Των Βαγγέλη Αρεταίου και Μαρίας Ζαχαράκη
Πίνουμε από έναν εξαιρετικό ελληνικό καφέ, που στην Βόρεια Μακεδονία τον λένε τουρκικό, σε ένα μικρό καφέ πίσω ανάμεσα στην Πλατεία Μακεδονίας και το Κοινοβούλιο.
Το καφέ ονομάζεται «Μετάνοια», στα ελληνικά με λατινικούς χαρακτήρες, είναι γεμάτο βιβλία λογοτεχνίας και ποίησης από την Βόρεια Μακεδονία και εμείς εξακολουθούμε την προσπάθεια μας να κατανοήσουμε την χώρα και τους ανρθώπους της, με τις εκπλήξεις να μας περιμένουν σε κάθε γωνιά των Σκοπίων και σε κάθε μας συνάντηση.
Μαζί μας η Κλημεντίνη και μια φίλη της, η Βάφιρε, που σπούδασε νομική στα Σκόπια, μιλάει άπταιστα Μακεδονικά, Αλβανικά, Τουρκικά και Αγγλικά και εργάζεται ως νομικός ειδικευμένη σε θέματα διεθνούς δικαίου και διεθνών σχέσεων.
«Μοιράζομαι ένα διαμέρισμα στα Σκόπια με μια κοπέλα Αλβανικής καταγωγής κι έχω πολλούς φίλους Μακεδόνες. Αλλά είμαι από τις λίγες εξαιρέσεις, οι περισσότεροι Αλβανοί και Μακεδόνες των νέων γενεών ζουν χώρια, ο καθένας στο δικό του περιβάλλον, σε αντίθεση με τις παλαιότερες γεννεές που ζούσαν πιο πολύ μαζί».
«Μετα-εθνική προσέγγιση της ταυτότητας»
Νωρίτερα, σε ένα άλλο καφέ, σε μια γειτονιά όπου ζουν και συχνάζουν σχεδόν μόνο Μακεδόνες, είχαμε συναντήσει την ακαδημαϊκό Ana Chupeska, για να μας εξηγήσει τη συνταγματική και θεσμική πραγματικότητα της Βόρειας Μακεδονίας. Η αίσθηση ότι η χώρα είναι σπασμένη σε διαφορετικά κομμάτια, με διαφορετικές θρησκείες, τρόπους ζωής και πολιτισμικές και ταυτοτικές αναφορές, ήταν έντονη τα πρώτα δυο εικοσιτετράωρα στα Σκόπια. Οι πυλώνες άλλωστε, πάνω στους οποίους βασίζεται η σημερινή Βόρεια Μακεδονία αφορούν τόσο τις περίπλοκες σχέσεις της χώρας με τους γείτονες της, δηλαδή τη Συμφωνία των Πρεσπών, το Σύμφωνο Φιλίας με τη Βουλγαρία, αλλά και τις εσωτερικές δυναμικές ανάμεσα σε Μακεδόνες και Αλβανούς με τη Συμφωνία της Αχρίδας.
To σύμφωνο φιλίας με την Βουλγαρία υπεγράφη το 2017 με βασικό στόχο την διευθέτηση ιστορικών και πολιτισμικών διαφορών ανάμεσα στις δυο χώρες, με την Βουλγαρία να κάνει λόγο για «αντιβουλγαρική προπαγάνδα» στην Βόρεια Μακεδονία και τις δυο χώρες να προσπαθούν να επιλύσουν τα πολύπλοκα ταυτοτικά ζητήματα ανάμεσα τους, κυρίως τον ορισμό της Μακεδονικής ταυτότητας και της Μακεδονικής γλώσσας.
«Το πολιτικό μας σύστημα έχει δομηθεί με τέτοιο τρόπο ώστε να ακυρώνει όλες τις ομοσπονδιακές και συν-ομοσπονδιακές αποκλίσεις και κινδύνους για τη χώρα. Έχουμε σίγουρα διαφορετικές κοινωνικές και πολιτισμικές ζωές αλλά η πολιτική μας ζωή είναι κοινή», μας λέει η Chupeska: «Το σύστημα το οποίο πλαισιώνει την πολιτική και θεσμική ζωή της χώρας δεν στηρίζεται σε εθνοτικές-εθνικές ταυτότητες αλλά σε μια μετα-εθνική (post-national) προσέγγιση της ταυτότητας και οι συμφωνίες με την Ελλάδα και την Βουλγαρία είναι πολύ σημαντικά παραδείγματα για την επίλυση ταυτοτηκών συγκρούσεων».
Ωστόσο, η Chupeska σημειώνει ότι η ταυτοτική μηχανική (identity engineering), με ακρογωνιαίο λίθο την «Αρχαιοποίηση» και η αντιπαράθεση με τη Βουλγαρία έχουν δημιουργήσει κλίμα που φέρνει τη Βόρειο Μακεδονία και τους πολίτες της σε μετωπικό ανταγωνισμό με τους γείτονες της αλλά και στο εσωτερικό ανάμεσα σε Αλβανούς και Μακεδόνες.
Σε όλες σχεδόν τις συζητήσεις μας στη Βόρεια Μακεδονία, η έννοια της ταυτότητας και της διαμόρφωσης της κυριάρχησε, ενώ την ίδια ώρα ήταν πολύ σαφές ότι, για τους πολίτες της χώρας, η μεγάλη ταυτοτική απειλή είναι η Βουλγαρία, η οποία ουσιαστικά αρνείται την ταυτοτική οντότητα των πολιτών της Βόρειας Μακεδονίας, θεωρώντας ότι οι Μακεδόνες είναι Βούλγαροι.
Η Ελλάδα και η Βουλγαρία στο σταυρόλεξο
Αντίθετα, η Ελλάδα δεν προσλαμβάνεται ως απειλή κατά της ταυτότητας αυτής καθεαυτής αλλά ως μια μεγάλη και δυνατή χώρα που δεν διστάζει να επιβάλλει, όπως οι περισσότεροι συνομιλητές μας θεωρούν, τις δικές της ευαισθησίες όσον αφορά το όνομα της χώρας.
Ωστόσο, όπως μας είπε ένας ιστορικός από τα Σκόπια, και όπως καταλάβαμε από όλες μας τις συναντήσεις, «η καρδιά των κατοίκων της Βόρειας Μακεδονίας και κυρίως των Μακεδόνων, είναι στην Ελλάδα».
Από τον ιδιοκτήτη του διαμερίσματος μας στα Σκόπια, που στέλνει κάθε χρόνο τα παιδιά του σε κατασκηνώσεις στη Θεσσαλονίκη, και τους ακαδημαϊκούς που δεν καταφέραμε να συναντήσουμε γιατί είχαν φύγει για ο τριήμερο του Αγίου Πνεύματος στη Χαλκιδική, μέχρι ανώτατους κρατικούς αξιωματούχους, που ονειρεύονται να ζήσουν τα χρόνια της σύνταξης τους στις όχθες του Αιγαίου, και οδηγούς ταξί, που πάνε κάθε χρόνο στις παραθαλάσσιες περιοχές της Μακεδονίας και της Θράκης, ήταν εντυπωσιακό πόσο κοντά και πόσο οικεία οι κάτοικοι της Βόρειας Μακεδονίας νιώθουν στην Ελλάδα.
«Είστε μια μεγάλη χώρα η οποία έχει την ισχύ να επιβάλει τα “θέλω” της και να μας αναγκάζει να αλλάζουμε το σύνταγμα μας. Αυτό δεν μου αρέσει, με ενοχλεί ως πολίτη της Βόρειας Μακεδονίας. Αλλά δεν με εμποδίζει να νιώθω την Ελλάδα πολύ κοντά μου, να ακούω ελληνική μουσική και να διαβάζω ελληνική λογοτεχνία», μας είπε ένας ιστορικός με τον οποίο είχαμε μια πολύ βαθιά συζήτηση για το έργο του Καζαντζάκη και κυρίως για την Ασκητική.
Την Ασκητική την βρήκαμε, στα Μακεδονικά, στον φιλόξενο και ζεστό πολυχώρο των εκδόσεων “Μακεδονική Μήτρα”, ανάμεσα σε πίνακες ζωγραφικής διάσημων ζωγράφων της Βόρειας Μακεδονίας.
Ο οικοδεσπότης μας, ο Αντόνιο, με το ψηλόλιγνο κορμί του και το ασκητικό του πρόσωπο να παραπέμπουν σε ήρωα του Ντοστογιέφσκι, μας μιλάει με πάθος για τον μεγάλο σουρεαλιστή ζωγράφο της Βόρειας Μακεδονίας Vasco Taskovski, για τον Vangel Naumovski, του καλλιτεχνικού ρεύματος Ναΐφ, για τον οποίο ο Dali είχε εκφράσει τον θαυμασμό του αλλά και για τον Βρεττάκο, τον Λειβαδίτη και τον Καζαντζάκη.
Λίγα μόλις μέτρα αριστερά από τον εκδοτικό οίκο με τους Μακεδόνες ζωγράφους και τους Ελληνες ποιητές και λογοτέχνες, τα κεντρικά γραφεία του VMRP. Ενα επιβλητικό κτίριο, παράξενο αμάλγαμα νεοκλασικής και μπαρόκ αρχιτεκτονικής και «Αρχαιοποίησης» που ρίχνει την σκιά του πάνω σε όλα τα κτίρια της γειτονιάς.
«Το VMRO παίζει ένα πολύ επικίνδυνο παιχνίδι. Αν συνεχίσει σε αυτή την αντιπαράθεση με την Ελλάδα και την Βουλγαρία και οι πυλώνες της Συμφωνίας των Πρεσπών και του Συμφώνου Φιλίας με την Βουλγαρία αρχίζουν και κλονίζονται, η χώρα μας θα βρεθεί μπροστά σε μια ιστορική απειλή. Θα αποκλειστούμε ακόμα πιο πολύ από την διεθνή κοινότητα και η Βόρεια Μακεδονία θα κινδυνεύσει να γίνει μια χώρα απομονωμένη από τους πάντες και τα πάντα», μας είπε ένας Μακεδόνας αναλυτής.
Που θεωρεί ότι όσο επίπονες για το λαϊκό αίσθημα είναι οι συμφωνίες αυτές, είναι οι μόνες εγγυήσεις για μια σταδιακή ομαλοποίηση των σχέσεων της χώρας του τόσο με τους γείτονες της και την διεθνή κοινότητα όσο και για μια σοβαρή πλέον πολιτική για εσωτερικές μεταρρυθμίσεις, που η χώρα και η κοινωνίας της έχουν τόση ανάγκη.
Αύριο: VMRO: Η πολιτική του συναισθήματος.