Οι προβολές του πληθυσμού για το 2050 έχουν μετριοπαθή, αισιόδοξα και απαισιόδοξα σενάρια, όπως όλες οι προβλέψεις που σέβονται τον εαυτό τους. Όλες όμως, και ανεξάρτητα από την πηγή των προβολών (Ηνωμένα Έθνη, EUROSTAT ή άλλο), συμπίπτουν στο τελικό μήνυμα: Είναι απολύτως βέβαιο ότι το φυσικό ισοζύγιο του πληθυσμού, η διαφορά ανάμεσα στις γεννήσεις και στους θανάτους, θα είναι αρνητικό, οποιαδήποτε κι αν είναι η αποτελεσματικότητα των πολιτικών ανάσχεσης της πληθυσμιακής κάμψης.
Το ισοζύγιο καθορίζεται από τις γεννήσεις και τους θανάτους. Οι γεννήσεις είναι πολύ δύσκολο να αυξηθούν καθώς οι γυναίκες σε ηλικία αναπαραγωγής αναπόφευκτα λιγοστεύουν. Αυτό συμβαίνει επειδή είχαν γεννηθεί πολύ λιγότερα κορίτσια πριν από 20 και 30 χρόνια. Οι θάνατοι θα συνεχίσουν να αυξάνουν παρά το γεγονός ότι ζούμε όλοι και όλες περισσότερο. Αυτό συμβαίνει επειδή μπαίνουν σε «επικίνδυνες ηλικίες» οι πολυπληθείς ομάδες όσων γεννήθηκαν μετά τον πόλεμο. Η μόνη παράμετρος ανοιχτή σε ουσιαστική πολιτική παρέμβαση είναι το μεταναστευτικό ισοζύγιο (πόσοι άνθρωποι έρχονται και πόσοι φεύγουν από τη χώρα).
Πράγματι, οι δημογράφοι υπολογίζουν ότι προκειμένου να διατηρηθεί ο σημερινός πληθυσμός (10,35 εκατομμύρια) ως το 2050, θα χρειαστεί η διατήρηση ενός ήπιου ετήσιου θετικού μεταναστευτικού ισοζυγίου. Κάτι σαν 15-20 χιλιάδες εισερχόμενα άτομα το χρόνο, και κάθε χρόνο, από το 2024 ως το 2050. Αυτός ο μικρός αριθμός ανθρώπων θα έχει τη δυνατότητα να πετύχει τρεις στόχους ταυτόχρονα:
Δεν ανήκω σε εκείνες/ους που θεωρούν ότι η ευημερία και η ακτινοβολία μιας χώρας εξαρτάται από τη συστηματική αύξηση του πληθυσμού της. Μου θυμίζει μιλιταριστική σκέψη 19ου αιώνα -πολλά παιδιά, μεγάλος στρατός. Επίσης κοντοστέκομαι επιφυλακτικά όταν ακούω μεγάλα λόγια για την οικογένεια και τη στήριξη των νέων ανθρώπων να κάνουν περισσότερα παιδιά. Πάντα θεωρούσα ότι οι πολιτικές πρέπει να στηρίζουν τους ανθρώπους να αποφασίζουν οι ίδιες αν και πόσα παιδιά θα κάνουν.
Πάντως υπάρχουν πολλοί που θεωρούν πρόβλημα τη μείωση του πληθυσμού και θεωρούν ότι έχει εθνική σημασία η αύξηση των γεννήσεων -ακόμα κι αν αυτή θα χρειαστεί πάνω από 20 χρόνια για να έχει κάποια επίπτωση σε οικονομικά μεγέθη.
Κι όμως, οι ένθερμοι υποστηρικτές της πολυπληθούς κοινωνίας και της «μεγάλης οικογένειας» συνωστίζονται πίσω από δύο απόψεις που εμφανώς αντιστρατεύονται τους στόχους που υποτίθεται ότι ενστερνίζονται. Απορρίπτουν, δηλαδή, τις δύο διεξόδους που είναι απαραίτητες, αν πραγματικά εννοούν αυτό που υποστηρίζουν υψηλόφωνα. Πρώτον, ότι η μόνη ρεαλιστική αύξηση του αριθμού των μελών της κοινωνίας είναι μέσα από τη μετανάστευση. Δεύτερον, ότι στήριξη στις οικογένειες για να αποκτήσουν παιδιά θα πρέπει να είναι στήριξη σε όλες τις μορφές της οικογένειας -όχι μόνο στις παραδοσιακές.
Περίεργα πράγματα. Πανικός για τη μείωση του πληθυσμού, αλλά πανικός και για την ενδεχόμενη αύξηση από ένα θετικό μεταναστευτικό ισοζύγιο. Πανικός για τα παιδιά που λιγοστεύουν ως μερίδιο του συνολικού πληθυσμού, αλλά πανικός και για το ενδεχόμενο ισότιμης αντιμετώπισης παιδιών που μεγαλώνουν σε διαφορετικού τύπου οικογένεια. Και στις δύο περιπτώσεις, τα τύμπανα του πανικού δονούνται από το φόβο μήπως δοθεί η εντύπωση πως οι ξένοι είναι ευπρόσδεκτοι και πως η σεξουαλικότητα αποτελεί ελεύθερη επιλογή μιας ανοιχτής κοινωνίας.
Μέσα στη φασαρία, προβάλλεται η ανάγκη θωράκισης ενός εξιδανικευμένου παρελθόντος-να επιστρέψουμε στα «καλά παλιά χρόνια». Στη χρονιά που έρχεται και στις πολλές επόμενες, θα χρειαστούμε αντίδοτο στην αμνησία. Τα παλιά καλά χρόνια ήταν οι εποχές όπου οι οικογένειες ήταν πιο αυταρχικές και άνισες, η βία σε βάρος των γυναικών και των παιδιών μια βουβή ιδιωτική υπόθεση, οι άνθρωποι ζούσαν με στερήσεις και η οικογένεια ήταν το λίκνο συμπλεγματικού εθνικισμού.
(*) Η Αντιγόνη Λυμπεράκη είναι Καθηγήτρια Οικονομικών στο Πάντειο Πανεπιστήμιο
