Ένα από τα θεμελιώδη κεκτημένα της Μεταπολίτευσης, που με τόσο μπρίο (αν και όχι πάντα ανάλογη ειλικρίνεια) γιορτάζουμε εδώ και μήνες τα 50χρονά της, θεωρείται – σωστά – το γεγονός ότι ο τρόπος με τον οποίο ετελεύτησε η Χούντα, έστειλε τον στρατό πίσω στους στρατώνες. Όπου και παρέμεινε.
Στην πολυτάραχη ελληνική ιστορία – προ ετών γιορτάσαμε με ανάλογα χαρακτηριστικά ενθουσιασμού και στερεοτυπικότητας τα 200 χρόνια λειτουργίας ελεύθερου κράτους – μόνο μια φορά είχαμε αντίστοιχη απόσυρση του στρατού από το προσκήνιο: Μετά το Κίνημα του Γουδή/1909, όταν προϋπόθεση για να σχηματίσει κυβέρνηση δραστηριοποιούμενος πολιτικά (με πρόσκληση του Στρατιωτικού Συνδέσμου) το 1910-11 τέθηκε από τον Ελευθέριο Βενιζέλο ακριβώς η επάνοδος των κινηματιών στους στρατώνες. Το οποίο και συνέβη.
Εκείνο που επιχειρεί στο βιβλίο του αυτό ο Τάσος Σακελλαρόπουλος, έχοντας αξιοποιήσει μεγάλο όγκο αρχειακού υλικού, κριτική ανασκόπηση της βιβλιογραφίας, ακόμη και προφορικές μαρτυρίες, κάνει την αντίθετη διαδρομή. Διερευνά μια εποχή που ακολουθεί την «πολεμική δεκαετία 1912-1922», δηλαδή εκείνην όπου ο στρατός έκανε – ας μας επιτραπεί η έκφραση – την κατά κυριολεξία δουλειά του, δηλαδή πολέμησε, με επιτυχία στους Βαλκανικούς Πολέμους και στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, με τραγική αποτυχία στην Μικρασιατική Εκστρατεία. Καθώς πλέον η Μεγάλη Ιδέα είναι «εμπράκτως ακυρωμένη» μετά την Καταστροφή του 1922, αλλά καθώς έχει προηγηθεί επιπλέον ο ρόλος του στρατού στα χρόνια του Διχασμού Θρόνου/Βενιζελισμού, στην υπέρθερμη δεκαετία του 1935-1945 αποκτά «ένα μονοσήμαντο πολιτικά πρόσημο που συνδέεται άρρηκτα με τον Θρόνο». Και τούτο ενώ προηγουμένως λειτούργησε ως «συγκυρίαρχος της πολιτικής σκηνής, ως υποστηρικτής κατά κύριο λόγο ενεργειών πολιτικών φορέων ή προσώπων» και διατηρώντας «αν και αμήχανα τον αλυτρωτικό του χαρακτήρα, έστω και χωρίς συγκεκριμένο όραμα».
Η προσέγγιση του Σακελλαρόπουλου ενσωματώνει και κοινωνιολογικά κριτήρια: Τα πολεμικά γεγονότα των αρχών του 20ου αιώνα είχαν δώσει σε μια νέα γενιά αξιωματικών την ελπίδα «να εξοβελίσουν την λαϊκότητα της καταγωγής τους μέσω της στολής του αξιωματικού» και, αποκομμένοι από το παρελθόν, να μην «διαλέγονται πια με την Αυλή και τις οικογένειές των απογόνων της Ελληνικής Επανάστασης». Πλην όμως, η αποτυχία του κινήματος του 1935 – η αρχή αυτού του βιβλίου – οδηγεί σε εκκαθάριση των βενιζελικών αξιωματικών. Ενώ, εν συνεχεία, η δικτατορία της 4ης Αυγούστου «όπου το σύνολο της χώρας φορά στολή και η στρατιωτική λειτουργία αποκτά ισχυρό ρόλο στην καθημερινότητα» οδηγεί σε μια κατάσταση στρατιωτικού κορπορατισμού. (Ιδιότυπη αντιστροφή της ιστορίας, αυτή, καθώς ανάλογα πλην αντίθετης κατεύθυνσης στοιχεία έφερε μέσα του και το Κίνημα του Γουδή).
Η συνέχεια του βηματισμού της Ιστορίας, ο πόλεμος στο αλβανικό μέτωπο ή και η Μάχη της Κρήτης, επανέφερε «την έντονη λαϊκότητα η οποία διακρίνει τον στρατό σε επιχειρήσεις και αναδιαμορφώνει τον πατριωτισμό σε άξονες αυθόρμητης λειτουργίας». Η συνέχεια στη Μέση Ανατολή: Έρχεται στη σκηνή «ο τρίτος πολιτικός άξονας, της Αριστεράς», ενώ λειτουργεί εντέλει ως «εργαστήριο για την μελέτη των πολιτικών εξελίξεων που τελικά καταγράφηκαν και στην Ελλάδα». Η κορύφωση των εμφύλιων συγκρούσεων με τα Δεκεμβριανά του 1944 εισάγει στην «απρόσκοπτη ανάπτυξη της συνωμοσίας εντός», η οποία παραπέμπει στην κατάληξη του τίτλου του βιβλίου Σακελλαρόπουλου – μια συνωμοσία «που στο όνομα της αντιμετώπισης της Αριστεράς θα δαιμονοποιήσει και τον άλλο αστικό πόλο – το πολιτικό Κέντρο».
Αδικεί την πλοκή και το βάθος του βιβλίου αυτή η απόπειρα συγκεφαλαίωσης που επιχειρήσαμε έναντι της συναρπαστικής διαδρομής στην οποία καλεί τον αναγνώστη. Πράγματι, καθένα από τα διαδοχικά βήματα οδηγείται από τον Τ. Σακελλαρόπουλο με συνεχή αναφορά στις πηγές της εποχής, οι οποίες στιγμές-στιγμές ζωντανεύουν. Ο ρόλος των ξένων Δυνάμεων, οι στιγμές αναζήτησης ισορροπίας μεταξύ Επιτελείων και δυνάμεων του μετώπου, το καμίνι της Μέσης Ανατολής και η ενδυνάμωση της Αριστεράς, η φιγούρα του Παναγιώτη Κανελλόπουλου και η σχέση κομμουνιστών και Φιλελευθέρων στη Μέση Ανατολή με κατάληξη τα κινήματα εν εξορία του 1944 (που οδηγούν στην επιλογή δημιουργίας ενός «ασφαλούς» πολιτικά στρατού), όλα αποτελούν αντίστοιχα ζωηρές ψηφίδες. Με τα Δεκεμβριανά και την πορεία στην Συμφωνία της Βάρκιζας να φέρνουν την τελευταία πράξη του δράματος – όπου η Αριστερά έχει πλέον εξοβελισθεί.
Η πορεία «προς την κατεύθυνση ενός στρατού «που θα έφτανε να ελέγχεται από μια μόνο παράταξη» έχει χαραχθεί. Και «με τις ευλογίες του Θρόνου, ο Ελληνικός στρατός θα διεκδικούσε [πλέον] καθοριστική μερίδα στην διαχείριση της ειρήνης στην μετεμφυλιακή Ελλάδα». Υπ’ αυτήν την έννοια, το βιβλίο αυτό του Τάσου Σακελλαρόπουλου αποτελεί- το αφήνει να φανεί, άλλωστε, κι ο ίδιος – μια μακρά εισαγωγή στην περιπέτεια παρουσίας του στρατού στα μεταπολεμικά χρόνια, εκείνα της ατελούς, χωλής ή πάντως καχεκτικής (κατά Ηλ. Νικολακόπουλο) δημοκρατίας. Με κατάληξη στη Χούντα των συνταγματαρχών. Εν αναμονή, λοιπόν.
