Μια εύκολη διαφυγή από το άγχος που μπορεί να προξενήσει η ανάλυση της Τερέζας Γκιλαρντούτσι σχετικά με την βαθμιαία εξαφάνιση της έννοιας της συνταξιοδότησης στην εποχή μας (και στο διαφαινόμενο αύριο…), είναι να σκεφτεί/να πει κανείς στον εαυτό του, είναι μια ανάλυση που ότι αφορά την αμερικανική περίπτωση, τις αμερικανικές συνθήκες. Θα είχε δίκιο όποιος επέλεγε μιαν τέτοια διέξοδο : Το βιβλίο αυτό αφορά το συνταξιοδοτικό σύστημα μιας χώρας όπου οι πιο ηλικιωμένοι βρίσκονται αντιμέτωποι με το φάσμα της φτώχειας περισσότερο απ’ ό,τι η ίδια πληθυσμιακή ομάδα σε άλλες ανεπτυγμένες χώρες, πάντως στην Ελλάδα, όπου συνεχώς μεν επανέρχονται οι διαμαρτυρίες για τις συντάξεις, όμως η σχετική θέση των ανθρώπων της τρίτης ηλικίας – και μετά τις περικοπές των Μνημονίων – έχει μετρηθεί (Μελέτη Επάρκειας Συντάξεων/ΟΠΑ 2020) ότι είναι καλύτερη από του γενικού πληθυσμού, πάντως από την θέση των νεότερων ιδίως άμα συνυπολογίσει κανείς ιδιοκατοίκηση/πρόσβαση σε κατοικία.
Ωστόσο, η εικόνα που συνθέτει η Γκιλαρντούτσι – καθηγήτρια στο New School of Social Research και διευθύντρια του Εργαστηρίου Δικαιοσύνης στην Συνταξιοδότηση (RELab) με συνειδητά προοδευτική προσέγγιση – αφορά και το δικό μας αύριο. Ευρωπαϊκό και ελληνικό. Ένα αύριο όπου από την ανάγκη, όχι απλώς τις αναλογιστικές μελέτες ή/και την αποσάθρωση των κοινωνικοασφαλιστικών συστημάτων, θα δημιουργηθούν συνθήκες αναγκαστικής επιμήκυνσης του εργασιακού βίου. (Γι αυτό, άλλωστε, και η σχετική επιτυχία του κύματος διαμαρτυρίας και απεργιών στην Γαλλία, πέρυσι, μπορεί μεν να υπήρξε πολιτικά επώδυνη για την κυβέρνηση Μακρόν, πλην όμως δεν δείχνει να έχει αλλάξει ριζικά την κατάσταση σε μέσο ορίζοντα).
Ο ίδιος ο τραγικά εύστοχος τίτλος του βιβλίου – Εργασθείτε/ Συνταξιοδοτηθείτε/Επαναλάβατε (την ίδια διαδικασία) – αλλά ακόμη, ίσως περισσότερο, ο διευκρινιστικός υπότιτλος που υπογραμμίζει το πώς στην νέα οικονομία το στοιχείο της ανασφάλειας είναι εκείνο που θα συνοδεύει την επιλογή να περάσει ο εργαζόμενος στην σύνταξη, αναδεικνύει την μεγάλη αλλαγή στις ζωές των ανθρώπων που ήδη έχει επέλθει. Αλλαγή που, μαζί με την αύξηση του προσδόκιμου άλλωστε, εγκαθιστά όλο και περισσότερο στο προσκήνιο στην επιλογή συνέχισης του επαγγελματικού βίου (που… μόνον επιλογή δεν είναι!), δηλαδή την υποχώρηση εκείνου που άλλοτε εθεωρείτο «αξιοπρεπής έξοδος».
Δυο στοιχεία ξεπηδούν από την ανάλυση της Γκιλαρντούτσι: Το πρώτο είναι ότι η εύκολα προωθούμενη ως λύση/διέξοδος «μικρή» επιμήκυνση του εργασιακού βίου δεν δίνει, άμα δει κανείς αναλυτικά τα δημογραφικά στοιχεία (ακόμη σε σχετικά υγιείς σ’ αυτόν τον τομέα κοινωνίας όπως η αμερικανική), παρά μόνον πρόσκαιρη εκτόνωση. πόσο μάλλον «λύση». Το δεύτερο είναι ότι το πρόβλημα της ανεπαρκούς κάλυψης των αναγκών των συνταξιούχων βαραίνει σαφώς περισσότερο σε εκείνους που καλούνται να ασκούν τα πιο δύσκολα/ φθοροποιά επαγγέλματα. Δηλαδή τα επαγγέλματα στα οποία η συνέχιση της απασχόλησης ή ακόμη περισσότερο η επάνοδος στην εργασία άμα η «ζωή με τη σύνταξη» αποδειχθεί αδιέξοδη, θα είναι πιο επιβαρυντική. Προσθέστε εδώ και το ζήτημα της πρόσθετης επιβάρυνσης της κατάστασης υγείας των ηλικιωμένων (και μάλιστα σε εποχές υψηλού κόστους υγειονομικής φροντίδας – βέβαια όχι τόσο σ’ εμάς, όσο στις ΗΠΑ) και προκύπτουν συνθήκες κοινωνικού αδιεξόδου.
Η «Ιστορία Δυο Συνταξιοδοτήσεων» που συναντά κανείς στο βιβλίο, δηλαδή η εγγενής βιαιότητα της ανισότητας ως προς τις συνθήκες συνταξιοδότησης, γίνεται όλο και πιο τραυματιστική. Ιδίως αν συνυπολογίσει κανείς τον κλονισμό της υγείας και της ψυχικής ισορροπίας από μια αναγκαστική συνέχιση της εργασίας. Όπως και η προσεκτική αποδόμηση των με επιστημονικό ένδυμα υπολογισμών του εφικτού/επιθυμητού/βέλτιστου ορίου ηλικίας για συνταξιοδότηση. Καθώς η Γκιλαρντούτσι απευθύνεται σε αμερικανικό κοινό, δεν θα μπορούσε να μην έχει θετική πρόταση) βουλησιαρχική κατακλείδα: Μελέτη για «Γκρίζο New Deal» - δηλαδή ριζική μεν μεταρρύθμιση του συνταξιοδοτικού, όμως με αναζήτηση βαθύτερων συναινέσεων.
Μια λύση, πάντως, είναι να αποφύγει να διαβάσει κανείς το “Work-Retire-Repeat”! Μια δεύτερη είναι να αυτοκαθησυχαστεί ότι τα δικά μας τα προβλήματα είναι ριζικά διαφορετικά: Π.χ. είχαμε πολύ περισσότερους συνταξιούχους σε νεαρές ηλικίες (βέβαια… τα χρόνια περνούν, οι προνομιακές κοόρτεις φεύγουν), ή πάλι έχουμε το οικογενειακό δίχτυ ασφαλείας (που μέχρι τώρα λειτουργούσε αντίστροφα, από τους γεροντότερους προς τους νέους, αλλά μπορεί και να αντιστραφεί), ή ακόμη την ιδιόκτητη κατοικία σε ευρύτερα στρώματα. Κυρίως, είχαμε τα αντανακλαστικά αυτοπροστασίας ενός πολιτικού συστήματος που γνωρίζει άριστα ότι η ψήφος της τρίτης ηλικίας έχει ιδιαίτερη βαρύτητα – δεν είναι για τίποτε που ο Γιώργος Αυτιάς θα εκπροσωπήσει, σε κορυφαία θέση λόγω σταυροδοσίας, την Ελλάδα στο ΕυρωΚοινοβούλιο.
Όμως και πάλι: Μια ματιά στην προσέγγιση της Γκιλαρντούτσι καλό θα έκανε.
