Προχωρά στην διαδρομή της φρίκης η αδυσώπητη σύγκρουση στην Γάζα: Μια μικρή ανάπαυλα στις εχθροπραξίες για κάποιες μέρες την έφερε μόνον η ανάγκη εμβολιασμού 630.000 παιδιών, ώστε να αποτραπεί πανδημία πολιομυελίτιδας – τρίτη δεκαετία του 20ου αιώνα!. Ήδη όμως αναβαθμίζεται η επέκταση της έντασης στην Δυτική Όχθη: Δεν έχει δοθεί η προσοχή που θα ‘πρεπε στην απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης – ναι, αυτού του υπέρτατου διεθνούς δικαιοδοτικού θεσμού που κάθε τόσο ακούμε να το επικαλούνται οι πιστοί ενός διεθνούς συστήματος βασιζομένου σε κανόνες!, της 19 Ιουλίου 2024, ότι η συνεχιζόμενη παρουσία του Ισραήλ στα κατεχόμενα Παλαιστινιακά εδάφη είναι παράνομη, οπότε πρέπει να τερματισθεί το ταχύτερο δυνατόν καθώς και να απομακρυνθούν όλοι οι έποικοι από εκεί.
Μολονότι όμως η κοινή γνώμη παρακολουθεί τον μετρητή των νεκρών Παλαιστινίων στην Γάζα να ανεβαίνει, ήδη άνω των 40.000, και ενώ κάθε τόσο οι εκκαθαρίσεις ηγετών της Χαμάς ανακόπτουν τις προσπάθειες εκτόνωσης, πολύς κόσμος – όσο κι αν αναγνωρίζει στο Ισραήλ το δικαίωμα στην άμυνα, όσο κι αν παρακολούθησε με φρίκη τις επιθέσεις της 7ης Οκτωβρίου 2023 σε Ισραηλινό έδαφος με 1139 νεκρούς , ακραίες βιαιότητες και 173 ομήρους – στην Δυτική και πάντως στην ελληνική κοινή γνώμη παραμένει ευρύτερα η απορία πώς διατηρείται με τέτοια ένταση αυτή η αντιπαλότητα. Η οποία, όσες κι αν έγιναν επί δεκαετίες προσπάθειες να εκτονωθεί, κάθε τόσο αναφλέγεται και πάλι.
Δυο ακόμη βιβλία, του Παλαιστινίου δικηγόρου και ακτιβιστή Ράτζα Σεχάντε (ζει στην Ραμάλα στην Δυτική Όχθη) και της Παλαιστίνιας συγγραφέα Αντάνια Σίμπλι (ζει στο Λονδίνο μετά από χρόνια στην Γερμανία), βιβλία που πρόσφατα κυκλοφόρησαν στα Ελληνικά, ανοίγουν μια χαραμάδα κατανόησης. Αξίζει να ρίξει κανείς μια ματιά απ’ αυτήν την χαραμάδα όσο κι αν στιγμές-στιγμές δεν αντέχεται το θέαμα. (Το δεύτερο βιβλίο ξεκίνησε την διαδρομή του το 2020 μεταφραζόμενο στα Αγγλικά, είχε περάσει το 2022 στα Γερμανικά και επρόκειτο να βραβευθεί στην Έκθεση Βιβλίου της Φρανκφούρτης του 2023 στις 20 Οκτωβρίου αλλά … η βράβευση ακυρώθηκε (καθώς το βιβλίο πάγωσε ex post αντισημιτικό).
*** *** ***
Η προσέγγιση του Ρ. Σεχάντε γιου μετριοπαθούς Παλαιστίνιου ηγέτη πιάνει το νήμα από τις προσπάθειες που έγιναν πριν 30 χρόνια – συμφωνίες του Όσλο, Ράμπιν/Αραφάτ – και τις ελπίδες που διαψεύσθηκαν, ώστε να αρθεί το καθεστώς de facto απαρτχάιντ που έχει ουσιαστικά επικρατήσει στην ανατιναγμένη σχέση Ισραήλ-Παλαιστίνης (ενώ όλοι στην διεθνή κοινότητα είδαν πώς μπόρεσε το θεσμικό απαρτχάιντ να ανατραπεί στην Νότια Αφρική). Ο λόγος: «Στην Ν. Αφρική οι λευκοί ηττήθηκαν, ενώ οι Ισραηλινοί όχι». Στις 5 Νοεμβρίου 2018, δήλωση Νετανιάχου: «Η ισχύς είναι το σημαντικότερο στοιχείο στην άσκηση εξωτερικής πολιτικής. Τα περί κατοχής είναι ανοησίες. Ισχυρά κράτη έχουν επιδοθεί στην κατοχή και τη μεταφορά πληθυσμών, αλλά κανείς δεν το αναφέρει» (Times of Israel). Αυτής της απόλυτης, κυριαρχικής ψυχρότητας η διατύπωση δείχνει πώς, όπως εξηγεί ο Σεχάντε «παρά τις προσπάθειες μας, οι Παλαιστίνιοι δεν έχουμε καταφέρει να αλλάξουμε την οπτική των Ισραηλινών, αλλά και του υπόλοιπου κόσμου, πάνω σ’ αυτά τα γεγονότα».
«Τα γεγονότα», βέβαια, ξεκινούν από τον ξεριζωμό – το 1948 με την ίδρυση του Κράτους του Ισραήλ – εκατοντάδων χιλιάδων Παλαιστινίων από τις πατρογονικές εστίες τους. Αφενός στην Λωρίδα της Γάζας (αρχικά υπό Αιγυπτιακή διοίκηση) αφετέρου στην Δυτική Όχθη και την Ανατολική Ιερουσαλήμ (υπό Ιορδανική), αλλά και με πολλούς να καταλήγουν σε στρατόπεδα προσφύγων σε γειτονικές χώρες. Ακολούθησαν οι πόλεμοι του Αραβικού κόσμου με το Ισραήλ, των Έξη Ημερών και του Γιόμ Κιππούρ, πόλεμοι που χάθηκαν για τους Άραβες και, ουσιαστικά, κατέστησαν ανεπίστροφη την «Νάκμπα»/Καταστροφή του 1948.
Ο Ρ. Σεχάντε προσπαθεί να μεταφέρει – βιωματικά – το τι σημαίνει να μεγαλώνει κανείς στην Ραμάλα, στην Δυτική Όχθη και ζώντας τον Ισραηλινό εποικισμό. Προσπαθεί να μεταφέρει το πώς, από το κλίμα της εποχής Ράμπιν/Αραφάτ, η σχέση Ισραήλ-Παλαιστινίων μετατοπίσθηκε στο κλίμα Σαρόν και Μπέγκιν από πλευράς Ισραήλ, με «την εξέλιξη του ισραηλινού νομιμοποιητικού λεξιλογίου στην Δυτική Όχθη», με την προώθηση του εποικισμού, εντέλει με την οικοδόμηση του διαχωριστικού τείχους και την δημιουργία ενός χωριστικού νομικού καθεστώτος επί του πεδίου. Την ίδια στιγμή, στην Λωρίδα της Γάζας, που πέρασε υπό ισραηλινή διοίκηση μέχρι το 2005, διαμορφώθηκε και εμπεδώθηκε η πολιτική κυριαρχία της Χαμάς.
Το κλίμα που επικράτησε μεταξύ των Παλαιστινίων εκφράζει τραγικά ζωντανά η διατύπωση του ψυχιάτρου Ιγιάντ Σαράζ, ιδρυτή του Προγράμματος για την Ψυχική Υγεία στην Γάζα και την Δυτική Όχθη: «καταλήξαμε αποκαμωμένοι, βασανισμένοι και κακοποιημένοι».
Όμως σημαντικότερο ερώτημα που φέρνει στο προσκήνιο ο Ρ. Σεχάντε είναι άλλο – είναι εκείνο με το οποίο τιτλοφορεί άλλωστε το βιβλίο: «Τι φοβάται το Ισραήλ από την Παλαιστίνη». Με το ερώτημα – στο φόντο – «γιατί το Ισραήλ ήταν τόσο ανέτοιμο για ειρήνη;» όταν προχώρησαν οι διαπραγματεύσεις με την PLO. Δεν αρκεί ούτε του Νετανιάχου η αποστροφή περί ισχύος ως στοιχείου άσκησης εξωτερικής πολιτικής, ούτε (την εποχή της νίκης του Ισραήλ στον Πόλεμο των Επτά Ημερών) η αντίστοιχη του Μοσέ Νταγιάν: «Τώρα είμαστε μια αυτοκρατορία».
Μια πρώτη απάντηση έγκειται στην «εμφάνιση ενός μεσσιανικού κινήματος, οι διασώστες του οποίου πίστευαν ότι η γη τους είχε δοθεί κληρονομία από τον Θεό, συνεπώς ήταν αδύνατον να παραιτηθούν απ’ αυτήν». Σ’ αυτό προστίθεται η διαμόρφωση «της συνείδησης των Παλαιστινίων σύμφωνα «με τον χάρτη του πόνου» που είχε διαμορφώσει ο Ισραηλινός στρατός» κατά τον (αρχηγό του, το 2002) Μοσέ Γιαλόν. Η κλιμάκωση των επιχειρήσεων «Βαρύ Μολύβι» (2008) και «Προστατευτική Αιχμή» (2014) στην Γάζα, «δείχνουν» προς την τωρινή απερίγραπτη εμπειρία του 2023-24… Απ’ εκεί, μέχρι την διατύπωση Νετανιάχου: «Θα περιβάλουμε ολόκληρο το Κράτος του Ισραήλ με φράχτες και τείχη; Η απάντηση είναι «ναι». Στην περιοχή που ζούμε, πρέπει να προστατέψουμε τους εαυτούς μας από τα άγρια θηρία» η απόσταση αποδεικνύεται – τελικώς – μικρή. Και αυτήν ακριβώς την απόσταση είναι που διέσχισε, σε μια μέρα, η επίθεση της Χαμάς της 7ης Οκτωβρίου 2023. Και τούτο, ενώ ο Ισραηλινός Πρόεδρος Ισαάκ Χέρτζοκ περιέγραφε λίγους μήνες νωρίτερα το πώς «το Ισραήλ βρίσκεται στην δίνη μιας βαθιάς κρίσης» λόγω των εσωτερικών διαιρέσεων: «Η άβυσσος είναι τόσο κοντά μας, που σχεδόν την αγγίζουμε».
Όταν λοιπόν προέκυψε η επέμβαση του Ισραηλινού Στρατού – βαφτισμένου, λόγω ιστορικών συμπαραδηλώσεων ΙDF/Ισραηλινές Δυνάμεις Άμυνας… – στην Γάζα, στο νου του Σεχάντε ήρθαν οι εικόνες του 1948 «όταν υπήρξαν εκτεταμένες λεηλασίες στα σπίτια που αναγκάστηκαν οι Παλαιστίνιοι να εγκαταλείψουν». Συνεπώς, τώρα, «εξαιτίας της αποτρόπαιας συμπεριφοράς μερικών μελών της Χαμάς, ολόκληρο το έθνος της Παλαιστίνης ήταν καταδικασμένο και – στα μάτια των περισσότερων Ισραηλινών – είχε χάσει το δικαίωμα να υπάρχει». Και η κατακλείδα: « το πολύ υψηλό ανθρώπινο και υλικό κόστος του πολέμου της Γάζας αποδεικνύει ότι εκείνο που το Ισραήλ φοβάται στην Παλαιστίνη είναι η ίδια η ύπαρξή της».
Με σχεδόν υποχρεωτική αναζήτηση αισιοδοξίας μέσα στον ζόφο, ο Ράτζα Σεχάντε που στιγμές-στιγμές θυμίζει Πρίμο Λέβι, κλείνει το βιβλίο του αυτό – βιβλίο πικρής αναζήτησης και επεξήγησης – με στίχους του Παλαιστινίου ποιητή Ρεφάτ Άλαρερ (ο οποίος τελικώς σκοτώθηκε από αεροπορική επίθεση στην Γάζα…):
«Αν πρέπει να πεθάνω
εσύ πρέπει να ζήσεις,
για να πεις την ιστορία μου.
Αν πρέπει να πεθάνω,
αυτό ας φέρει ελπίδα,
ας είναι μια ιστορία»
Δύσκολα πράγματα, αυτά!
*** *** ***
Η «Ασήμαντη Λεπτομέρεια» της Αντανία Σίμπλι είναι εκ πρώτης όψεως μια εντελώς διαφορετική υπόθεση. Αφηγείται μια ιστορία την οποία αναφέρει ως πραγματική: μια μονάδα του Ισραηλινού στρατού, εγκατεστημένη στην έρημο Νεγκέβ στα σύνορα με την Αίγυπτο, το 1949, για να εξασφαλίσει ασφάλεια («χτένιζαν την περιοχή αναζητώντας όπλα, αλλά όπλα δεν βρήκαν»), μάλλον βυθισμένη στην ανία, βρίσκεται αντιμέτωπη μ’ ένα καραβάνι Βεδουίνων που ο διοικητής διατάσσει να εξοντωθούν – πλην μιας κοπέλας η οποία μεταφέρεται στο στρατόπεδο. Εκεί η κοπέλα βιάζεται πολλές φορές, τελικώς εκτελείται. Η αφήγηση συνεχίζεται 25 χρόνια αργότερα, όταν η πρωταγωνίστρια της αφήγησης – Παλαιστίνια που ζει στην Δυτική Όχθη – επιχειρεί να διαλευκάνει τι αληθινά συνέβη σ’ εκείνο το επεισόδιο στην έρημο.
Ενώ αρχική περιγραφή είναι αποστασιοποιημένη, σχεδόν αποστειρωμένη, η δεύτερη είναι έντονα συναισθηματικά χρωματισμένη: η ερευνήτρια περιφέρεται σε περιοχές όπου ζούσαν παλιότερα Παλαιστίνιοι εκτοπισμένοι. σε αντίθεση με το κλίμα του Ιστορικού Μουσείου του Ισραηλινού Στρατού στην Γιάφα ή τις καταχωρίσεις τοπικών αρχείων, προσπαθεί να ζήσει βήμα-βήμα την διαδρομή της βίαιης περιπέτειας της οποίας θέλει να γράψει το χρονικό. Βιώνει η ίδια τους μηχανισμούς – εύκολα βίαιους – που διαμορφώνουν τον ανθρώπινο ψυχισμό, επιμένει να αναζητήσει την αλήθεια.
Και… ποια είναι η ασήμαντη λεπτομέρεια; Το γεγονός ότι η ημερομηνία των αρχικών γεγονότων συμπίπτει με την δική της ημερομηνία γέννησης, τον Αύγουστο…
Η αναζήτηση της αλήθειας αποδεικνύεται δύσκολη υπόθεση. Ρόλο παίζει η έρημος, ρόλο παίζουν τα σύνορα που χρειάζεται να διαβεί η ηρωίδα της αφήγησης (ο χάρτης πριν το 1948 και μετά το 1948 έχει αλλάξει, πόλεις και χωριά έχουν σβηστεί, check-points έχουν δημιουργηθεί). Η αφηγήτρια σε κάποια στιγμή συμπορεύεται με μια γερόντισσα η οποία έχει ζήσει όλες τις αλλαγές, αλλά διστάζει να την ρωτήσει για την ουσία της αναζήτησής της – εκ των υστέρων, συνειδητοποιεί ότι σ’ εκείνην και όχι σε οποιαδήποτε άλλη πηγή θα μπορούσε να προσεγγίσει κάτι σαν την αλήθεια.
Το βιβλίο στην Σίμπλι – το είδαμε εξαρχής – απέκτησε μια βαριά επικαιρότητα με το επεισόδιο της βράβευσής του από την LitProm στα πλαίσια του Literaturpreis στην Έκθεση Βιβλίου της Φρανκφούρτης. Ακολούθησε σειρά αντιδικιών στον Γερμανικό και διεθνή Τύπο – με τα πολιτικά όρια και τις διαχωριστικές γραμμές Δεξιάς/Αριστεράς να θολώνουν – ενώ δημοσιοποιήθηκε διαμαρτυρία περισσότερων από 1000 λογοτεχνών και διανοούμενων: από τον Άγγλο ιστορικό Ουίλλιαμ Ντάρλιμπλ και τον Σλοβένο φιλόσοφο-πολιτικό θεωρητικό Σλαβόι Ζίζεκ μέχρι τους Νομπελίστες Αννί Ερνώ (Γαλλίδα), Όλγα Τοκαρτσουκ (Πολωνίδα) και Αμπντουλραζάν Γκερνα (Βρετανό, από την Ζανζιβάρη) – πιο διαφοροποιημένη ομάδα/πιο διαφορετικές προσεγγίσεις, δύσκολα θα έβρισκε κανείς!
Πάντως, το αφήγημα της (Βεδουίνικης καταγωγής) Αντανία Σίμπλι για το πού οδηγεί το περιβάλλον κανονικοποιημένης βίας – με έμφαση στον ομαδικό βιασμό της Βεδουϊνας από τους Ισραηλινούς στρατιώτες – θα μπορούσε να θεωρηθεί υπερβολικό/ «σκηνοθετικό». Όμως… ήρθε τώρα-τώρα, πρόσφατα, μια διόλου λογοτεχνική υπόθεση στο φως: 10 Ισραηλινοί στρατιώτες της επίλεκτης «Force 100», βιντεοσκοπήθηκαν/με κάμερα CCTV να κακοποιούν (=βιάζουν με μεταλλική ράβδο) Παλαιστίνιο κρατούμενο στο κέντρο κράτησης Σντέ Τεϊμαν (σύμπτωση: βρίσκεται στο Νεγκέβ…). Το βίντεο εκείνο διέρρευσε. Ακολούθησε σάλος – και σύλληψη των στρατιωτών. Τότε, όχι μόνον δημιουργήθηκε κίνημα δημόσιας στήριξης των συλληφθέντων στρατιωτών, αλλά και π.χ. ο Υπουργός Εθνικής Ασφαλείας του Ισραήλ Ίταμαρ Μπεν-Γκβίρ δήλωνε ότι κάθε πράξη – περιλαμβανομένου του ομαδικού βιασμού – είναι επιτρεπτή «άμα ανάγεται στην ασφάλεια του Κράτους».
Όλο και πιο δύσκολα τα πράγματα, εδώ πλέον.
