Στη Γάζα οι νεκροί ξεπερνούν ήδη τους 40000 και ο αριθμός των θυμάτων θα αυξηθεί πολύ περισσότερο στο άμεσο μέλλον λόγω πείνας και επιδημιών σε αυτήν τη μικρή λωρίδα γης που ο γενικός γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών είχε αποκαλέσει ανοικτή φυλακή πριν την ισοπεδώσουν. Προφανώς θα χρειαστεί πολύς χρόνος και αμέτρητα δις για να καταστεί και πάλι (ίσως ποτέ;) η Γάζα στοιχειωδώς βιώσιμη για τα δυόμιση περίπου εκατομμύρια των κατοίκων της που ζουν μια κόλαση χωρίς προηγούμενο. Δεν είναι ευοίωνες οι προοπτικές για εκεχειρία μεταξύ του Ισραήλ και της Χαμάς, που θα περιλαμβάνει ανταλλαγή ομήρων και φυλακισμένων, παρά τις διεθνείς πιέσεις που ασκούνται συνεχώς με πρωταγωνιστή τις Ηνωμένες Πολιτείες. Ενώ στη Δυτική Όχθη, η βία αυξάνει συνεχώς όπως και ο αριθμός των θυμάτων. Ταυτόχρονα, το Ισραήλ και η Χεζμπολάχ στο Λίβανο ανταλλάσσουν καθημερινά ρουκέτες. Τώρα πλέον προστέθηκαν και οι Χούθι από την Υεμένη. Απειλούν τη διεθνή ναυσιπλοΐα σε συμπαράσταση προς τους Παλαιστίνιους και οι ρουκέτες τους φτάνουν μέχρι το Ισραήλ. Χωρίς να αποκλείονται τα χειρότερα, αν κλιμακωθεί η απευθείας αντιπαράθεση μεταξύ Ισραήλ και Ιράν. Η Μέση Ανατολή είναι μια τεράστια πυριτιδαποθήκη στην οποία φανατικοί και αδίστακτοι παίζουν με τη φωτιά, μια φωτιά που καίει χιλιάδες άμαχους, γυναίκες και παιδιά.
Εμείς με ποιους είμαστε; Η πρώτη, ίσως προφανής, απάντηση θα ήταν ότι είμαστε με τους δικούς μας, με τους φίλους και οιονεί συμμάχους. Το Ισραήλ είναι η μόνη χώρα με δημοκρατία σε όλη την περιοχή, με ισχυρό διεθνές αποτύπωμα στις τέχνες και τα γράμματα, μια τεχνολογική υπερδύναμη, ανεπτυγμένη οικονομία, με ύστατο σύμμαχο και προστάτη τις Ηνωμένες Πολιτείες που είναι και δικός μας. Με το Ισραήλ έχουμε αναπτύξει τα τελευταία χρόνια στενές σχέσεις σε όλα τα επίπεδα. Ενώ από την άλλη πλευρά, οι εχθροί του Ισραήλ, πληθυσμιακά πολύ περισσότεροι, περιλαμβάνουν αυταρχικά καθεστώτα και στυγνές δικτατορίες, φανατικούς ισλαμιστές και οργανώσεις που προβαίνουν σε τρομοκρατικές πράξεις – η χειρότερη ήταν στις 7 Οκτωβρίου πέρυσι. Όσο για τις σχέσεις μας με τους Άραβες, έχουν ιστορικό βάθος αλλά κυρίως επιφανειακό παρόν.
Κάπου εκεί σταματάνε αρκετοί την ανάλυσή τους γιατί έτσι μάλλον τους βολεύει. Το γεγονός ότι μερικά εκατομμύρια Παλαιστίνιοι ζουν εδώ και δεκαετίες υπό ισραηλινή κατοχή και στερούνται στοιχειωδών δικαιωμάτων δεν φαίνεται να τους απασχολεί. Ούτε και η συνεχής επέκταση των ισραηλινών εποικισμών στα παλαιστινιακά εδάφη στη Δυτική Όχθη και η αυξανόμενη βία σε βάρος των γηγενών. Όλα αυτά τα περιγράφουν με οδυνηρές λεπτομέρειες διεθνείς οργανισμοί εδώ και χρόνια, καθώς και ανθρωπιστικές οργανώσεις από το Ισραήλ, γιατί βεβαίως υπάρχουν Ισραηλινοί, καθώς και Εβραίοι της διασποράς, που καταδικάζουν τη βία που ασκεί το επίσημο κράτος. Τον τελευταίο καιρό, ολοένα και περισσότεροι. Καταδικάζουν την ισραηλινή κατοχή και τα διεθνή δικαστήρια, εξετάζουν ακόμη και την κατηγορία της γενοκτονίας. Τι άσχημα παιχνίδια παίζει καμιά φορά η Ιστορία: να κατηγορείται σήμερα το εβραϊκό κράτος για γενοκτονία. Αλλά οι ζηλωτές κατηγορούν τους διεθνείς δικαστές για αντισημιτισμό – υπάρχουν και άλλοι που τους απειλούν με κυρώσεις. Ο κόσμος έχει έρθει τα πάνω κάτω.
Ο κ. Νετανιάχου που κυριαρχεί στην πολιτική σκηνή του Ισραήλ σχεδόν τρεις δεκαετίες αρνείται οποιαδήποτε συζήτηση περί δύο κρατών και την υπονομεύει συστηματικά. Πιστεύει προφανώς ότι το παλαιστινιακό πρόβλημα θα λυθεί μόνον δια της βίας – το κράτος του Ισραήλ έχει σίγουρα το πάνω χέρι. Έχει προσπαθήσει επίσης ο ίδιος να περιθωριοποιήσει ή/και εξευτελίσει κάθε μετριοπαθή συνομιλητή από την άλλη πλευρά, περιλαμβανομένης της Παλαιστινιακής Αρχής του κ. Αμπάς. Πιστεύει όμως ειλικρινά ότι μπορεί να εξαφανίσει τη Χαμάς, όπως δηλώνει δημόσια; Γιατί άλλα διδάσκει η εμπειρία των τελευταίων δεκαετιών, δηλαδή ότι οι νεκροί του σήμερα γεννούν τους μάρτυρες και τους τρομοκράτες του αύριο.
Η πολιτική σκηνή του Ισραήλ μετακινείται εδώ και χρόνια σταθερά προς τα δεξιά και τα πολύ δεξιά όπου κυριαρχεί ο ακραίος εθνικισμός και ο ρατσισμός. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι υπουργοί της σημερινής κυβέρνησης Νετανιάχου τους οποίους πρώην αρχηγός της Μοσάντ περιέγραψε ως ρατσιστές χειρότερους από την Κου Κλουξ Κλαν. Υποθέτω δεν είναι και αυτός αντισημίτης.
Η κυβέρνηση Μπάιντεν προσπαθεί επανειλημμένα να ελέγξει τον κ. Νετανιάχου και τις ακραίες πολιτικές της κυβέρνησής του. Αποτυγχάνει και μετά διαβεβαιώνει ότι θα είναι πάντα στο πλευρό του Ισραήλ όποτε χρειαστεί. Αυτή η ιστορία επαναλαμβάνεται μονότονα. Το γιατί η υπερδύναμη που στηρίζει το κράτος του Ισραήλ οικονομικά, διπλωματικά και με όπλα φαίνεται ανίκανη να το τιθασεύσει είναι άλλου παπά ευαγγέλιο. Και η αξιοπιστία της υπερδύναμης, όπως και πολλών δυτικών συμμάχων που υιοθετούν παρόμοια στάση, πλήττεται βάναυσα. Πώς να πείσεις τις χώρες του Παγκόσμιου Νότου, όχι μόνον τους μουσουλμάνους, ότι δεν εφαρμόζεις διαφορετικά μέτρα και σταθμά στους δύο πολέμους στην Ουκρανία και τη Γάζα; Και μετά απορείς γιατί δεν σε εμπιστεύονται και δεν σε ακολουθούν.
Η ασφάλεια του Ισραήλ δεν κερδίζεται μόνο με τα όπλα. Ο φαύλος κύκλος της βίας στη Μέση Ανατολή διαιωνίζεται, οι ακραίοι επικρατούν, οι εκατόμβες μεγαλώνουν και οι απέξω ονειρεύονται γεωπολιτικά παιχνίδια με ανθρώπινα θύματα. Φταίει μόνον το κράτος του Ισραήλ; Προφανώς όχι. Η λογική του εμείς ή εκείνοι επικρατεί ολοένα και περισσότερο στις δύο πλευρές. Αλλά πάντα η μεγαλύτερη ευθύνη αναλογεί στον ισχυρό και όχι στον αδύναμο. Το Ισραήλ είναι αυτό που επιβάλλει τους όρους του σε εκατομμύρια Παλαιστίνιους, το Ισραήλ έχει τη μεγάλη υπεροπλία και τους ισχυρούς προστάτες. Στο πλήρες αδιέξοδο που έχει οδηγηθεί το Μεσανατολικό, μόνο μια αποφασιστική παρέμβαση των Ηνωμένων Πολιτειών θα μπορούσε (ενδεχομένως) να αλλάξει τα δεδομένα. Αλλά ας μην περιμένουμε σοβαρή πρωτοβουλία πριν τις εκλογές του Νοεμβρίου. Και μετά, όσοι επιζήσουν ας ελπίζουν.
Η ελληνική πολιτική ηγεσία έχει σαφείς περιορισμούς απέναντι στο μεγάλο σύμμαχο προσπαθώντας ταυτόχρονα να κρατήσει δύσκολες ισορροπίες ανάμεσα στο φίλο Ισραήλ και άλλους φίλους δικτάτορες και μη στην περιοχή. Είχα γράψει στο ξεκίνημα της ισραηλινής επίθεσης στη Γάζα μετά το τρομοκρατικό χτύπημα της Χαμάς ότι η εκδίκηση δεν είναι πάντα η σωστή απάντηση αλλά και ότι οι πραγματικοί φίλοι (εμάς εννοούσα) είναι αυτοί που λένε, όταν χρειάζεται, σκληρές αλήθειες. Αφελής δεν είμαι όμως, αντιλαμβάνομαι τα όρια αν και δεν είναι πάντα σοφό να σε θεωρούν ως δεδομένο.
Οι υπόλοιποι που διαθέτουμε ακόμη την πολυτέλεια να μιλάμε ελεύθερα, τι λέμε για την ανείπωτη τραγωδία που εκτυλίσσεται στη γειτονιά μας; Όλοι εμείς που υπερασπιζόμαστε σε κάθε ευκαιρία το διεθνές δίκαιο και τις ανθρωπιστικές αξίες. Μήπως είμαστε και εμείς οπαδοί του Μαρξ, του Γκράουτσο Μαρξ εννοώ όχι του Κάρολου; Θυμάστε την περίφημη ατάκα; Σε ελεύθερη μετάφραση: «Έχουμε αξίες, αλλά όταν βολεύει έχουμε και άλλες».
Ο κωμικός Μαρξ είχε δίκιο. Αλλά νομίζω ότι είχε πιο πολύ δίκιο ο Ταλλεϋράνδος, όταν έλεγε: «είναι χειρότερο από έγκλημα, είναι λάθος». Στην περίπτωση της Μέσης Ανατολής είναι και μεγάλο έγκλημα και τεράστιο λάθος.
(*) Ο Λουκάς Τσούκαλης είναι πρόεδρος του ΔΣ του ΕΛΙΑΜΕΠ και καθηγητής στη Sciences Po στο Παρίσι.
