Σε κάθε στροφή, η παρουσία της Κίνας στην διεθνή σκηνή και η επιρροή που ασκεί ακόμη και σε χώρες ή/και τομείς που δεν θα φανταζόταν κανείς εκ πρώτης όψεως, διεκδικεί και κερδίζει την προσοχή. Σκεφθείτε: Οι Αμερικανικές προεδρικές εκλογές ανοίγουν την προοπτική ενός μόλις κεκαλυμμένου εμπορικού πολέμου με την Κίνα (ιδίως με Τραμπ, αλλ’ ήδη δασμοί στοχεύουν τα Κινεζικά ηλεκτρικά αυτοκίνητα). η ΕΕ κινείται προς ανάλογη κατεύθυνση, ενώ ήδη τείνει να μπλοκάρει κινεζικές επενδύσεις σε «στρατηγικούς τομείς». στη συνεχιζόμενη ρωσική πολεμική παρουσία στην Ουκρανία, ο ρόλος της Κίνας μπορεί να μην είναι όσο σημαντικός καταγγέλλεται από το Κίεβο ή κάποιες δυτικές χώρες, όμως δεν παύει να είναι υπαρκτός. η προ καιρού επαναπροσέγγιση Σαουδικής Αραβίας-Ιράν έγινε με Κινεζική μεσολάβηση. Πολύ πιο σημαντικό απ’ όλα τα παραπάνω: Οι κινήσεις/ασκήσεις της Κίνας γύρω από την Ταϊβάν κάθε τόσο φέρνουν την περιοχή εκείνη του κόσμου (και τις καίριες προμηθευτικές αλυσίδες που φιλοξενεί…) στα πρωτοσέλιδα ή τα δελτία ειδήσεων.
Α, ναι, και το βραβείο Νόμπελ Οικονομικών στους Νταρόν Ατζέμογλου/Τζέημς Ρόμπινσον, τους εμπνευστές της θεωρητικής εκείνης προσέγγισης που θέλει το αξιόπιστο θεσμικό σύστημα ή την δημοκρατική οργάνωση να αποτελούν προϋπόθεση της οικονομικής ανάπτυξης, δεν άργησε να επισημανθεί ότι βρίσκει μια ιδιαίτερη (αλλά και βαριά…) αμφισβήτηση στην οικονομική ύπαρξη, την απογείωση και την …μη πραγματοποιούμενη προσγείωση της κινεζικής οικονομίας. Δευτερόπρωτης παγκοσμίως, πλέον.
Όλοι, λοιπόν, προσπαθούν να κατανοήσουν την Κίνα. Η επί χρόνια (2008-15) ανταποκρίτρια της Γκάρντιαν στο Πεκίνο Τάνια Μπράνιγκαν που έζησε από κοντά την σημερινή Κίνα, τις ελίτ και τα ευρύτερα στρώματά της, στο βιβλίο αυτό υιοθετεί την άποψη ότι η Κίνα – ακόμη και σήμερα – ζει κάτω από την επήρεια μιας περιόδου την οποία έχει προσπεράσει συνειδητά, ήδη από την εποχή του Ντενγκ Χσιάοπινγκ αλλ’ ασφαλώς τώρα επί Σι Τζινπίνγκ (η σκέψη του οποίου έχει περιληφθεί στα καταστατικά κείμενα της χώρας, ισόκυρη με εκείνην του Προέδρου Μάο). Πρόκειται για την υπέρθερμη περίοδο της Πολιτιστικής Επανάστασης, όσο κι αν αυτή – 1966-76 – απέχει εξήντα χρόνια από τον ιδιότυπο σημερινό κρατικό καπιταλισμό της Κίνας.
Οι προσωπικές ιστορίες που συνέλεξε η Μπράνιγκαν κατά την παραμονή της στην Κίνα αποτυπώνουν έναν λαό/μια χώρα όπου ακόμη και άνθρωποι που παραδέχονται τη συμμετοχή τους στις ακρότητες της Πολιτιστικής Επανάστασης «αρνούνται να αναλάβουν την ευθύνη για τις πράξεις τους». Όσοι, δε, υπήρξαν μάρτυρές της, τις απωθούν. Και τούτο επειδή δεν δέχονταν την «πιθανότητα ένας άνθρωπος να είχε ανεξάρτητη σκέψη». Διώξεις μετά από καταγγελίες συγγενών, παιδιών για γονείς, εξορίες, περιθωριοποίηση αν κάποιος είχε επισημανθεί ότι φορούσε «αστικά» ρούχα, κυνηγητό επειδή κάποιος γνώριζε ξένες γλώσσες, θανατώσεις διανοούμενων ή και απλών γραναζιών του συστήματος, χρονικογραφούνται – αλλά σαν από απόσταση. Ενώ για την Μπράνιγκαν το φαινόμενο της προσωπολατρίας που χτίζεται μεθοδικά γύρω από τον Πρόεδρο Σι, όσο κι αν γίνεται πιο εκσυγχρονισμένα παρά παραδοσιακά, παραπέμπει στην αντίστοιχη λατρευτικότητα της εποχής (και του ειδώλου) Μάο.
Η Μπράνιγκαν το ξεκαθαρίζει: «Θέλησα να κατανοήσω όχι μόνο τι έκανε στην Κίνα η Πολιτιστική Επανάσταση, αλλά και πώς την διαμορφώνει ακόμη και σήμερα». Η συνειδητοποιημένη σιγή που περιγράφει ότι συνάντησε στις έρευνές της, την κάνει να διηγείται: «Οι Κινέζοι [αυτό] το αποκαλούν «τρώω την πίκρα» - υπομένω και αντέχω». Όμως η δική της εκτίμηση πηγαίνει παραπέρα: «[Η στάση αυτή] αποτυπώνει την αίσθηση αδυναμίας, μια τραγική μοιρολατρία. Αυτό σου έμενε όταν σου είχαν πάρει τα πάντα – αυτή ήταν η επιλογή εκείνων που είχαν μείνει χωρίς επιλογή».
Κι αν αυτό/αν κάτι τέτοιο ισχύει σε ανθρώπινο επίπεδο, το Κόμμα προσεγγίζει την ιστορία περισσότερο ως εργαλείο. «Μπορεί και προσαρμόζεται [η ιστορία] όταν αυτό είναι αναγκαίο, πλην όμως φαίνεται σταθερή και αμετακίνητη. Οι σημερινές επιτακτικές ανάγκες είναι σαν χαραγμένες σε γρανίτη, η σημερινή πραγματικότητα είναι το αποτέλεσμα μιας λογικής, αδυσώπητης διαδικασίας. Η ζωή είναι όπως οφείλει να είναι».
Πείθει μια τέτοια, σχεδόν ψυχαναλυτική προσέγγιση – σε κολοσσιαίο επίπεδο, σε επίπεδο μιας ολόκληρης χώρας, και τι χώρας! – ως ερμηνεία εκείνου που οδηγεί την Κίνα; Κι αν όχι, πάντως, το ίδιο το αφήγημα της Τάνιας Μπράνιγκαν έχει όλα τα στοιχεία ενός μεγάλου ιστορικού σασπένς.
