Των Αντώνη Παπακώστα και Σπύρου Μπλαβούκου
Τα αποτελέσματα στις εκλογές των τριών γερμανικών κρατιδίων (κυρίως στη Σαξονία και Θουριγγία, και λιγότερο στο Βρανδεμβούργο, όπου κι εκεί όμως η «Εναλλακτική για τη Γερμανία» (AfD) σημείωσε σημαντική αύξηση των εκλογικών ποσοστών της) συνοδεύτηκαν από πηχυαίους τίτλους και επιφωνήματα έκπληξης και ανησυχίας για την αυξημένη επιρροή και εκλογική άνοδο ακραίων πολιτικών μορφωμάτων και στις δύο πλευρές του πολιτικού φάσματος. Οι περιφερειακές εκλογές επιβεβαίωσαν τα αποτελέσματα των Ευρωεκλογών, όπου το AfD αναδείχθηκε πρώτο κόμμα στην πρώην Ανατολική Γερμανία, ενώ και στα κρατίδια της πρώην Δυτικής Γερμανίας δεν είχε ανάλογες επιδόσεις, με το κόμμα των Χριστιανοδημοκρατών (CDU/CSU) να επικρατεί, όπως δείχνει ο παρακάτω χάρτης εκλογικών αποτελεσμάτων στη Γερμανία.
Φαίνεται, λοιπόν, ότι ενώ σε λιγότερο από δύο μήνες θα γιορτάσουμε τα 35 χρόνια από την πτώση του Τείχους του Βερολίνου, μια συμβολική ημερομηνία που σηματοδότησε το τέλος του κομμουνιστικού καθεστώτος στην Ανατολική Γερμανία και του «Ψυχρού Πολέμου», αυτή η διαχωριστική γραμμή μεταξύ Ανατολικής και Δυτικής Γερμανίας εξακολουθεί να υφίσταται σε μεγάλο βαθμό. Υπό το πρίσμα αυτό, τα πρόσφατα εκλογικά αποτελέσματα προκαλούν μεν σοκ αλλά επ’ ουδενί δεν θα έπρεπε να θεωρούνται έκπληξη, τουλάχιστον σε όσους παρακολουθούν και μελετούν τις κοινωνικές εξελίξεις στη Γερμανία τις τελευταίες δεκαετίες.
Αξιοποιώντας τις μετρήσεις του τελευταίου Ευρωβαρόμετρου, με μια μεθοδολογία δημιουργίας δεικτών που ομαδοποιούν απαντήσεις σε σειρά σχετικών ερωτήσεων, αποκαλύπτονται σημαντικές διαφορές και στους τρεις δείκτες "Κοινωνικής Διάθεσης" μεταξύ των περιοχών της Δυτικής και της Ανατολικής Γερμανίας. Οι κάτοικοι στα κρατίδια της πρώην Ανατολικής Γερμανίας έχουν χαμηλότερες βαθμολογίες και στους τρεις δείκτες, με μεγαλύτερη απόκλιση στον δείκτη εμπιστοσύνης στους θεσμούς (κυβέρνηση, κοινοβούλιο, δικαιοσύνη), όπως φαίνεται στον παρακάτω Πίνακα.
| Βαθμός Ικανοποίησης από τη Ζωή | Βαθμός Επίδοσης της Χώρας | Βαθμός Εμπιστοσύνης σε Θεσμούς | |
| ΠΡΩΗΝ ΔΥΤΙΚΗ ΓΕΡΜΑΝΙΑ | 0,42 | 0,02 | 0,05 |
| ΠΡΩΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΓΕΡΜΑΝΙΑ | 0,29 | -0,10 | -0,28 |
Το γεγονός αυτό συνδυάζεται με τις μικρότερες -σχετικά- αποκλίσεις που παρατηρούνται μεταξύ κατοίκων της πρώην Ανατολικής και Δυτικής Γερμανίας τόσο σε θέματα προσωπικής εργασιακής κατάστασης όσο και ατομικής και εθνικής οικονομικής ευημερίας.
Αυτό που κυρίως τροφοδοτεί την πολιτική ριζοσπαστικοποίηση στην πρώην Ανατολική Γερμανία είναι η διαρκώς μειούμενη εμπιστοσύνη στην κυβέρνηση και τους θεσμούς γενικότερα. Ενδεικτικά, το 2014 η εμπιστοσύνη προς την κυβέρνηση στην πρώην Δυτική Γερμανία ήταν 49% και στην Ανατολική 42%. Σήμερα, τα ποσοστά αυτά έχουν πέσει στο 41% στη Δυτική και στο 26% αντίστοιχα.
Η δυσπιστία αυτή δεν περιορίζεται μόνο στις γερμανικές κυβερνητικές δομές αλλά επεκτείνεται και στην Ευρώπη και τους θεσμούς της. Η Ευρωπαϊκή Ένωση θεωρείται μέρος του προβλήματος με αποτέλεσμα σε πολλές ερωτήσεις που σχετίζονται με την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, οι αρνητικές απαντήσεις στην πρώην Ανατολική Γερμανία να ξεπερνούν τις θετικές. Χαρακτηριστικό είναι ότι στην ερώτηση αν οι πολίτες αισθάνονται ότι η φωνή τους ακούγεται στην Ευρώπη, ενώ η πλειοψηφία των πρώην Δυτικογερμανών απαντά θετικά, η πλειοψηφία των πρώην Ανατολικογερμανών απαντά αρνητικά.
Η μετανάστευση είναι το πιο πολωτικό θέμα, με τους περισσότερους πρώην Ανατολικογερμανούς να εκφράζουν αρνητικά συναισθήματα για τους μετανάστες, είτε αυτοί προέρχονται από κράτη-μέλη της ΕΕ, είτε εκτός αυτής. Αξίζει να σημειωθεί, βέβαια, ότι στα κρατίδια της Θουριγγίας και της Σαξονίας, το ποσοστό των Μουσουλμάνων είναι πολύ μικρό. Δεν είναι, δηλαδή, τόσο μια υφιστάμενη σύγκρουση δύο κόσμων και πολιτισμών που δημιουργεί αυτή τη δυσαρέσκεια, αλλά μια προβολή ενός μελλοντικού φόβου ή ένα ευρύτερο πολιτικό αφήγημα που έχει κυριαρχήσει στη γερμανική δημόσια σφαίρα και καθορίζει τις πολιτικές εξελίξεις, ιδίως στις περιοχές που βρίσκει πρόσφορο έδαφος.
Ανακεφαλαιώνοντας, τα αποτελέσματα των ευρωεκλογών, οι περιφερειακές εκλογές και οι ευρύτερες δημοσκοπήσεις δείχνουν ξεκάθαρα έναν διαχωρισμό ανάμεσα στη πρώην Δυτική και την πρώην Ανατολική Γερμανία. Η διαφοροποίηση αυτή δεν έχει τόσο σχέση με τις οικονομικές επιδόσεις αλλά τα αίτιά της είναι βαθύτερα πολιτικά και κοινωνικά. Η δυναμική των αντισυστημικών πολιτικών δυνάμεων δεν εδράζει απαραίτητα ή κυρίως στην οικονομική δυσπραγία αλλά στην απουσία κοινωνικής συνοχής και αισθήματος του ανήκειν σε μια ενιαία πολιτική κοινότητα. Αυτό είναι, προφανώς, αποτέλεσμα της προβληματικής -όπως αποδεικνύεται- διαδικασίας ενσωμάτωσης των πολιτών της πρώην Ανατολικής Γερμανίας στον κορμό του γερμανικού κράτους, τροφοδοτούμενη σίγουρα από μια δυσπιστία στις κεντρικές πολιτικές αρχές βαθιά ριζωμένη από την κομμουνιστική περίοδο διακυβέρνησης. Αν μπει στην εξίσωση και μια παρατεταμένη περίοδος οικονομικής ύφεσης, στο άμεσο ή προσεχές μέλλον, το μείγμα γίνεται εν δυνάμει εκρηκτικό για τη Γερμανία και την Ευρώπη γενικότερα.
Τα οικονομικά πακέτα στήριξης δεν επαρκούν για να εμπεδώσουν την κοινωνική και πολιτική συνοχή. Αν είναι δύσκολο να ενσωματωθεί η πρώην Ανατολική Γερμανία στον κεντρικό γερμανικό πολιτικό κορμό, ας αναλογιστούμε τις δυσκολίες για την Ευρώπη και όλα τα υπό ένταξη ή υποψήφια κράτη. Το παράδειγμα της Γερμανίας οφείλουμε να το έχουμε κατά νου όταν συζητάμε για πολιτική εμβάθυνση στην ΕΕ και περαιτέρω διεύρυνση.
(*) Ο Αντώνης Παπακώστας είναι πρώην στέλεχος της ΕΕ και ο Σπύρος Μπλαβούκος είναι Καθηγητής στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και Επικεφαλής του Ευρωπαϊκού Προγράμματος «Αριάν Κοντέλλη», ΕΛΙΑΜΕΠ)
