Οι πληθωριστικές πιέσεις στα τρόφιμα τα τελευταία χρόνια δημιούργησαν ιδιαίτερα αρνητικά αισθήματα στους καταναλωτές, καλλιεργήθηκε μια αμφισβήτηση του κοινωνικού ρόλου των επιχειρήσεων, εδραιώθηκε μια αρνητική αξιολόγηση της πολιτείας για τη δυνατότητα να διαχειριστεί τη κρίση και οδήγησε ακόμη και σε κυβερνητικούς ανασχηματισμούς. Παράλληλα όμως οι διάφοροι εμπλεκόμενοι πήραν μαθήματα ώστε να λειτουργούν (εφόσον το επιθυμούν) πιο αποδοτικά και ορθολογιστικά σε παρόμοιες έκτακτες περιστάσεις ή ακόμη καλύτερα και σε κανονικές καταστάσεις.
Επιχειρήσεις - διαφάνεια και ανταγωνιστικότητα. Είναι χρέος των επιχειρήσεων (προμηθευτές και λιανέμποροι) να ενημερώνουν αποτελεσματικά τους καταναλωτές για το τι πραγματικά συμβαίνει. Για παράδειγμα τα σουπερμάρκετ - που δέχτηκαν τη μεγαλύτερη κριτική - λειτουργούν με μια καθαρή κερδοφορία μόνο στο 1,5% του κύκλου εργασιών τους, εκπροσωπούν μόλις το 58% των συνολικών αγορών σε τρόφιμα, και συμμετέχουν μόλις με το 21% στη διαμόρφωση των τελικών τιμών των προϊόντων αφού το 63% είναι το κόστος των αγορών και 14% είναι το ΦΠΑ που είναι από τα υψηλότερα στη Ευρώπη. Επίσης αρκετές επιχειρήσεις για να απορροφήσουν τις αυξήσεις των τιμών έγιναν πιο ανταγωνιστικές αφού καλυτερέψαν τη παραγωγικότητα τους, μείωσαν τα λειτουργικά κόστη, έγιναν πιο καινοτόμοι και πιο πελατοκεντρικοί.
Έμπιστες τρίτες οντότητες με πραγματικά δεδομένα. Θα πρέπει πλέον να αξιοποιούνται τα πραγματικά δεδομένα των εταιριών και των συναλλαγών - όπως καταγράφονται από έμπιστες τρίτες ερευνητικές οντότητες - για το κλαδικό προσδιορισμό της μεταβολής των τιμών και όχι μόνο οι δειγματοληπτικές τεχνικές που έχουν ανοικτά μεθοδολογικά θέματα. Για παράδειγμα από τον Ιανουάριο 2024 ο ΙΕΛΚΑ καταγράφει κάθε μήνα τη πραγματική μέση αύξηση των τιμών στα σουπερμάρκετ σε σχέση με τον αντίστοιχο μήνα του 2023. Οι τιμές το Μάιο 2024 είναι μειωμένες κατά μέσο όρο -1,25% σε σχέση με το Μάιο 2023, έναντι +1,10% τον Απρίλιο, +0,28% τον Μάρτιο, +2,70% το Φεβρουάριο και +3,00% τον Ιανουάριο. Τα πραγματικά αυτά δεδομένα είναι διαφορετικά από τα επίσημα στοιχεία στα οποία βασίζεται η έντονη δημόσια συζήτηση και οι αυστηρές θεσμικές παρεμβάσεις.
Άμεση αντίδραση της δημόσιας διοίκησης. Τα στελέχη της δημόσιας διοίκησης αξιοποιώντας πλέον τις ψηφιακές τεχνολογίες και ηλεκτρονικές πλατφόρμες μπορούν εύκολα και άμεσα να πληροφορούνται για την εξέλιξη των τιμών στις πολύπλοκες εφοδιαστικές αλυσίδες των τροφίμων, να συγκρίνουν καθημερινά τις τιμές επωνύμων προϊόντων σε διαφορετικές τοποθεσίες/χώρες κατανάλωσης, και να πληροφορούνται για τις απότομες διεθνείς διακυμάνσεις τιμών των πρώτων υλών. Αυτή η στοχευμένη και καθημερινή πληροφόρηση τους δίνει τη δυνατότητα για ουσιαστική γνώση των εξελίξεων των τιμών ανά κατηγορία (ή ακόμη και σε επίπεδο προϊόντος και SKU) και άμεσες εξειδικευμένες παρεμβάσεις της πολιτείας εφόσον διαπιστωθεί αισχροκέρδεια και κερδοσκοπικά παιχνίδια.
Αξιοποίηση της δύναμης των καταναλωτών. Οι καταναλωτές έχουν πλέον μεγάλη δύναμη αξιοποιώντας τις ψηφιακές εφαρμογές και υπηρεσίες για σύγκριση τιμών και βελτιστοποίηση της επιλογής των πιο αποτελεσματικών σημείων και καναλιών αγοράς. Για παράδειγμα οι καταναλωτές εξοικονομούν κατά μέσο όρο 10-15% μέσω των προσφορών και προωθητικών ενεργειών που οργανώνουν συνδυαστικά οι προμηθευτές με τους λιανέμπορους. Τέλος πρόσφατη μελέτη της Τράπεζας της Ελλάδος με πανευρωπαϊκά στοιχεία συσχετίζει κάποιες καταναλωτικές συνήθειες (π.χ. επιλογή προϊόντων ιδιωτικής ετικέτας, αγορά μικρότερων συσκευασιών κλπ) με τη διαμόρφωση των τελικών τιμών προϊόντων.
Κυβερνητικές παρεμβάσεις με αποτέλεσμα. Η κυβέρνηση έχει κάνει πιθανόν τις περισσότερες παρεμβάσεις στην Ευρώπη για την αντιμετώπιση του φαινομένου της ακρίβειας στα τρόφιμα μεταξύ των οποίων: Το καλάθι του νοικοκυριού, τα ανώτατα όρια στα περιθώρια κέρδους, τη μείωση των προσφορών με στόχο τη μείωση των τελικών τιμών κλπ. Βεβαίως είναι πρόσκαιρες και οι συνθήκες απόσυρσης τους πρέπει να προσδιορίζονται με την εισαγωγή τους. Όμως η πιο επιδραστική κυβερνητική πρωτοβουλία με άμεσα αποτελέσματα θα ήταν η πρόσκαιρη μείωση του ΦΠΑ σε βασικά αγαθά διαβίωσης και η διαβεβαίωση/έλεγχος ότι θα περάσει στις τελικές τιμές προϊόντων σε όλα τα κανάλια διανομής. Μακροπρόθεσμη - και πιο ουσιαστική στρατηγική - είναι βεβαίως η αυτάρκεια αγαθών και τελικών προϊόντων στα τρόφιμα με τη δημιουργία μεγάλων τοπικών οργανωμένων μονάδων παραγωγής με οικονομίες μεγέθους και διεθνώς ανταγωνιστικά προϊόντα.
(*) Ο Γεώργιος Ι. Δουκίδης είναι καθηγητής στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Επιστημονικός Σύμβουλος του ΙΕΛΚΑ
