Το φαινόμενο της πληροφορικής προκαλεί αναταράξεις λόγω των μεταβολών που προκύπτουν στον τρόπο οργάνωσης της εργασίας. Όλο και περισσότεροι εργαζόμενοι εργάζονται με μορφές απασχόλησης που εμφανίζονται ως ανεξάρτητες, αλλά στην πράξη αυτοί οι εργαζόμενοι είναι απόλυτα εξαρτημένοι από την επιχείρηση με την οποία συνδέονται συμβατικά. Είναι έτσι απαραίτητο να ενισχυθεί η ιδέα για επέκταση, μερική ή ευρύτερη, της εφαρμογής των προστατευτικών διατάξεων του εργατικού δικαίου και σε αυτούς τους εργαζομένους.
Περαιτέρω, μία εμφανής συνέπεια της πανδημίας του COVID-19 ήταν η έκρηξη της τηλεργασίας, η οποία ήλθε πλέον δυναμικά στο προσκήνιο. Η τηλεργασία λοιπόν εμφανίσθηκε, εφαρμόσθηκε, έστω και βίαια, στην πράξη και όλοι πλέον γνωρίζουν και τις θετικές και τις αρνητικές της προεκτάσεις. Και μάλλον ήρθε για να μείνει. Αλλά, με τον τρόπο αυτό, η αγορά εργασίας αλλάζει, πράγμα που έχει ιδιαίτερη σημασία για μια περιοχή, όπως η χώρα μας, με σημαντική νησιωτική χώρα και με γεωγραφικό ανάγλυφο. Πρέπει, πάντως, να βρεθούν μέθοδοι για την ανάκτηση της κοινωνικότητας της εργασίας και στην περίπτωση της τηλεργασίας. Διαφορετικά η απόρριψή της, σε πολλές περιπτώσεις, θα πρέπει να αναμένεται.
Η εμφάνιση των έξυπνων κινητών και των αντίστοιχων «τάμπλετ» και η χρήση τους, με σκοπό την εργασία, οδήγησε και στην ανάπτυξη της νομαδικής εργασίας. Στην περίπτωση αυτή, ο εργαζόμενος, συνδεδεμένος με την επιχείρηση-εργοδότη του, είναι ο ίδιος που επιλέγει τον τόπο απασχόλησής του, αλλά εργάζεται οποτεδήποτε του ζητηθεί ή όταν είναι προγραμματισμένο. Και ασφαλώς προκύπτουν θετικές επιπτώσεις. Το μείζον ζήτημα, όμως, που προκύπτει στη νομαδική εργασία είναι η διείσδυση του επαγγελματικού βίου στον ιδιωτικό. Ο εργαζόμενος πολύ συχνά δεν γνωρίζει πότε ακριβώς θα εργασθεί. Εργάζεται όταν ζητηθεί από την επιχείρηση, ακόμη και σε ώρα που μπορεί να μην είναι εκ των προτέρων γνωστή, έτσι ώστε μπορεί να βρίσκεται σε συνεχή διαθεσιμότητα, πράγμα που προκαλεί ένταση.
Στη νέα εποχή, επίσης, είναι σαφές ότι η αρχική επαγγελματική εκπαίδευση δεν αρκεί για να εξασφαλίσει την απρόσκοπτη επαγγελματική επιτυχία του εργαζόμενου. Η τεχνολογική εξέλιξη καθιστά χωρίς αξία μια σειρά επαγγελματικές ειδικότητες φθάνοντας ακόμη και στην εξαφάνισή τους. Είναι, λοιπόν, επιτακτική η ανάγκη δημιουργίας ενός εκσυγχρονισμένου και αποτελεσματικού πλαισίου συνεχούς επαγγελματικής επιμόρφωσης καθ' όλη τη διάρκεια του επαγγελματικού βίου του ατόμου.
Αξίζει, επίσης, να επισημανθεί μια κρίσιμη παράμετρος που αφορά τη σύγχρονη περίοδο. Είναι η ένταση του ψυχικού βάρους των μισθωτών κατά την εργασία, όπως η εμφάνιση των ψυχοκοινωνικών κινδύνων που συνδέονται με το εργασιακό περιβάλλον και τις μεθόδους οργάνωσης της εργασίας. Όσο περισσότερο η εργασία καθίσταται πνευματική, μέσω της χρήσης των νέων τεχνολογιών, τόσο περισσότερο οι ψυχικοί κίνδυνοι εμφανίζονται. Το αίσθημα εργασιακής ανασφάλειας κερδίζει, επίσης, όλο και περισσότερο έδαφος μεταξύ των εργαζομένων, καθώς οι πρακτικές των επιχειρήσεων κατευθύνονται προς ασταθείς μορφές απασχόλησης. Στο βαθμό, μάλιστα, που εντείνεται η ευελιξία της εργασίας και του ωραρίου, διαταράσσεται και η ιδιωτική ζωή.
Οι νέες μορφές απασχόλησης που συνοδεύουν την έκρηξη της νέας τεχνολογίας, όπως η τηλεργασία, η νομαδική εργασία και η εργασία μέσω ηλεκτρονικής πλατφόρμας, μεταβάλλουν και το τοπίο των συλλογικών εργασιακών σχέσεων εκεί όπου αναπτύσσονται. Κατ’ αρχάς, η ανάγκη προστασίας των εργαζομένων εμφανίζεται, αν όχι εντονότερη, ασφαλώς αντίστοιχη σε σχέση με το παρελθόν.
Οι εισοδηματικές ανισότητες μεταξύ κατηγοριών εργαζομένων ενισχύονται, ακόμη και στις περιπτώσεις που προκύπτει γενικότερη βελτίωση των όρων εργασίας. Και αυτή η ένταση των ανισοτήτων στην κοινωνία της εργασίας, αποτελεί ίσως την πρώτη ύλη για την ανάπτυξη συλλογικών πιέσεων και συσπειρώσεων σε νέα στρώματα. Πάντως, η συνεχιζόμενη εργασιακή ανασφάλεια πολλών, πλέον, εργαζομένων, αντί να ενισχύσει την συνδικαλιστική τους ένταξη, καταλήγει στον απομονωτισμό τους.
Επίσης, εν όψει της διάσπασης του τόπου παροχής εργασίας και της αποδυνάμωσης της κοινωνικότητάς του, λόγω της προσφυγής στην τηλεργασία και στη νομαδική εργασία, είναι έντονη η ανάγκη να εξευρεθούν νέες μορφές επαφής και επικοινωνίας μεταξύ των εργαζομένων για τα κοινά τους συμφέροντα. Το διακύβευμα είναι, τελικά, ιδιαίτερης σημασίας, καθώς αποκτά υπαρξιακή διάσταση.
(*) Ο Κώστας Δ. Παπαδημητρίου είναι ομότιμος καθηγητής Εργατικού Δικαίου στη Νομική Σχολή, ΕΚΠΑ.
