Όλοι σκεφτόμαστε, μιλάμε και γράφουμε μέσα σε ορισμένα διανοητικά πλαίσια που σε μεγάλο βαθμό θεωρούμε δεδομένα. Όμως, τελικά, το πέρασμα του χρόνου καθιστά ξεπερασμένες τις οικείες κατηγορίες θεμάτων και ιδέες. Για παράδειγμα, ποιος εξακολουθεί να μιλάει σήμερα για τη «Σοβιετική Ένωση», εκτός από τους ιστορικούς;
Με παρόμοιο τρόπο, οι φετινές προεδρικές εκλογές στις Ηνωμένες Πολιτείες ήταν το πιο σημαντικό πολιτικό γεγονός του 2024 και είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα μείνουν στη μνήμη μας ως μια ιστορική καμπή. Το αποτέλεσμα θα διαμορφώσει τα παγκόσμια γεγονότα για τις επόμενες δεκαετίες.
Τα αποτελέσματά τους θα γίνουν αισθητά σε δύο επίπεδα. Το πρώτο είναι το πιο άμεσο, πρακτικό, λειτουργικό επίπεδο της καθημερινής διακυβέρνησης. Με τον Ντόναλντ Τραμπ πίσω στον Λευκό Οίκο, οι ΗΠΑ θα αποχωρήσουν από τη συμφωνία του Παρισιού για το κλίμα, θα επιβάλουν νέους δασμούς στους εμπορικούς εταίρους τους και θα ξεκινήσουν μια τεράστια εκστρατεία για τη συγκέντρωση και την απέλαση εκατομμυρίων μεταναστών χωρίς νόμιμα έγγραφα. Συνολικά, όλα αυτά αντιπροσωπεύουν μια θεμελιώδη αλλαγή στον τρόπο λειτουργίας της πιο ισχυρής χώρας του κόσμου και σε αυτό που αντιπροσωπεύει.
Έπειτα, υπάρχει η παγκόσμια διάσταση, όπου πολλά σενάρια είναι πιθανά, από μετατοπίσεις μεγάλων δυνάμεων έως τη διάλυση μακροχρόνιων συμμαχιών και την αποσύνθεση των διεθνών θεσμών και κανόνων. Τι θα γίνει με τις διατλαντικές σχέσεις; Τι γίνεται με την Ουκρανία; Θα αναπτύξουν οι ΗΠΑ στενότερους δεσμούς με τη Ρωσία και άλλα αυταρχικά καθεστώτα σε βάρος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και άλλων συμμάχων;
Ο Τραμπ κέρδισε αποφασιστικά παρά την περιφρόνησή του για τους δημοκρατικούς θεσμούς, τις προσπάθειές του να ανατρέψει τις εκλογές του 2020 και την επακόλουθη καταδίκη του για 34 κακουργήματα. Αν και οι ψηφοφόροι γνωρίζουν τη χαοτική προσέγγισή του στη διακυβέρνηση, τα διαρκή ψέματά του και τις απαίσιες πολιτικές του για τη μετανάστευση, κέρδισε κάθε αμφιταλαντευόμενη πολιτεία. Ακόμη και με πλήρη γνώση του ποιος είναι ο Τραμπ, περισσότεροι Αμερικανοί ψήφισαν εκείνον και όχι την Κάμαλα Χάρις.
Δεν πρέπει να μασάμε τα λόγια μας: η φιλελεύθερη δημοκρατία έχει υποστεί ένα θανατηφόρο πλήγμα στις ΗΠΑ. Θα βρίσκεται υπό αυξανόμενη πίεση και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού και δεν υπάρχει καμία εγγύηση ότι θα επιβιώσει. Τελικά, μπορεί να υπάρξει μέλλον για τη φιλελεύθερη Δύση χωρίς τις ΗΠΑ ως ηγέτη της; Πιστεύω ότι η απάντηση είναι όχι.
Ο Τραμπ θα ξεκινήσει τη δεύτερη θητεία του με ρεπουμπλικανικό έλεγχο και στα δύο σώματα του Κογκρέσου και πολλοί παρατηρητές αναμένουν ότι η συντηρητική πλειοψηφία 6 προς 3 στο Ανώτατο Δικαστήριο θα τον στηρίξει απόλυτα. Τον Ιούνιο, το Δικαστήριο αποφάσισε, σε μια υπόθεση που κατέθεσε ο Τραμπ, ότι οι πρόεδροι απολαμβάνουν ευρείας ασυλίας από ποινική δίωξη για «επίσημες» πράξεις. Έτσι, θα μπορεί να κυβερνά (και μάλιστα να άρχει) ανεμπόδιστα. Δεν υπάρχει τίποτα που να τον εμποδίζει να αναδιαμορφώσει την αμερικανική φιλελεύθερη δημοκρατία σε μια ανελεύθερη ολιγαρχία.
Προφανώς θα ενταθεί η πίεση στις ευρωπαϊκές δημοκρατίες να συμβάλουν περισσότερο στη δική τους ασφάλεια. Αλλά ο Τραμπ δεν ενδιαφέρεται να ενισχύσει την ΕΕ, (το αντίθετο, στην πραγματικότητα) και είναι αμφίβολη η ικανότητα της ΕΕ να προχωρήσει ανεξάρτητα χωρίς την αυτονόητη υποστήριξη των ΗΠΑ. Κάτι τέτοιο θα απαιτούσε μια θεμελιώδη αλλαγή στην πολιτική νοοτροπία των Ευρωπαίων, και προς το παρόν μια τέτοια αλλαγή δεν φαίνεται πουθενά. Επιπλέον, ο γαλλογερμανικός κινητήρας που ανέκαθεν ωθούσε την ΕΕ δεν είναι πλέον λειτουργικός και κανείς δεν γνωρίζει πότε ή εάν θα επανέλθει.
Ένα άλλο σημαντικό ζήτημα είναι η ισραηλινο-παλαιστινιακή σύγκρουση. Θα σπεύσει τώρα η σημερινή ισραηλινή κυβέρνηση να προσαρτήσει τη Δυτική Όχθη; Τι θα κάνει με το Ιράν, το οποίο έχει εμπλουτίσει ουράνιο σχεδόν σε βαθμό όπλων; Όλα τα σημάδια δείχνουν έναν μεγάλο πόλεμο στην περιοχή, μια βίαιη αναδιάρθρωση που θα φέρει κάθε άλλο παρά ειρήνη ή μακρόχρονη κατάπαυση του πυρός.
Αυτό μας φέρνει στο τελευταίο, πολύ σημαντικό ερώτημα: Πώς θα μοιάζει ο κόσμος χωρίς μια φιλελεύθερη Δύση; Για δεκαετίες, η διατλαντική συμμαχία πρόβαλε τη δύναμή της (τόσο «σκληρή» όσο και «μαλακή») και μετέτρεψε σε πρότυπο τις αξίες που στήριξαν μια συνεκτική παγκόσμια τάξη πραγμάτων. Αλλά τώρα η παγκόσμια τάξη πραγμάτων βρίσκεται στη μέση μιας χαοτικής μετάβασης.
Εάν η Ευρώπη αποτύχει να ενωθεί αυτή τη στιγμή της ταραχώδους αλλαγής, δεν θα έχει δεύτερη ευκαιρία. Η μόνη της επιλογή είναι να γίνει μια στρατιωτική δύναμη ικανή να προστατεύσει τα συμφέροντά της και να εξασφαλίσει την ειρήνη και την τάξη στην παγκόσμια σκηνή. Η εναλλακτική είναι να κατακερματιστεί, να καταστεί αδύναμη και ασήμαντη. Η πρόκληση γίνεται ακόμα μεγαλύτερη με την τεράστια τεχνολογική στροφή προς την ψηφιοποίηση και την τεχνητή νοημοσύνη, καθώς και με τη δημογραφική κρίση της Ευρώπης. Αν και η ήπειρος έχει πάρα πολλούς ηλικιωμένους και πολύ λίγους νέους, αντιτίθεται όλο και περισσότερο στη μετανάστευση.
Και τώρα τι; Θα προετοιμαστεί κατάλληλα η Ευρώπη ή θα επιστρέψει σε μια δομή που θα μοιάζει με αυτήν που ακολούθησε το Συνέδριο της Βιέννης το 1814-15, στο οποίο η επιρροή της Ρωσίας ήταν κυρίαρχη και διάχυτη; Οι Ευρωπαίοι ξύπνησαν στις 6 Νοεμβρίου με ένα αποτέλεσμα που θα τους επηρεάσει βαθύτερα από όλες τις δικές τους εκλογές μαζί. Ο Τραμπ δεν θα αλλάξει μόνο την Αμερική (προς το χειρότερο). θα διαμορφώσει επίσης την ευρωπαϊκή ιστορία, αν τον αφήσουμε.
