσταση με τόσο θετικά όσο και αρνητικά στοιχεία. Η λογική των επιχειρήσεων αφήνει ελάχιστα περιθώρια ελευθερίας, εκτός κι αν είστε ένας από τους λίγους στην κορυφή. Η λογική των επιχειρήσεων επιτρέπει μόνο δύο τύπους ανθρώπων: Εργάτες και καταναλωτές. Οι πρώτοι ως εισροές για την παραγωγή, οι δεύτεροι ως αγοραστές προϊόντων ή υπηρεσιών. Και στις δύο περιπτώσεις, ο σκοπός είναι να συμβάλλουν στη μεγιστοποίηση της αξίας για τους μετόχους.

Επομένως, το κόστος εργασίας πρέπει να διατηρηθεί σε χαμηλά επίπεδα και η ζήτηση πρέπει να διατηρηθεί σε υψηλά επίπεδα, με οποιοδήποτε διαθέσιμο μέσο. Δεν υπάρχει χώρος για πίστη, κοινότητα ή ατομικά δικαιώματα. Τα κορυφαία στελέχη στις Ηνωμένες Πολιτείες μπορεί να λάβουν χρυσές αποζημιώσεις) όταν φεύγουν, αλλά οι εργαζόμενοι μπορεί να απολυθούν κατά βούληση. Οι καταναλωτές παρουσιάζονται ως οι τυχεροί των οποίων η ζωή εμπλουτίζεται αγοράζοντας τα προϊόντα που λαχταρούν, ακόμη και όταν αυτά τα προϊόντα τους αρρωσταίνουν ή τους σκοτώνουν -όπως στην περίπτωση του καπνού ή του αλκοόλ.

Το μοντέλο της αύξησης κερδών μέσω του εθισμού έχει τελειοποιηθεί από τις σημερινές μεγάλες ψηφιακές εταιρείες. Τα «like» ενισχύουν την ντοπαμίνη, το ατελείωτο scrolling και οι αλγόριθμοι κάνουν τις αναρτήσεις να γίνονται «viral» και όλα αυτά διασφαλίζουν ότι όποιος τα σταματήσει θα έχει συμπτώματα παρόμοια με το στερητικό σύνδρομο από ναρκωτικά. Δεν υπάρχουν έλεγχοι και ισορροπίες, μηχανισμοί λογοδοσίας και άμυνες έναντι εισβολών στην προσωπική ζωή κάποιου. Με ένα απλό κλικ κατά την εγγραφή, εκατομμύρια άνθρωποι υποτάσσονται σε μια ιδιωτική αυταρχία. Και μην κάνετε λάθος: Με αυταρχία έχουμε να κάνουμε. Οι αγορές μπορεί να αφορούν διαπραγματεύσεις μεταξύ ελεύθερων και ίσων μερών, αλλά στις εταιρείες, όπως μας δίδαξε ο Ronald Coase, το παν είναι ο κεντρικός έλεγχος.

Οι ιδιωτικές νησίδες εταιρικής απολυταρχίας βρίσκονταν πάντα σε ένταση με τη δημοκρατική αυτοδιοίκηση και η μοίρα των προηγούμενων εταιρειών-κρατών υποδηλώνει ότι και αυτή τη φορά μπορεί να μην τελειώσει καλά. Εξεγέρσεις και ανταρσίες κατά της Εταιρείας των Ανατολικών Ινδιών οδήγησαν τους Βρετανούς ηγεμόνες να ασκήσουν άμεσο έλεγχο στην υπο-ήπειρο και τελικά να διαλύσουν την εταιρεία. Αλλού, αποικιακές εταιρείες κυβέρνησαν συχνά ανελέητα, κρυμμένες πίσω από νομικές προστασίες που τις απάλλασσαν από κάθε ευθύνη, πριν υποκύψουν σε υπερβολικά χρέη ή κακοδιαχείριση. Στη Βόρεια Αμερική, τα καταστατικά των αποικιακών εταιρειών μετατράπηκαν σταδιακά σε «πρωτο-συντάγματα» που περιόριζαν την εκτελεστική εξουσία και έδιναν την εξουσία της ψήφου στο λαό.

Γίνεται όλο και πιο δύσκολο να μένουν εκτός κυβέρνησης οι επιχειρήσεις, και όχι μόνο στις ΗΠΑ. Η προοπτική να εξαλείψουν τους ελέγχους στην ιδιωτική τους εξουσία, διεκδικώντας δημόσια εξουσία, είναι πολύ δελεαστική για τους ηγέτες των επιχειρήσεων που έχουν αρκετό χρόνο και χρήμα. Τώρα που είδαμε τις επιχειρήσεις να αναλαμβάνουν στο φως της ημέρας την κυβέρνηση, οι μόνες εναλλακτικές είναι είτε να εκδημοκρατιστεί η επιχειρηματικότητα είτε να εγκαταλείψουμε κάθε πρόφαση δημοκρατίας.

The New Washington Consensus, Project Syndicate.

Εάν θέλετε κάθε πρωί το ενημερωτικό δελτίο του KReport στο email σας και πρόσβαση σε όλο το περιεχόμενό μας, κάντε μια δοκιμαστική συνδρομή!