Χρειάζεται κάτι σαν κέφι – ή, αν προτιμάτε, μια αίσθηση αποστολής – για να αναλάβει κανείς να γράψει και να φέρει στη δημοσιότητα στην Ελλάδα του 2024 ένα βιβλίο αφιερωμένο στις Ανεξάρτητες Αρχές. Και μάλιστα, όπως ήδη από τον τίτλο επιλέγει να πράξει ο Αντώνης Μεταξάς, θεωρώντας ότι οι Αρχές αυτές (για την «κακοδαιμονία και παθογένεια στην ευρύτερη λειτουργία» των οποίων ευθέως αναφέρεται προλογικά ο Χρήστος Ράμμος, Πρόεδρος της Αρχής Διασφαλίσεως του Απορρήτου των Επικοινωνιών, η οποία κατ’ εξοχήν κακοπάθησε επ’ εσχάτων) εντάσσεται στο Ευρωπαϊκό κεκτημένο της ίδιας της έννοιας Κράτος Δικαίου.
Στην αγγλική απόδοση, βλέπει κανείς να γίνεται λόγος για acquis και για rule of law – είναι ήδη σημαδιακό ότι ο Αντ. Μεταξάς επέλεξε αυτό το σύντομο βιβλίο να είναι γραμμένο σε δυο γλώσσες. Και μάλιστα το τελευταίο, μεγαλύτερο σε έκταση τμήμα του να αφιερώνεται πέρα από εκτενή βιβλιογραφία και πηγές και νομολογία σε επιλογή καίριων αποφάσεων θεσμικών οργάνων της ΕΕ περί Κράτους Δικαίου καθώς και στην Έκθεση της Επιτροπής της Βενετίας του Συμβουλίου της Ευρώπης για την ίδια θεματική. Το είδαμε, αυτό, κάπως σαν μια απόπειρα να ανοίξει την δική μας, αυτάρεσκα τελματωμένη δημόσια συζήτηση για τις Ανεξάρτητες Αρχές στην ζωογονητική αύρα του «έξω». κάπως όπως όταν ο ναυαγός ρίχνει ένα μπουκάλι με σημείωμα στην θάλασσα, με την ελπίδα ότι τα κύματα – κάπως, κάποτε – θα το οδηγήσουν αυτό και το μήνυμά του, σε πιο φιλόξενη και ενδιαφέρουσα ακτή…
Την εξήγηση της πρωτοβουλίας Μεταξά την βρίσκει κανείς στην αναφορά του – από τις πρώτες κιόλας σελίδες – στην ευθύνη του επιστημονικού λόγου: «Η τοποθέτηση του επιστημονικού λόγου, εμπεριέχει και μια διάσταση ευθύνης. Η σύνταξη με ένα πλαίσιο αξιών και ιστορικής προοπτικής, επίσης». Γι αυτόν τον λόγο, ανατρέχει ήδη στο θεμελιακό – κατά κυριολεξία – άρθρο 2 της Συνθήκης της Ευρωπαϊκής Ένωση, σύμφωνα με το οποίο αυτή (η Ένωση) «βασίζεται στις αξίες του σεβασμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, της δημοκρατίας, της ισότητας, του κράτους δικαίου και του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων (συμπεριλαμβανομένων εκείνων των προσώπων που ανήκουν σε μειονότητες)». Λέει και άλλα το ίδιο άρθρο, περί πλουραλισμού, περί απαγόρευσης των διακρίσεων, περί ανεκτικότητας, περί αλληλεγγύης κοκ. Ο Αντ. Μεταξάς αναδεικνύει αυτές τις υψιπετείς αξίες σε «συνταγματικό πυρήνα του ενωσιακού εγχειρήματος».
Επειδή όμως οι κυβερνήσεις κάτι τέτοια υψιπετή τα καταπίνουν αμάσητα με μεγάλη ευκολία – ας μας δικαιολογήσει ο αναγνώστης την έκφραση: Μιλάμε στην Ελλάδα του 2024 με νωπά π.χ. τα σκάνδαλα των παρακολουθήσεων και της ευγενούς συγκάλυψής τους, καθώς και τρομερών υποθέσεων όπως των Τεμπών! – είχε επιλεγεί να λειτουργήσουν, ως «θεσμικές ανασχέσεις της κυβερνητικής εξουσίας» ακριβώς οι Ανεξάρτητες Αρχές. Κάποια στιγμή, στα ξεκινήματα των θεσμών αυτών, είχε δοθεί σημασία και στο ερώτημα της δημοκρατικής νομιμοποίησής τους, καθώς προκύπτουν έμμεσα/χωρίς αναγωγή στην κρίση του λαού – αλλά όταν έχει δει κανείς την λειτουργικότητα της νομιμοποίησης των άμεσα νομιμοποιημένων από την λαϊκή κυριαρχία θεσμών, δεν είναι δύσκολο να δεχθεί την πολύτιμη χρησιμότητα των Ανεξαρτήτων Αρχών! Αν μη τι άλλο, έχουν και έναν τεχνικό χαρακτήρα να υπηρετούν: Προστασία Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα η μια, Απόρρητο των Επικοινωνιών η άλλη…
Και αν ορισμένες Ανεξάρτητες Αρχές συνταγματοποιήθηκαν στην Ελλάδα που το ‘χει εύκολο το νομοθετικό αντανακλαστικό, άλλες πάλι εδράζονται σε πράξεις του παράγωγου Ενωσιακού Δικαίου – παράδειγμα η Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας, τόσο επίκαιρης και αιχμηρής λειτουργίας (ή αποχής) επ’ εσχάτων. Όμως η ανεξαρτησία τους, όλων, θεωρήθηκε εξαρχής κεντρικό, καταστατικό στοιχείο τους. Γι αυτό, «καθίσταται σαφές ότι η υπόσταση νησίδων αντιβάρων με θεσμική αρμοδιότητα […] καθώς και η θωράκιση της ανεξαρτησίας τους ανάγονται απευθείας στο Ενωσιακό Δίκαιο».
Πέρα, δηλαδή από τον εκσυγχρονισμό της Διοίκησης και μάλιστα σε τεχνικούς χώρους, τίθεται ζήτημα αντιβάρων «ικανών να αντισταθμίσουν τον κίνδυνο καταχρηστικής άσκησης της κρατικής εξουσίας». Αυτών των στοιχείων ο σεβασμός ανατίθεται – εντέλει – στον δικαστή (όχι βέβαια του «αναντίλεκτα»…), στον εθνικό και ενωσιακό δικαστή. Όμως το αίτημα τήρησης του κεκτημένου αυτού διαπερνά – ή θάπρεπε να διαπερνά – όλο το οικοδόμημα των φιλελευθέρων δημοκρατιών που (θεωρούν οι ίδιες ότι) αποτελούν οι χώρες της ΕΕ.
Οπότε, με ιδιαίτερη προσοχή θα ‘πρεπε να διεξέλθει κανείς την προλογική κατάθεση του Χρήστου Ράμμου, που είναι γνωστή η πίεση την οποία δέχθηκε ως Πρόεδρος της ΑΑΔΕ στην υπόθεση των υποκλοπών/παρακολουθήσεων/ «επισυνδέσεων», για το πώς «σε μια εποχή έντονου πολιτικού φατριασμού και κομματικοποίησης (άρα και διαφθοράς), οι Ανεξάρτητες Αρχές μπορούν να συμβάλουν σε μια ορθολογικοποίηση και πιο αμερόληπτη άσκηση της πολιτικής σε διάφορους τομείς».
Το πως η ανεξαρτησία των Αρχών αυτών, είτε των συνταγματικά κατοχυρωμένων (τόσο η ΑΔΑΕ όσον και η ΑΠΔΠΧ που βρέθηκαν στο στόχαστρο τελευταίως, ανήκαν σε αυτές), είτε και των υπολοίπων θα προστατεύεται «στις περιπτώσεις που η πολιτική εξουσία θα δυσαρεστείται από την δραστηριοποίησή τους» είναι εκείνο που μένει ανοιχτό ως ζητούμενο. Χειρισμοί όπως της επιρροής επί της σύνθεσης Αρχών με κοινοβουλευτικά τερτίπια ορισμού τους, ή και με κυνήγι μαγισσών δια των τρολς της εποχής κατά των τυχόν δυσαρεστούντων δείχνουν – εν τέλει – πόση είναι η εσωτερική ισχύς των Ανεξαρτήτων Αρχών.
Ώστε, για να επανέλθουμε στην παραβολή του μπουκαλιού με το μήνυμα που ρίχνεται στην θάλασσα, να έχει μεγάλη σημασία το εγχείρημα ευαισθητοποίησης που ανέλαβε με το βιβλίο αυτό ο Αντώνης Μεταξάς.
