Κατεξοχήν μπεστσελλερικός συγγραφέας (το πολύκροτο Sapiens: Μια Σύντομη ιστορία του Ανθρώπου και το συνοδευτικό Homo Deus: Μια Σύντομη Ιστορία του Μέλλοντος κυκλοφόρησαν από τις Εκδόσεις Αλεξάνδρεια το 2015 και το 2017, αντιστοίχως), ιστορικός και παγκόσμιος δημόσιος διανοούμενος ο Χαράρι ξαναχτυπά. Αν αναζητήσει κανείς διαδικτυακά το ίχνος του, βρίσκει πλήθος χαρακτηρισμών: Από διαμορφωτής της παγκόσμιας κοινής γνώμης ή διαφωτιστής του 21ου αιώνα μέχρις άγγελος της καταστροφής ή Κασσάνδρα: Τα τελευταία μάλλον σχετίζονται με την πρόγνωσή του ότι ο αιώνας θα γνωρίσει το τέλος του ανθρώπινου είδους. Δεν θα μπορούσε λοιπόν, μ’ ένα τέτοιο προφίλ, να λείψει ο Χαράρι από την πρώτη γραμμή της συζήτησης για την Τεχνητή Νοημοσύνη, ευρύτερα για το πώς τα δίκτυα μεταφοράς της πληροφορίας και αποκατάστασης επικοινωνίας που έχει δημιουργήσει η νέα εποχή γεννά καίριες προκλήσεις «την στιγμή που μια μη-ανθρώπινη ευφυία απειλεί την ίδια μας την ύπαρξη».
Με δεδομένο ότι «ζούμε την βαθύτερη επανάσταση στον χώρο της πληροφορίας που γνώρισε ποτέ η ανθρώπινη ιστορία» με τις δυνατότητες επικοινωνίας να δημιουργούν τεράστιες δυνατότητες π.χ. στον επιστημονικό τομέα, αλλά την ίδια στιγμή να διασπείρουν ψευδείς ιστορίες ή και μαζικές ψευδαισθήσεις, ο Χαράρι θεωρεί πως η ενασχόληση μ’ αυτό το ζήτημα αποτελεί – σχεδόν – πολιτικό καθήκον.
Ένα από τα μέτωπα που επιχειρεί να ανοίξει στο Nexus είναι εκείνο εναντίον της «ημιεπίσημης ιδεολογίας της εποχής των υπολογιστών και του διαδικτύου» που συνίσταται στο ότι «άμα έχουμε αρκετές πληροφορίες και αρκετό χρόνο, θα ανακαλύψουμε τελικά την αλήθεια για τα πράγματα, από την μετάδοση των ιών μέχρι και τις ρατσιστικές προκαταλήψεις, αλλά και την απαραίτητη σύνεση ώστε να την χρησιμοποιήσουμε σωστά». Εναντίον δηλαδή της ιδιοτελούς απλοϊκότητας του Ζούκερμπεργκ όταν διακηρύσσει ότι σκοπός του Facebook ήταν «να βοηθήσει τους ανθρώπους να μοιράζονται περισσότερα, ώστε να γίνει ο κόσμος πιο ανοιχτός και να συμβάλει στην προώθηση της κατανόησης μεταξύ των ανθρώπων». Σχεδόν με στοργή καταλήγει να θυμάται τον Ρόναλντ Ρέηγκαν όταν διακήρυσσε – πριν 35 χρόνια αυτό… – «οι πληροφορίες είναι το οξυγόνο της σύγχρονης εποχής». Και, ακριβώς πριν την πτώση του Τείχους του Βερολίνου, ότι «ο Γολιάθ του ολοκληρωτισμού θα ηττηθεί αστραπιαία από τον Δαβίδ του μικροτσίπ».
Η μετάβαση από εκείνο το σκηνικό στην τωρινή εποχή κυριαρχίας του ψηφιακού και μάλιστα της υπόσχεσης/ταχύτητας διάχυσης/αμφιβολίας της Τεχνητής Νοημοσύνης αποτελεί ασφαλώς αλλαγή κλίμακας. Όμως αποτελεί και μεταβολή υποδείγματος με την (κατά Χαράρι) λαϊκίστικη άποψη για την πληροφορία, άποψη που εξισώνει την πληροφορία με την δύναμη, και τούτο την στιγμή που «αντί για εμπιστοσύνη στους σύνθετους ανθρώπινους θεσμούς δίνεται η συμβουλή «Πιστέψτε ότι ο Θεός ή ο μεγάλος μάγος θα επέμβει και θα τα διορθώσει όλα» […] οπότε μάλλον θα βρεθούμε πολύ σύντομα υπό τον έλεγχο των πλέον διψασμένων για εξουσία ανθρώπων και μακροπρόθεσμα της νέας κυρίαρχης ΤΝ». Και τούτο επειδή «ο έλεγχος που έχει η ΤΝ (που δεν είναι για το Χαράρι απλώς εργαλείο, είναι αυτόνομη οντότητα/agent) πάνω στις πληροφορίες, της επιτρέπει να παράγει αυτόνομα νέες ιδέες [ακόμη και] να δημιουργεί νέες μορφές ζωής, είτε γράφοντας γενετικό κώδικα, είτε επινοώντας κώδικα που θα δίνει ζωή σε ανόργανες οντότητες».
Ήδη, επιχειρώντας να ορίσει την ίδια την έννοια της «πληροφορίας» ο Χαράρι φέρνει τους ορισμούς της φυσικής ή της βιολογίας ή ακόμη της αστρονομίας σε αντιπαράθεση με την κοινή αντίληψη, που την θέλει να καταλαμβάνεται ως έννοια από τα όποια σύμβολα του γραπτού η του προφορικού λόγου. Προκειμένου δε να ξεχωρίσει τον πυρήνα της πληροφορίας από τον φορέα του μηνύματος, αφηγείται με τον πάντα συναρπαστικό τρόπο του την ιστορία ενός ταχυδρομικού περιστεριού – του Σερ Αμί – που μετέφερε μέσα στις μάχες του Α' Παγκοσμίου Πολέμου ένα σωτήριο μήνυμα από μονάδα σε μονάδα, όταν κινδύνευσαν από φίλια πυρά: Το περιστέρι χτυπήθηκε από θραύσματα γερμανικής βολής, αλλά κατάφερε τελικά να παραδώσει το μήνυμα που ήταν δεμένο στο πόδι του. Ασφαλώς το περιστέρι «δεν είχε ιδέα για τις πληροφορίες που μετέφερε, αλλά τα σύμβολα που ήταν γραμμένα στο χαρτί που κουβαλούσε έσωσαν εκατοντάδες άντρες».
Έχοντας ξεναγήσει, στο Nexus, τον αναγνώστη στο τι μπόρεσε να σημάνει για την ανθρωπότητα η φαντασίωση του αλάθητου αλλά και πως η πληροφορία τροφοδοτεί την διαδικασία λήψεως αποφάσεων διαφορετικά σε δημοκρατία και ολοκληρωτισμό, ο Χαράρι δίνει μια αφυπνιστική περιγραφή το πώς «το ανόργανο δίκτυο», το οποίο πάντα βρίσκεται σε λειτουργία αλλά και συχνά κάνει λάθος, χρειάζεται θεσμούς «που θα είναι σε θέση να το ελέγχουν όχι μόνο για τις γνωστές μας αδυναμίες, όπως η απληστία και το μίσος, αλλά και για ριζικά αλλότρια λάθη». Σ’ αυτά, δεν υπάρχει τεχνολογική λύση. «Το ζήτημα είναι πολιτικό. Έχουμε την πολιτική βούληση να το αντιμετωπίσουμε;». Μπορεί μέτρα προστασίας να είναι η εκπαίδευση των υπολογιστών να έχουν επίγνωση της αστοχίας τους – ένα Σωκρατικό «ουδέν οίδα»;
Στο κλείσιμο του επιχειρήματός του, ο Χαράρι καταλήγει στο ότι «για να έχουμε μια πιο ελπιδοφόρα και εποικοδομητική στάση για το μέλλον μας» προαπαιτούμενο είναι «να αρνηθούμε να αναγάγουμε όλες τις ανθρώπινες επιδράσεις σε ενός μηδενικού αθροίσματος αγώνα για εξουσία […] που συνήθως απαιτεί βία». Θεωρώντας ότι οι άνθρωποι ενδιαφέρονται για την αλήθεια, καταλήγει στο ότι «υπάρχει η δυνατότητα τουλάχιστον κάποιες συγκρούσεις να επιλύονται ειρηνικά, με διάλογο μεταξύ μας, αναγνωρίζοντας λάθη, υιοθετώντας νέες ιδέες και αναθεωρώντας τα αφηγήματά στα οποία πιστεύουμε».
Πλην όμως, η απομάκρυνση του Χαράρι από τα δυστοπικά σενάρια δεν καταφέρνει να σβήσει το ερώτημα το οποίο θέτει ήδη από την αρχή του Nexus: «Αν είμαστε τόσο σοφοί, γιατί είμαστε τόσο αυτοκαταστροφικοί;» Μια ουσιαστική διάσταση της απάντησης σ’ αυτό, είναι ότι «το πρόβλημα δεν είναι στην φύση μας, αλλά στα δίκτυα πληροφοριών μας», δίκτυα που παράγουν πολλή δύναμη, αλλά λίγη σοφία. Δεν φθάνει ο Χαράρι να ταυτίσει την δύναμη της πληροφορίας με κάτι κακό: «Όταν χρησιμοποιείται με σύνεση, μπορεί να είναι ευεργετική». Η αποτροπή λιμών και επιδημιών, η μετρίαση καταστροφών τυφώνων και σεισμών είναι παραδείγματα γι αυτό. Πλην όμως «αυξάνονται οι κίνδυνοι στους οποίους το δίκτυο εκθέτει τον εαυτό του […] οι φανταστικοί φόβοι που υπάρχουν μόνο στις ιστορίες που επινοεί το ίδιο το δίκτυο γίνονται δυνητικά πιο επικίνδυνοι από τις φυσικές καταστροφές». Χρειάζονται συνεπώς ισχυροί αυτοδιαρθρωτικοί μηχανισμοί. Τους οποίους, όμως, ο Χαράρι φοβάται μήπως «οι πολιτικοί μπουν στον πειρασμό να τους αποδυναμώσουν».
Διαβάζοντας αυτό ακριβώς το επιχείρημα την στιγμή που η πλέον προωθημένη ψηφιακή τεχνολογία τίθεται στην διάθεση των πολέμων στην Ουκρανία και τη Μέση Ανατολή, εκεί όπου η απειλή μέχρι και πυρηνικών πληγμάτων επανατίθεται στο τραπέζι των διεθνών πασχόντων, δεν μπορεί κανείς παρά να διερωτάται αν «η δημιουργία αυτής της αλλότριας νοημοσύνης θα αποδειχθεί μοιραίο λάθος η αρχή ενός αισιόδοξου κεφαλαίου στην εξέλιξη της ζωής.