Ο πληθωρισμός στην Ελλάδα αλλά και διεθνώς, αν και εμφανίζει κάποια σημεία επιβράδυνσης τουλάχιστον στο επίπεδο του γενικού δείκτη, εξακολουθεί να επιμένει και να εξελίσσεται με ρυθμούς που σαφώς υπερβαίνουν τη μεσοπρόθεσμη σταθερότητα των τιμών όπως αυτή ορίζεται με το στόχο του 2,0% που έχει τεθεί από τις κεντρικές τράπεζες. Η δημόσια συζήτηση περί πληθωρισμού, δικαιολογημένα πολύ έντονη την τρέχουσα περίοδο, εστιάζει στην εξέλιξη του γενικού δείκτη και ορισμένων υποδεικτών (τρόφιμα, ενέργεια κλπ.) παραγνωρίζοντας όμως το βασικό γεγονός ότι ο πληθωρισμός δεν τρέχει με τον ίδιο ρυθμό για όλες οι οικογένειες της χώρας.
Στο γενικό πληθυσμό της χώρας συνυπάρχουν διάφορες κοινωνικές ομάδες, όπως για παράδειγμα οικογένειες με χαμηλά εισοδήματα και άλλες με μεγάλη οικονομική άνεση, νέα ζευγάρια και ηλικιωμένοι συνταξιούχοι, οικογένειες με πολλά παιδιά και άλλες χωρίς παιδιά για να αναφέρω μόνο μερικές ομάδες νοικοκυριών που πλήττονται εντελώς διαφορετικά από την άνοδο των τιμών, επειδή το καταναλωτικό τους πρότυπο είναι εντελώς διαφορετικό.
Όμως, ο Δείκτης Τιμών Καταναλωτή (ΔΤΚ) ο εθνικός αλλά και ο εναρμονισμένος με τον τρόπο που καταρτίζεται, επί τη βάσει μέσων σταθμίσεων που προκύπτουν από τις έρευνες των οικογενειακών προϋπολογισμών, υποθέτει ότι τα καταναλωτικά πρότυπα όλων των νοικοκυριών της επικράτειας είναι όμοια. Με άλλα λόγια, ο ΔΤΚ είναι ο μέσος όρος των επιμέρους «προσωπικών δεικτών καταναλωτή» που ιδεατά έχει κάθε οικογένεια. Ο μέσος όρος είναι μια πολύ χρήσιμη περιληπτική στατιστική, ωστόσο κρύβει ορισμένες σημαντικές πλευρές των στατιστικών δεδομένων που εξετάζονται.
Δίνω ένα παράδειγμα για να γίνει σαφές το πρόβλημα. Δυο βασικές ομάδες αγαθών που είναι και υπεύθυνες για τη μεγάλη άνοδο των τιμών τους τελευταίους μήνες στην Ελλάδα είναι τα τρόφιμα και η στέγαση. Σύμφωνα με την έρευνα οικογενειακών προϋπολογισμών του 2022 που διεξήγαγε η ΕΛΣΤΑΤ, το μερίδιο της δαπάνης για είδη διατροφής, μη οινοπνευματώδη ποτά και στέγαση των νοικοκυριών του φτωχότερου 20% του πληθυσμού ανέρχεται στο 58,1% των συνολικών τους δαπανών, ενώ το αντίστοιχο μερίδιο του πλουσιότερου 20% του πληθυσμού ανέρχεται στο 25,6%. Στο γενικό ΔΤΚ, οι ομάδες τρόφιμα μη αλκοολούχα ποτά και στέγαση σταθμίζονται με ένα μέσο συντελεστή 0.35. Στη συγκεκριμένη περίπτωση ο γενικός ΔΤΚ υποεκτιμά την άνοδο του πληθωρισμού των φτωχών και υπερεκτιμά τον πληθωρισμό των πλουσίων. Η ανισότητα πληθωρισμού είναι προφανής.
Από αυτή τη σύγκριση που είναι μερική και αφορά μόνο δυο κατηγορίες αγαθών, δεν είναι δυνατή η εξαγωγή ενός γενικού συμπεράσματος για την ανισότητα του πληθωρισμού στην Ελλάδα. Αντλώντας τα στοιχεία από το γενικό ΔΤΚ που καταρτίζει η ΕΛΣΤΑΤ επιχείρησα μια ενδεικτική εκτίμηση του γενικού πληθωρισμού που υφίστανται ξεχωριστά οι δυο ακραίες ομάδες του πληθυσμού που αναφέρθηκαν. Στην κατάρτιση των δυο δεικτών υπεισέρχονται οι δώδεκα βασικές ομάδες αγαθών και υπηρεσιών του ΔΤΚ, και οι ετήσιοι ρυθμοί μεταβολής τους, σταθμίζονται με τα αντίστοιχα μερίδια της δαπάνης του φτωχότερου και του πλουσιότερου 20% του πληθυσμού στο σύνολο των δαπανών τους, όπως καταγράφονται στην έρευνα οικογενειακών προϋπολογισμών του 2022.
Στο διάγραμμα παρουσιάζονται γραφικά οι εκτιμήσεις του «ειδικού πληθωρισμού» των δυο ακραίων ομάδων του πληθυσμού για τους Ιαν-Νοεμβρίου 2023. Από το διάγραμμα διαπιστώνει κανείς ότι ο πληθωρισμός που υφίσταται το 20% του φτωχότερου τμήματος του πληθυσμού είναι πολύ υψηλότερος από το αντίστοιχο 20% του πλουσιότερου τμήματος. Για παράδειγμα το Νοέμβριο του 2023 ο πληθωρισμός των φτωχών σύμφωνα με τις εκτιμήσεις μας ήταν 9,3% και των πλούσιων 2,6%. Η ανισότητα πληθωρισμού είναι ιδιαίτερα αισθητή.
Οι κατάρτιση ειδικών δεικτών τιμών καταναλωτή ανάλογα με τις οικονομικές δυνατότητες των νοικοκυριών από την Ελληνική Στατιστική Αρχή, πιστεύω ότι μπορεί να είναι μια πολύ χρήσιμη πρόσθετη στατιστική πληροφόρηση. Οι δείκτες που θα καταρτιστούν μπορούν να αποτελέσουν σημαντικά εργαλεία για την αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας των πολιτικών που στοχεύουν στην ανακούφιση των ευάλωτων ομάδων από τον υψηλό πληθωρισμό. Απαιτείται σύγκλιση των ρυθμών πληθωρισμού μεταξύ κοινωνικών ομάδων.
(*) O Νίκος Ζόνζηλος είναι οικονομολόγος
