Των Βαγγέλη Αρεταίου και Μαρίας Ζαχαράκη
Ο ήλιος έχει μπει στην τροχιά του για τη Δύση αλλά η ζέστη είναι αφόρητη. Τα μικρά τραπεζάκια του καφέ «MonFrere» είναι στριμωγμένα κάτω από την σκιά που ρίχνουν τα παλιά πέτρινα κτίρια.
Η ζωή στην Παλιά Αγορά στα Σκόπια μόλις αρχίζει. Στη νότια πλευρά από τον Βαρδάρη, που περνά νωχελικά μέσα από την καρδιά της πόλης, η Παλιά Αγορά είναι ίσως η πιο σημαντική οθωμανική κληρονομιά των Σκοπίων, με την βαλκανική οθωμανική αρχιτεκτονική να έρχεται να συμπληρώσει την τόσο πολύπλοκη ιστορία της πόλης και ολόκληρης της Βόρειας Μακεδονίας αλλά και των πολιτισμικών πολέμων που μαίνονται εδώ και δεκαετίες για την ταυτότητα τους.
Το διαμέρισμα στο οποίο μένουμε, περίπου δεκαπέντε λεπτά από την Παλιά Αγορά, στην άλλη πλευρά του Βαρδάρη, είναι σε ένα σοβιετικού τύπου συγκρότημα που χτίστηκε την δεκαετία του 80, όταν ακόμα η Βόρεια Μακεδονία ήταν η Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Μακεδονίας, μία από τις έξι συνιστώσες δημοκρατίες της μεταπολεμικής Σοσιαλιστικής Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γιουγκοσλαβίας.
Ψηλά κτίρια, μικρά μπαλκόνια, σκάλες τσιμεντένιες, ασανσέρ που νομίζει κανείς ότι θα σταματήσει ανά πάσα στιγμή αλλά που τελικά τα καταφέρνει να ανεβοκατεβαίνει ανάμεσα στους ορόφους.
Για να φτάσουμε στην Παλιά Αγορά, περάσαμε την Πλατεία Μακεδονίας, το κέντρο των Σκοπίων, ένα εντυπωσιακό, αν και αισθητικά αμφισβητήσιμο, συνονθύλευμα αγαλμάτων και ιστορικών περιόδων που αφήνουν τον επισκέπτη συλλογισμένο και γεμάτο ερωτηματικά.
Ο χορός των αγαλμάτων
Στο κέντρο της πλατείας, ο τεράστιος «Έφιππος πολεμιστής», όπως ονομάζεται επίσημα, που δεν είναι άλλος από τον Μέγα Αλέξανδρο, λίγα μέτρα πιο κάτω ένας επίσης τεράστιος Φίλιππος, παραδίπλα, κοντά στις όχθες του Βαρδάρη, ένας Ιουστινιανός, και γύρω- γύρω διάσπαρτοι ο Γκότσε Ντέλτσεφ (Goce Delčev), επαναστάτης και κομιτατζής γεννημένος στο Κιλκίς, ο Ντάμε Γκρούεφ (Dame Gruev), επαναστάτης και διανοούμενος της Νέας Μακεδονικής Λογοτεχνικής Εταιρείας, δυο προσωπικότητες που τις διεκδικούν και οι Μακεδόνες και οι Βούλγαροι Λίγο πιο κάτω, η Μητέρα Τερέζα, το οικογενειακό σπίτι της οποίας ήταν κοντά στην Πλατεία αλλά που η Αλβανία θεωρεί δική της, καθώς και άλλα αγάλματα.
«Αρχαιοποίηση»
Τα περισσότερα αγάλματα, όπως και όλα τα δημόσια κτίρια που θέλουν να προβάλλουν μια έντονη νεο-κλασσική αρχιτεκτονική εμπνευσμένη από την Αρχαία Ελλάδα, είναι μέρος της ταυτοτικής πολιτικής του δεξιού και εθνικιστικού κόμματος VMRO, που έφτασε στο ζενίθ της με τον τότε πρωθυπουργό Νικόλα Γκρουέφσκι, ανάμεσα στο 2008 και το 2016. H «αρχαιοποίηση», “antiquization”, ήταν το βασικό εργαλείο της τότε κυβέρνησης μέσα στην προσπάθεια της να διαμορφώσει και να αναπαράξει το δικό της ταυτοτικό αφήγημα που δημιούργησε ένα συνονθύλευμα πολιτισμικών και ιστορικών αναφορών, με σκοπό να προσδώσει ένα αρχαίο και δη ελληνιστικό παρελθόν σε μια οντότητα που αναζητούσε να βρει ένα ταυτοτικό σωσίβιο πάσει θυσία.
«Είμαστε Αλβανοί, γέννημα θρέμμα των Σκοπίων», μας λέει ένας από τους νεαρούς που έχουν ένα μικρό καφέ, ακριβώς απέναντι από το “MonFrere” στην Παλιά Αγορά.
Λίγα μέτρα μετά την Πέτρινη Γέφυρα πάνω από τον Βαρδάρη, που ο Μωάμεθ ο Πορθητής ξανάχτισε πάνω στα ερείπια μιας ρωμαϊκής γέφυρας, και μετά τα τεράστια αγάλματα της Αρχαιοποίησης, η περιοχή της Παλιάς Αγοράς κυριαρχείται παραδοσιακά από Αλβανούς και Τούρκους, αναγνωρισμένες μειονότητες της Βόρειας Μακεδονίας.
«Είμαστε Μουσουλμάνοι Αλβανοί Μακεδόνες» μας λέει ο νεαρός και προσθέτει, μια διακριτική αλλά εμφανή υπερηφάνεια ότι η περιοχή της Παλιάς Αγοράς είναι το κέντρο συνάντησης των νέων Αλβανών και Τούρκων των Σκοπίων.
«Εμένα μου αρέσει πολύ η Παλιά Αγορά, αλλά οι περισσότεροι φίλοι μου εθνοτικά Μακεδόνες δεν συχνάζουν πολύ εδώ αλλά σε μέρη από την άλλη πλευρά του Βαρδάρη», μας εξηγεί η φίλη μας η Κλιμεντίνα, από το Πρίλεπ, νότια των Σκοπίων.
Οι εθνοτικά Αλβανοί, σύμφωνα με την απογραφή του 2021, αποτελούν το 24,3% του πληθυσμού της Βόρειας Μακεδονίας, οι εθνοτικά Μακεδόνες, το 58,44
Μια παράλληλη, δύσκολη, συνύπαρξη
Σήμερα, εθνοτικά Μακεδόνες και εθνοτικά Αλβανοί ζουν ειρηνικά μαζί αλλά πρόκειται για παράλληλες ζωές, για παράλληλους κόσμους που ελάχιστα εφάπτονται και που συνυπάρχουν χωρίς να ζουν πραγματικά μαζί.
Η συνύπαρξη ανάμεσα σε Μακεδόνες και Αλβανούς δεν ήταν, ωστόσο, πάντα ειρηνική. Το 2001, βίαιες συγκρούσεις ξέσπασαν ανάμεσα σε Αλβανούς και την τότε κυβέρνηση της Βόρειας Μακεδονίας, οι οποίες έληξαν με την Συμφωνία της Αχρίδας, τον Αύγουστο του 2001, η οποία διέπει έκτοτε της συνταγματικές, πολιτικές και θεσμικές σχέσεις ανάμεσα σε Αλβανούς και Μακεδόνες.
Η Συμφωνία της Αχρίδας ανάγκασε την κυβέρνηση να αλλάξει το Σύνταγμα και να δεχθεί τα Αλβανικά ως επίσημη γλώσσα, σε τοπικό/δημοτικό επίπεδο μαζί με την Μακεδονική καθώς και να ανοίξει τον δρόμο για την ουσιαστικά υποχρεωτική παρουσία Αλβανικών πολιτικών κομμάτων στους κυβερνητικούς συνασπισμούς.
Οι σχέσεις Αλβανών και Μακεδόνων διέπονται από αντιφατικά συναισθήματα, πολιτικά συμφέροντα και αναγκαιότητες καθώς και από μια υπόκωφη και αμοιβαία δυσφορία.
«Οι Μακεδόνισσες μας σνομπάρουν, μας βλέπουν πάντα σαν υποδεέστερους πολιτισμικά και γι’αυτό ούτε εμείς θέλουμε να έχουμε σχέσεις μαζί τους», μας λέει ένας άλλος νεαρός, που ανεβάζει τον τόνο της φωνής του για να μπορούμε να τον ακούμε καθώς ο μουεζίνης στο κοντικό τζαμί έχει αρχίσει το κάλεσμα για την βραδινή, τελευταία προσευχή της μέρας.
«Οι Αλβανοί θεωρούν ότι έχουν μόνο δικαιώματα και καθόλου υποχρεώσεις», μας έχει ήδη πει ένας από τους πρώτους που συναντήσαμε στα Σκόπια, χωρίς να κρύβει την δυσφορία του.
«Η κατάσταση είναι αρκετά σύνθετη στην χώρα», μας λέει η Κλιμεντίνα καθώς διασχίζουμε την Πέτρινη Γέφυρα για να γυρίσουμε στο διαμέρισμα μας στην άλλη πλευρά των Σκοπίων: «Έχουμε ένα πολύ ισχυρό θεσμικό πλαίσιο που διέπει τα δικαιώματα των μειονοτήτων εδώ, κάτι που δυστυχώς δεν έχουν όλες οι γειτονικές μας χώρες», μας λέει.
Ο ορθόδοξος μητροπολιτικός ναός του Αγίου Κλιμέντιου υψώνεται ανάμεσα από τα χαμηλά κτίρια της απέναντι μεριάς του δρόμου μας και γεμίζει την θέα από το μικρό μας μπαλκόνι.
Κι εμείς αναρωτιόμαστε αν αντέχει η χώρα όλο αυτό το μωσαϊκό διαφορετικών πολιτισμών και κοινωνιών; Ποια είναι η Βόρεια Μακεδονία και η ταυτότητα της; Πόσο επηρεάζει όλες αυτές τις τόσο εύθραυστες ισορροπίες στο εσωτερικό η άνοδος του εθνικιστικού VMRO;
Αύριο: «Η καρδιά μας είναι στην Ελλάδα».
