Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις περιέχουν αρκετές διαφωνίες, οι περισσότερες από τις οποίες σχετίζονται με την κατανομή της κυριαρχίας και την οριοθέτηση των συνόρων. Η τελευταία ένταση στην Ανατολική Μεσόγειο απέδειξε ότι η αναβολή της επίλυσης των προβλημάτων σημαίνει επέκταση του προβλήματος με την προσθήκη νέων διαστάσεων σε βάθος χρόνου.
Έτσι, ο βασικός πυλώνας της πολιτικής άποψης για τις διαφωνίες, δηλαδή η αναβολή για μια καλύτερη χρονική στιγμή δεν λειτουργεί πλέον. Θα μπορούσαμε να αναφερθούμε σε μια άλλη λέξη, την παγωμένη σύγκρουση, η οποία παρέχει μια γοητευτική σάλτσα πάνω στην πρακτική της αναβολής των πολιτικών. Η αναλογία με τη σάλτσα είναι ταιριαστή, γιατί καλύπτει και κρύβει μια άλλη πραγματικότητα, ξεφεύγοντας από τις επώδυνες ή πικρές πτυχές της επίτευξης μιας λύσης.
Αυτές οι λέξεις είναι για να οδηγήσουν τους αναγνώστες να σκεφτούν τα οφέλη μιας πραγματικής λύσης, αλλά πώς; Σε αυτό το σημείο, το διεθνές δίκαιο είναι ένα ουσιαστικό εργαλείο, μαζί με την ειλικρινή πίστη σε μια διπλωματική λύση, αναγνωρίζοντας ο ένας τον άλλον ως γείτονα.
Ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν τόνισε τη σημασία της Διακήρυξης των Αθηνών, που υπεγράφη στις 7 Δεκεμβρίου 2023, μιλώντας για σχέσεις καλής γειτονίας. Η δήλωση αυτή, αν και δεν αποτελεί επίσημη συμφωνία μεταξύ της Τουρκίας και της Ελλάδας, είναι ένα σημαντικό βήμα προς την κατεύθυνση της προώθησης μιας πιθανής συμφωνίας.
Υπογραμμίζει την ανάγκη για αμοιβαίο σεβασμό, ειρηνική συνύπαρξη και κατανόηση ως ακρογωνιαίους λίθους οποιασδήποτε μελλοντικής συμφωνίας. Αυτές οι αξίες, μαζί με τη δέσμευση για ειρηνική επίλυση των διαφορών σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, αποτελούν την ουσία της Διακήρυξης των Αθηνών.
Υπάρχει μια μεγάλη παρανόηση στην ελληνική κοινή γνώμη ότι η τουρκική στάση αντιτίθεται σε όλους τους κανονισμούς του ΟΗΕ. Ωστόσο, αυτό δεν είναι απολύτως ακριβές. Πολλοί διεθνολόγοι θα υποστήριζαν ότι οι Τούρκοι διπλωμάτες χρησιμοποιούν συχνά τις αρχές του διεθνούς δικαίου, ιδίως αυτές που περιέχονται στην UNCLOS και σε άλλες συμφωνίες, ως βάση για τα επιχειρήματά τους. Η Τουρκία πιστεύει ότι υπάρχουν πολλές πηγές του διεθνούς δικαίου και ότι το διεθνές εθιμικό δίκαιο είναι ένα από τα ουσιώδη μέρη του.
Ο σεβασμός των νόμιμων δικαιωμάτων όλων των μερών πρέπει να γίνεται σεβαστός κατά την επίλυση των προβλημάτων οριοθέτησης. Κατά την τουρκική άποψη, η χερσόνησος της Ανατολίας ως ηπειρωτική χώρα δεν πρέπει να υποτιμηθεί ή να αγνοηθεί λόγω της ύπαρξης μικρών νησιών. Πολλές διεθνείς συμφωνίες το αναγνωρίζουν επίσης αυτό.
Λόγω των μοναδικών χαρακτηριστικών του Αιγαίου Πελάγους (ή, όπως καλώς λέγεται, της Θάλασσας των Νήσων), οι διαπραγματεύσεις για την οριοθέτηση θα πρέπει να έχουν ως σημείο αναφοράς τα νόμιμα δικαιώματα, όπως η ελεύθερη ναυσιπλοΐα μεταξύ των τουρκικών λιμένων. Οι νομικές αρχές έχουν ως σημείο αναφοράς τα δικαιώματα των ανθρώπων που ζουν γύρω από τη θάλασσα. Έτσι, ο τουρκικός λαός πρέπει επίσης να έχει δίκαιο μερίδιο στη χρήση των πόρων της θάλασσας. Η ύπαρξη του τουρκικού πολεμικού ναυτικού στο Αιγαίο δεν αποτελεί θέμα συζήτησης, διότι, όπως όλοι γνωρίζουμε, και άλλες χώρες γύρω από την Ελλάδα έχουν τα ναυτικά τους λιμάνια.
Η ύπαρξη τρίτων δρώντων και η ανάπτυξη πυροβολικού δεν μπορεί να βοηθήσει στη διατήρηση της ειρήνης, λόγω των προτεραιοτήτων αυτών των τρίτων δρώντων. Η οριοθέτηση μπορεί να γίνει στη βάση της γραμμής των ίσων αποστάσεων (αρχή της ευθιδικίας).
Η ασφάλεια των συνόρων αποτελεί επίσης κοινό πρόβλημα και για τις δύο χώρες. Όπως δείχνουν οι τελευταίες εξελίξεις στις χώρες της Κεντρικής Ευρώπης, όπως η τάση να καθιερωθεί μία αντι-Σένγκεν, δεν είναι προς το συμφέρον της Ελλάδας να μετατρέψει το Αιγαίο σε συνοριακή γραμμή, αλλά να αξιοποιήσει όλα τα εργαλεία, συμπεριλαμβανομένων των μηχανισμών, για να συνεργαστεί πλήρως με την Τουρκία.
Όπως έχει δηλώσει πολλές φορές ο πρόεδρος Ερντογάν, οι διμερείς διαπραγματεύσεις θα βρίσκονται στο επίκεντρο όλων των διαφωνιών. Η προτιμώμενη μέθοδος για την Τουρκία είναι οι διμερείς διαπραγματεύσεις με την Ελλάδα.
Η παρέμβαση τρίτων φορέων, συμπεριλαμβανομένου του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης, θα πρέπει να είναι περιορισμένη.
Η Τουρκία πιστεύει ότι οι Τούρκοι και οι Έλληνες διπλωμάτες μπορούν να καταλήξουν σε μια βιώσιμη ειρηνευτική συμφωνία στο Αιγαίο με την υποστήριξη μιας ισχυρής πολιτικής βούλησης, που απέχει από λαϊκιστικό λόγο.
(*) Η Ζουχάλ Μερτ Ουζουνέρ είναι καθηγήτρια, διευθύντρια του Ερευνητικού Κέντρου Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου του Μαρμαρά.
