Των Βαγγέλη Αρεταίου - Μαρίας Ζαχαράκη
Περίπου μια ώρα βόρεια της Θεσσαλονίκης, περνώντας τα σύνορα στους Εύζωνες, η Βόρεια Μακεδονία απλώνεται μπροστά μας μέσα στην καλοκαιρινή νύχτα. Ο Βαρδάρης δε φαίνεται αλλά τα ήρεμα νερά του μας ακολουθούν μέχρι τα Σκόπια, άλλες δυο περίπου ώρες βόρεια των συνόρων.
Εικοσιπέντε χιλιάδες τετραγωνικά χιλιόμετρα ανάμεσα στην Ελλάδα, την Βουλγαρία, την Αλβανία και το Κόσοβο με έναν πληθυσμό περίπου 1,8 εκατομμυρίων που τα τελευταία χρόνια φθίνει διαρκώς λόγω της μεγάλης μετανάστευσης προς χώρες της Ευρώπης και τις ΗΠΑ.
Χώρα σχεδόν άγνωστη στον υπόλοιπο κόσμο, με τους Ευρωπαίους να την έχουν ακούσει πιο πολύ λόγω της «μακεδονικής σαλάτας», μια ονομασία που ξεκίνησε στα τέλη του 18ου αιώνα στην Γαλλία για να περιγράφει οτιδήποτε ήταν ανάμεκτο, μπερδεμένο, πολύπλοκο. Ισως και κάποιοι να την έχουν ακούσει και πιο πρόσφατα λόγω των ζητημάτων με το όνομα της.
Η Βόρεια Μακεδονία είναι πράγματι μια «μακεδονική σαλάτα», εντυπωσιακή μικρογραφία όλων σχεδών των Δυτικών Βαλκανίων και των πολύπλοκων γεωπολιτικών δυναμικών τους.
Σύμφωνα με την πιο πρόσφατη απογραφή του 2021, 58,4% των πολιτών της Βόρειας Μακεδονίας είναι εθνοτικά Μακεδόνες, 24,3% εθνοτικά Αλβανοί, 3,9% εθνοτικά Τούρκοι, 2,5% Ρομά, 1,3% Σέρβοι, 0,9% Βόσνιοι και υπάρχουν και κάποιες άλλες πολύ μικρότερες εθνοτικές ομάδες. 60,4% δηλώνουν Χριστιανοί, με 46,1% να είναι Ορθόδοξοι και 32,2% Μουσουλμάνοι.
Οι Αλβανοί έχουν δυο πολιτικά κόμματα όπως και οι Τούρκοι, και στην Βόρεια Μακεδονία ακούει κανείς, και σε ορισμένες περιοχές όπως στα βορειοδυτικά την ίδια ώρα, Μακεδονικά, Αλβανικά, Τουρκικά και Ρομανί.
Όλες αυτές οι εθνότητες, κληρονομιά μιας πολύπλοκης και πολυτάραχης σύγχρονης ιστορίας που ξεκινά στα τέλη του 19ου αιώνα με τα βουλγαρικά και μακεδονικά κινήματα ανεξαρτησίας, σήμερα συνυπάρχουν, με την συνύπαρξη αυτή και τις δυναμικές της να καθορίζουν ουσιαστικά την πολιτική ζωή της χώρας αλλά και την υβριδική της ταυτότητα.
Η ανάπτυξη των καζίνο
Ο δρόμος μας προς τα Σκόπια είναι μια διαρκής εναλλαγή ανάμεσα σε σκοτάδι, φωτεινές πινακίδες για πόλεις και πολύχρωμες φωτεινές διαφημίσεις για καζίνο.
«Το μερίδιο του κλάδου των τυχερών παιχνιδιών στο ΑΕΠ της χώρας έχει αυξηθεί κατά 40% σε λιγότερο από μια δεκαετία, σύμφωνα με τις επίσημες στατιστικές. Το 2021, το πιο πρόσφατο έτος για το οποίο υπήρχαν διαθέσιμα στοιχεία, ο κλάδος των τυχερών παιχνιδιών συνεισέφερε 4,58% στο ΑΕΠ. Ο τομέας των τεχνών και της ψυχαγωγίας - αναμφισβήτητα πιο ωφέλιμος για την κοινωνία - συνεισέφερε μόλις το 0,85% εκείνο το έτος, ενώ ο αθλητισμός και η αναψυχή ήταν υπεύθυνοι για το 0,39%», αναφέρει στο εξαιρετικά διαφωτιστικό του άρθρο για τα τυχερά παιχνίδια στην χώρα ο David Ilieski του Balkan Investigative Reporting Network, εδώ.
Από τους καλύτερους πελάτες των καζίνο στη νότια Βόρεια Μακεδονία είναι οι Έλληνες, με το in.gr να γράφει ότι την παραμονή της πρωτοχρονιάς και ανήμερα της 1ης Ιανουαρίου 2023 τουλάχιστον 5000 άτομα δοκίμασαν την τύχη τους εδώ.
Σε μια χώρα που χάνει κάθε χρόνο δεκάδες χιλιάδες κατοίκους, κυρίως νέους, λόγω της μετανάστευσης και που ενώ η απογραφή του 2002 κατέγραψε 2.022.547 κατοίκους, το 2021 ήταν 1.836.713, τα καζίνο μετά τα σύνορα δεν φαίνεται να είναι ο καλύτερος τρόπος να κρατήσει τις νέες γενιές.
O ελάχιστος μισθός στην Βόρεια Μακεδονία είναι περίπου 350 ευρώ το μήνα και 800 ευρώ είναι ο μέσος μισθός μηνιαίως ενώ το κόστος ζωής είναι σαφώς χαμηλότερο από ότι στην Ελλάδα, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι οι μισθοί αυτοί φτάνουν για να ζήσει κανείς αξιοπρεπώς στα Σκόπια ή σε άλλες πόλεις της χώρας.
Το VMRO
Οι δυσμενείς οικονομικές συνθήκες, η πολυπλοκότητα της κοινωνίας και της ανθρωπογεωγραφίας της χώρας και το «αιώνιο πρόβλημα της μετανάστευσης», που έχει εμπνεύσει ακόμα και θεατρικά έργα ήδη από την δεκαετία του ’30, εδώ, έρχονται να συνδυαστούν με την διαφθορά και το νεποτισμό, το κόστος των οποίων πλήρωσε η προηγούμενη κυβέρνηση των σοσιαλιστών φέρνοντας στην εξουσία τους εθνικιστές του Μίτσκοσκι και του VMRO.
Το VMRO κέρδισε γιατί οι σοσιαλιστές είχαν απογοητεύσει βαθιά τους πολίτες και το πρόβλημα του ονόματος ξαναήρθε στον δημόσιο διάλογο γιατί οι πολιτικές ηγεσίες στα Σκόπια, ανεξαρτήτως πολιτικής και ιδεολογίας, δεν φαίνονται έτοιμες να κάνουν τις γενναίες και επίπονες μεταρρυθμίσεις ώστε η χώρα να προχωρήσει στην ένταξη της στην ΕΕ.
Οι ρίζες του στον εθνικισμό
To VMRO, Εσωτερική Μακεδονική Επαναστατική Οργάνωση - Δημοκρατικό Κόμμα για τη Μακεδονική Εθνική Ενότητα, αυτοπροσδιορίζεται ως κεντροδεξιό και δεξιό συντηρητικόκόμμα, έχει τις ρίζες του στην Εσωτερική Μακεδονική Επαναστατική Οργάνωση που ιδρύθηκε το 1893 στην Θεσσαλονίκη με βασικό στόχο την αυτονόμιση των περιοχών της Μακεδονίας και της Αδριανούπολης από την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Γρήγορ όμως εξελίχθηκε ως το βασικό εργαλείο του Βουλγαρικού εθνιμισμού στην ευρύτερη περιοχή εναντίον της Ελλάδας καιτης Σερβίας.
Έτσι, ακόμα και το κυβερνών κόμμα της Βόρειας Μακεδονίας είναι το ίδιο πολύπλοκο με την χώρα που σήμερα κυβερνά, με μια ιστορία που το συνδέει άμεσα με την Βουλγαρία και τον βουλγαρικό εθνικισμό.
«Οι περισσότεροι Μακεδόνες πιστεύουν ότι επειδή άλλαξαν το όνομά τους –αυτό θεωρούν ότι είναι το μεγαλύτερο νόμισμα που έχουν-, δεν χρειάζεται να κάνουν άλλες μεταρρυθμίσεις για να μπουν στην ΕΕ. Πιστεύουν ότι το όνομα ήταν η τελευταία προσπάθεια, αρνούμενοι να αντιμετωπίσουν την πραγματικότητα ότι το όνομα ήταν η αρχή για την ένταξη στην ΕΕ», θα μας πει λίγες μέρες αργότερα ένας συνομιλητής μας στη Βόρεια Μακεδονία.
Ο αυτοκινητόδρομος γίνεται τώρα πιο φωτεινός, φτάνουμε στα Σκόπια. Από το παράθυρο μπαίνει πάντα ένας ζεστός υγρός αέρας. Τα πρώτα κτίρια της πόλης υψώνονται μπροστά μας.
Κι εμείς αναρωτιόμαστε αν κάτω από την «μακεδονική σαλάτα» της Βόρειας Μακεδονίας, αυτό το συνονθύλευμα εθνοτήτων, θρησκειών και ταυτοτήτων, θα ανακαλύψουμε τις επόμενες μέρες και ένα πιο συμπαγές «μωσαϊκό» της περίκλειστης χώρας.
Αύριο: Στην καρδιά της πολυπλοκότητας των Βαλκανίων
