Το μη επανδρωμένο αεροσκάφος Kizilelma ή «Κόκκινο Μήλο»
Συνομιλία του Σιτκί Εγκελί* με τη Μαρία Ζαχαράκη
Το άστρο της Τουρκίας στην αμυντική βιομηχανία και πιο ειδικά στα μη επανδρωμένα αεροσκάφη (drone) άρχισε να ανατέλλει από τις αρχές της δεκαετίας του '90. Η πρωτοβουλία για την ανάπτυξη της τουρκικής βιομηχανίας drone ανήκει στο υφυπουργείο Αμυντικής Βιομηχανίας, το οποίο ιδρύθηκε το 1985 επί θητείας Τουργκούτ Οζάλ, με στόχο την ενίσχυση της αμυντικής ικανότητας και την αναζήτηση νέων τεχνολογιών. Από το 1990-91, η Τουρκία άρχισε να επενδύει στην ανάπτυξη της τεχνολογίας drone, με την πρώτη παραγγελία να γίνεται σε αμερικανική εταιρεία για την παραγωγή μοντέλων "GNAT 750". Παράλληλα, ωστόσο, ο τότε υφυπουργός Βαχίτ Ερντέμ ανέθεσε στην κρατική εταιρεία Turkish Aerospace Industries (TAI) να ερευνήσει τη δυνατότητα κατασκευής και εγχώριων drone.
Από αγοραστής, πρωτοπόρος
Η Τουρκία, μαζί με το Ισραήλ και τις Ηνωμένες Πολιτείες, είναι από τις πρώτες χώρες στον κόσμο που ανέπτυξαν αυτή την τεχνολογία. Με την άνοδο του Ερντογάν στην ηγεσία της χώρας το 2002, η εγχώρια παραγωγή drone τέθηκε στο επίκεντρο της αμυντικής στρατηγικής. Η απόφαση αυτή αποτέλεσε σημείο καμπής για την Τουρκία, αφήνοντας πίσω την εξάρτησή της από τις ΗΠΑ. Η εμπειρία της Τουρκίας στη χρήση drone στη ΝΑ Τουρκία κατά του ΡΚΚ ξεπερνούσε ήδη τα 15 χρόνια, κάτι που της έδωσε το πλεονέκτημα της έμπρακτης τεχνογνωσίας.
Ο Μουράντ Μπαγιάρ, ο νέος επικεφαλής της Αμυντικής Βιομηχανίας, που διόρισε ο Ταγίπ Ερντογάν, ανέθεσε στην TAI την κατασκευή ντόπιων drone. Η εντολή ήταν σαφής: Να κατασκευαστούν drone ικανά να ανταγωνιστούν τα αμερικανικά μοντέλα, με τη χρήση εγχώριων τεχνολογιών σε κάθε τμήμα τους.
ΑΝΚΑ: Το πρώτο τουρκικό drone
Το ορόσημο στην τουρκική αεροναυπηγική ήταν η κατασκευή το 2007 του ΑΝΚΑ, του πρώτου τουρκικού drone από την κρατική εταιρεία ΤΑΙ, το οποίο εξελίχθηκε σε ένα κρίσιμο εργαλείο για τις ένοπλες δυνάμεις της χώρας και το οποίο παράγεται ακόμη, σε νεότερες εκδόσεις.
Η εμφάνιση της Baykar
Μετά το ΑΝΚΑ, προς το τέλος της δεκαετίας του 2000, οι ένοπλες δυνάμεις αποφάσισαν ότι χρειάζονταν drone και στο στρατό ξηράς. Προκήρυξαν διαγωνισμό για εγχώριες εταιρείες και έτσι εμφανίστηκε η εταιρεία Baykar Makina, της οικογένειας Μπαϊρακτάρ (γαμπρού μετέπειτα του Τούρκου προέδρου Ερντογάν). Η εταιρία σύντομα κατάφερε να αναπτύξει το TB2, ένα μη επανδρωμένο αεροσκάφος, που σήμερα αποτελεί τον πυλώνα της τουρκικής αεροναυπηγικής τεχνολογίας.
Το λογισμικό του θεωρείται πολύ δύσκολο, όπως και το σύστημα συντήρησής του ή για να βρει πάλι το δρόμο μου, όταν παρουσιάσει βλάβη. Η πραγματική δυσκολία βρίσκεται εκεί, σύμφωνα με τον ειδικό στην Αμυντική Βιομηχανία Σιτκί Εγκελί. Να φτιάξεις τα συστήματα που θα το υποστηρίξουν.
ΤΑΙ και Μπαϊκάρ
Η Τουρκία έχει αναδείξει δύο βασικές εταιρείες στον τομέα των μη επανδρωμένων αεροσκαφών: την κρατική ΤΑΙ και την ιδιωτική Μπαϊκάρ.
Η ΤΑΙ κατασκευάζει τα Anka, με το τελευταίο της μοντέλο, το αόρατο από τα ραντάρ Anka-3, να αποτελεί το πιο προηγμένο επίτευγμά της μέχρι σήμερα. Η ΤΑΙ παράγει επίσης το δικινητήριο Aksungur.
Από την άλλη, η Μπαϊκάρ ξεχωρίζει με τα Bayraktar, το Akıncı και το Kızılelma, το καινοτόμο μη επανδρωμένο αεροσκάφος με αεριωθούμενους κινητήρες. Μετά την επιτυχία του TB2, η Μπαϊκάρ συνεχίζει την ανάπτυξη του TB3 και του Akıncı, ένα αεροσκάφος με εντυπωσιακές δυνατότητες.
Πέραν των Anka και Bayraktar, υπάρχουν κι άλλες εταιρείες που παράγουν, μόνο, μικρότερα UAVs.
Διαφορές μεταξύ Anka και Bayraktar
Τα Anka και Bayraktar αποτελούν τα δύο κορυφαία μη επανδρωμένα αεροσκάφη της Τουρκίας, με κάθε ένα από αυτά να διαθέτει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και δυνατότητες.
TB2 και Anka δεν ανήκουν στην ίδια κατηγορία. Το TB2 είναι πιο ελαφρύ, όπως και το Akıncı, αλλά το Anka και το TB3 είναι κοντά το ένα με το άλλο, με το Anka να είναι μεγαλύτερο σε μέγεθος.
Ανάλογα με το μέγεθος, την εμβέλεια και το χρόνο που μένουν στον αέρα, που είναι σημαντικός, τα μη επανδρωμένα χωρίζονται σε κατηγορίες. Το TB3 και το TB2 είναι μικρότερα από το Anka.
Το Akıncı (της Μπαϊκάρ) και το Aksungur (της ΤΑΙ) είναι της ίδιας κατηγορίας.
Το Anka-3 και το Κόκκινο Μήλο αποτελούν ξεχωριστή κατηγορία. Ονομάζονται UCAV, δηλ. "μη επανδρωμένο εναέριο όχημα μάχης" και είναι αποκλειστικά επιθετικά drone. Δεν κάνουν αναγνώριση.
To Anka-3 βρίσκεται ακόμη στη φάση της δοκιμής, όπως και το Κόκκινο Μήλο. Όλα τα υπόλοιπα χρησιμοποιούνται από τις τουρκικές ένοπλες δυνάμεις.
ΤΑΙ και Baykar είναι στην ουσία ανταγωνιστές. Αλλά και η TAI και η Baykar παράγουν ισοδύναμα πλέον drone.
Από τα αναγνωριστικά στα επιθετικά drone
Η μεταβολή που επήλθε στη χρήση των μη επανδρωμένων αεροσκαφών ήταν καθοριστική. Αρχικά χρησιμοποιούνταν αποκλειστικά για αναγνώριση, όμως με την πάροδο του χρόνου εξελίχθηκαν σε επιθετικά μέσα σε στρατιωτικές επιχειρήσεις.
Στην Τουρκία, η χρήση των drone βρήκε νέο έδαφος στα τέλη της δεκαετίας του 2000. Αρχικά περιοριζόταν στην αναγνώριση και τη συλλογή πληροφοριών, αλλά σταδιακά, όταν οι ΗΠΑ σταμάτησαν να πωλούν οπλισμένα drone, η τουρκική Αμυντική Βιομηχανία άρχισε να παράγει μικρά, ειδικά, ελαφριά όπλα, βόμβες και πυραύλους για τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη.
Η αντίληψη για τα drone συχνά περιορίζεται στην ιδέα ενός αεροσκάφους που μεταφέρει όπλα και πραγματοποιεί επιθέσεις. Όμως, η πραγματικότητα είναι διαφορετική. Τα drone ακόμη και σήμερα χρησιμοποιούνται περισσότερο ως αναγνωριστικά αεροσκάφη, παρά ως μαχητικά. Αν και μπορούν να μεταφέρουν όπλα, η κύρια λειτουργία τους είναι η αναγνώριση άλλων αντικειμένων στην επιφάνεια. Έτσι, με βάση τις πληροφορίες που παρέχουν, τα μαχητικά αεροσκάφη και το πυροβολικό μπορούν έπειτα να εκτελέσουν επιθέσεις.
Ο λόγος είναι καθαρά πρακτικός. Η μεταφορά όπλων από drone μπορεί να περιορίσει το χρόνο παραμονής τους στον αέρα λόγω του επιπλέον βάρους. Δηλ. εάν ένα αεροσκάφος, που μπορεί να πετάει επί 20 ώρες, μεταφέρει βόμβα, παραμένει στον αέρα για 10 ή 8 ώρες. Γι' αυτό συνήθως δεν πετούν οπλισμένα ή δεν μεταφέρουν πολλά όπλα. Μεταφέρουν μία ή δύο βόμβες κάθε φορά. Ωστόσο, παραμένουν εξαιρετικά χρήσιμα, ιδίως όταν απαιτείται η άμεση αντίδραση σε κρίσιμες καταστάσεις.
Σύγκριση τουρκικών drone με ΗΠΑ, Ρωσίας, Ισραήλ, Κίνας – Ποιος ηγείται;
Η βιομηχανία των drone έχει γνωρίσει απίστευτη ανάπτυξη τα τελευταία χρόνια, με πολλές χώρες να επενδύουν σε αυτήν την τεχνολογία για στρατιωτικούς και πολιτικούς σκοπούς. Η αντιπαραβολή των τουρκικών drone με αυτών των ΗΠΑ, Ρωσίας, Ισραήλ και Κίνας αποκαλύπτει σημαντικές διαφορές.
ΗΠΑ και Ισραήλ είναι οι πλέον προηγμένες χώρες στον κόσμο στον τομέα των drone, ενώ η Ρωσία βρίσκεται πίσω εξαρτώμενη από εξωτερικές πηγές, όπως το Ιράν και παλαιότερα το Ισραήλ.
Η Κίνα εισήλθε πρόσφατα στην αγορά, αλλά επενδύει σημαντικά στην ανάπτυξη drone. Η Τουρκία έχει καταφέρει να κατασκευάσει αξιόλογα μη επανδρωμένα αεροσκάφη, αλλά έρχεται τέταρτη σε αυτήν τη σύγκριση.
Πάντως, ενώ η αμερικανική τεχνολογία παραμένει πρωτοπόρα, η Τουρκία χρησιμοποιεί μη επανδρωμένα αεροσκάφη περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη χώρα, κατασκευάζοντας drone που ικανοποιούν συγκεκριμένες ανάγκες, ειδικά στα ΝΑ της χώρας.
Η Ευρώπη, που δεν διαθέτει ακόμη δική της τεχνογνωσία, αγοράζει drone της από ΗΠΑ, Ισραήλ και προσφάτως από Τουρκία (Πολωνία, Ρουμανία).
Το συγκριτικό πλεονέκτημα των τουρκικών drone στην παγκόσμια αγορά
Η τουρκική βιομηχανία drone διαθέτει μια σειρά από σημαντικά πλεονεκτήματα που την καθιστούν ανταγωνιστική στην παγκόσμια αγορά.
Πρώτον, το χαμηλό κόστος συγκριτικά με τους αμερικανικούς και ισραηλινούς ανταγωνιστές της, το οποίο συνδυάζει ποιότητα και αξιοπιστία.
Δεύτερον, η χρήση ευρωπαϊκής και αμερικανικής τεχνολογίας στην κατασκευή ενισχύει την αξιοπιστία τους. Π.χ., τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη της Κίνας είναι επίσης φθηνά, αλλά δεν είναι αξιόπιστα, χαλάνε συχνά.
Τρίτον, ενώ οι ΗΠΑ αρνούνται να πωλούν οπλισμένα drone, η Τουρκία προσφέρει αυτή τη δυνατότητα, κερδίζοντας έτσι σημαντικό μερίδιο αγοράς.
Τέταρτον, η παροχή υποστήριξης μετά την πώληση αποτελεί κρίσιμο παράγοντα, καθώς η εξατομικευμένη υποστήριξη και η δυνατότητα προμήθειας οπλισμένων drone ικανοποιούν τις ανάγκες των πελατών.
Πέμπτον, η μακρόχρονη εμπειρία της Τουρκίας στη χρήση και ανάπτυξη τεχνολογίας drone την θέτει σε προνομιακή θέση στην αγορά. Χρησιμοποιεί αυτή την τεχνολογία εδώ και 35 χρόνια κι έχει εμπειρία πεδίου.
Πού μειονεκτεί η τουρκική βιομηχανία drone;
Είναι πολύ απλό, λέει ο Σιτκί Εγκελί. Ο αμυντικός προϋπολογισμός στις ΗΠΑ είναι 800 δισεκατομμύρια δολάρια και ο αμυντικός προϋπολογισμός της Τουρκίας δεν είναι καν 20 δισεκατομμύρια δολάρια.
Οι ΗΠΑ έχουν την δυνατότητα να επενδύουν σε πολυτελείς και πολύπλοκες τεχνολογίες στα μη επανδρωμένα αεροσκάφη τους, τα οποία διαθέτουν προηγμένα συστήματα και εξοπλισμό, όπως συνθετικά διαφράγματα στα ραντάρ, τα οποία επιτρέπουν τη λειτουργία ακόμα και σε δυσμενείς καιρικές συνθήκες. Τα Bayraktar ή τα Anka της Τουρκίας δεν μπορούν να δουν και να εντοπίσουν τους στόχους τους στο έδαφος.
Τα τουρκικά drone ως εξαγώγιμο προϊόν
Η επιτυχία των τουρκικών μη επανδρωμένων αεροσκαφών έχει αρχίσει να κερδίζει, ωστόσο, αναγνώριση σε παγκόσμιο επίπεδο και η Τουρκία να εξάγει πλέον σε περισσότερες από 30 χώρες στο εξωτερικό.
Η πρώτη χώρα που αγόρασε τουρκικά drone ήταν το «αδελφό» Κατάρ και ακολούθησαν η Τυνησία και η Αλγερία, αποκτώντας Anka.
Η επιτυχία των τουρκικών drone δεν περιορίζεται μόνο στην περιοχή της Μέσης Ανατολής. Οι επιδόσεις τους στην Ουκρανία έκαναν την τεχνολογία να γίνει γνωστή σε όλον τον κόσμο. Με το Κίεβο συνήψε συμφωνία συμπαραγωγής και κατασκευής εργοστασίου.
Τα τουρκικά μη επανδρωμένα αεροσκάφη αποτελούν επίσης μία οικονομική, αποδοτική, εναλλακτική λύση και για τα αφρικανικά κράτη.
Η χρήση μη επανδρωμένων αεροσκαφών από την Τουρκία της παρείχε μια οικονομικά αποδοτική αλλά κυρίως μία ασύμμετρη ικανότητα προβολής ισχύος πέραν των συνόρων της, έχοντας καταγράψει σημαντικές επιδόσεις σε διάφορες συγκρούσεις, όπως στη Λιβύη, τη Συρία και το Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Συγκέντρωσε τη διεθνή προσοχή και ανέδειξε την Τουρκία σε σημαντικό παράγοντα στην αγορά UAVs.
Πόσο κοστίζει ένα TB2;
Η τιμή ενός τουρκικού drone εξαρτάται από πολλούς παράγοντες.
Πρώτον, το μοντέλο και ο εξοπλισμός του drone παίζουν καθοριστικό ρόλο στην τιμολόγησή του. Η ύπαρξη ζεύξης, δορυφορικού πιάτου κ.ο.κ. αποτελούν στοιχεία που επηρεάζουν την τελική τιμή.
Δεύτερον, η προσθήκη επιπλέον παραμέτρων και αξεσουάρ, από εφεδρικές κάμερες μέχρι πυρομαχικά, αυξάνουν επίσης το κόστος του drone.
Σίγουρα στοιχίζει κάποια εκατομμύρια δολάρια, λέει ο Τούρκος ειδικός. Για παράδειγμα, το κόστος ενός αμερικανικού Reaper ανέρχεται στα 20-30 εκατομμύρια δολάρια. Η τρέχουσα τιμή του TB2 είναι μερικά εκατομμύρια δολάρια για γυμνό αεροσκάφος, αλλά μπορεί να φτάσει επίσης τα 10-20 εκατ. δολάρια. «Δεν είναι απλά ένα αεροσκάφος», επισημαίνει ο Σιτκί Εγκελί. «Είναι ένα σύστημα».
*Ο Σιτκί Εγκελί είναι λέκτορας στο Τμήμα Διεθνών Σχέσεων του Οικονομικού Πανεπιστημίου της Σμύρνης. Πριν εργάζονταν σε αμερικανική συμβουλευτική εταιρεία στην Άγκυρα για 15 χρόνια, επικεφαλής στον τομέα της αμυντικής αεροδιαστημικής. Διατέλεσε διευθυντής του τμήματος Εξωτερικών Σχέσεων στο υφυπουργείο Αμυντικής Βιομηχανίας για 9 χρόνια. Επί 25 χρόνια η επαγγελματική εξειδίκευση του είναι η Αμυντική βιομηχανία.
