Την προηγούμενη εβδομάδα αναφερθήκαμε στις κεφαλαιακές διευκολύνσεις, οι οποίες επέτρεψαν την διαχείριση των αλλεπάλληλων κρίσεων από το οικονομικό επιτελείο ενώ παράλληλα οι δείκτες χρέους κατέγραφαν πτώσεις ρεκόρ στην πρώτη τετραετία διακυβέρνησης Μητσοτάκη, εδώ. Βασικός ήταν ο ρόλος του υποχρεωτικού βραχυπρόθεσμου δανεισμού (repos, ανακυκλούμενα δάνεια δεκαπέντε ημερών) της Κεντρικής Κυβέρνησης από τους φορείς του δημοσίου. Έχει ενδιαφέρον το ιστορικό αυτού του δανεισμού.
Από το 2010 η συντηρητική δεξιά της Γερμανίας διακινούσε την άποψη πως «η Ελλάδα έχει λεφτά, ας τα χρησιμοποιήσει για το χρέος της». Την άνοιξη 2010, όταν η ελληνική κυβέρνηση αναγκάστηκε να προσφύγει στον ad hoc Μηχανισμό Διάσωσης της Τρόικα ευρισκόμενη σε αδυναμία να εξοφλήσει τα χρεολύσια τον Μάιο, εκτιμάται πως τα διαθέσιμα των φορέων του δημοσίου ήταν 23 δισ. ευρώ – υπεραρκετά για τις επικείμενες ωριμάνσεις ομολόγων. Αν μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν αυτά τα κεφάλαια έναντι του χρέους, δεν θα γλυτώναμε μεν την ενεργοποίηση μηχανισμού στήριξης, όμως θα μπορούσε να καθυστερήσει το πρώτο μνημόνιο ώστε να υποστεί καλύτερη επεξεργασία – ει δυνατόν να επιτευχθούν και συναινέσεις. Πολιτικά, ήταν αδύνατη η προσφυγή της τότε κυβέρνησης σε μια τέτοια λύση.
Από το 2012 η Τρόικα πίεζε τις ελληνικές κυβερνήσεις στην κατεύθυνση της συγκέντρωσης των διαθεσίμων των φορέων υπό τη διαχείριση του υπουργείου Οικονομικών. Το βασικό επιχείρημα ήταν λίγο πολύ «δεν είναι δυνατόν η ‘μητρική’ να χρεοκοπεί και οι ‘θυγατρικές’ να ευημερούν», αλλά και «είναι παραλογισμός να επιδοτούνται με 24 δισ. το χρόνο [τόση ήταν τότε η επιδότηση] φορείς με ισόποσα ή και διπλάσια διαθέσιμα». Μέχρι το 2014 ο βραχυπρόθεσμος δανεισμός της Κεντρικής Κυβέρνησης από τους φορείς του δημοσίου ήταν μηδενικός. Η κυβέρνηση Σαμαρά-Βενιζέλου, με την προοπτική δημιουργίας διαθεσίμων ασφαλείας μετά την λήξη του δεύτερου μνημονίου, ξεκίνησε τον βραχυπρόθεσμο δανεισμό (repos, είναι συμβόλαια επαναγοράς τυπικής διάρκειας 15 ημερών). Το 2014 έκλεισε με το σχετικό υπόλοιπο στα 8.6 δισ. ευρώ.
Τον Απρίλιο 2015 έγινε νόμος η Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου του τότε υπουργού Οικονομικών κ. Βαρουφάκη, ώστε όλοι οι φορείς του δημοσίου να καταθέτουν στην Τράπεζα Ελλάδος τα διαθέσιμά τους, πλην προγραμματισμένων δαπανών δεκαπενθημέρου. Τότε με την αγωνιστική διαπραγμάτευση στα ντουζένια της υπήρχε ανάγκη ρευστότητας – οι φορείς δεν ανταποκρίθηκαν ιδιαίτερα, απουσία επιπτώσεων στις διοικήσεις τους. Τον Ιούνιο 2016, από το βήμα της Βουλής ο τότε αντιπρόεδρος της κυβέρνησης κ. Δραγασάκης κατήγγελε τον Σαμαρά που «είχε σηκώσει 10 δισ. σε repos». Η κυβέρνησή του βέβαια παρέδωσε τον Ιούνιο 2019 το υπόλοιπο στα 22 δισ. ευρώ.
Εν τω μεταξύ, κατά την «καθαρή έξοδο» ψηφίστηκε τον Ιούνιο 2018 το Μεσοπρόθεσμο Πρόγραμμα. Το άρθρο 80 του μεσοπροθέσμου προέβλεπε την υποχρεωτική κατάθεση των διαθεσίμων όλων των φορέων στην ΤτΕ, επ’ απειλή καρατόμησης των διοικήσεων. Τον Ιανουάριο 2020, ο αρμόδιος υπουργός κ. Σκυλακάκης εξέδωσε τις σχετικές εγκυκλίους. Ο κ. Σκυλακάκης παρέδωσε τον Ιούνιο 2023 το υπόλοιπο των repos στα 52 δισ. ευρώ.
Είναι πρόδηλο πως σε μια μακρά πορεία, έγινε δυνατή η συγκέντρωση όλων των διαθεσίμων, όλων των φορέων του δημοσίου υπό την διαχείριση του ΥΠΟΙΚ. Η πρόθεση της κυβέρνησης Σαμαρά, όταν ξεκίνησε η διαδικασία συγκέντρωσης, ήταν η δημιουργία «επιδείξιμων διαθεσίμων», ενός μαξιλαριού φερεγγυότητας της χώρας για την διευκόλυνση της εκδόσεως ομολόγων. Κατά την διακυβέρνηση Τσίπρα και μετά Μητσοτάκη, μεγάλο μέρος των συγκεντρωμένων διαθεσίμων χρησιμοποιήθηκε για την υποκατάσταση εξωτερικού δανεισμού. Δεδομένου ότι ο δανεισμός από τους φορείς θεωρείται ενδοκυβερνητικό χρέος, τα δάνεια δεν προσμετρώνται στο δημόσιο χρέος, με αποτέλεσμα να εφαρμόζονται επεκτατικές ή επιδοματικές πολιτικές χωρίς επιπτώσεις στους δημοσιονομικούς δείκτες.
Στους δημόσιους φορείς εντάσσονται πάνω από 1.500 φορείς, ασφαλιστικά ταμεία, άλλοι ασφαλιστικοί οργανισμοί (ΕΟΠΠΥ, ΕΦΚΑ, κλπ), τοπική αυτοδιοίκηση, πανεπιστήμια, δημοτικές επιχειρήσεις, βιβλιοθήκες – πρακτικώς τα πάντα. Το σημαντικό είναι πως περιλαμβάνονται και οργανισμοί διαχείρισης κοινοτικών πόρων, όπως ο ΟΠΕΚΕΠΕ (αγροτικές επιδοτήσεις). Τα διαθέσιμα αυτών των φορέων είναι τα κοινοτικά κεφάλαια που αναμένουν εκταμίευση – με μια καθυστέρηση των εκταμιεύσεων μπορεί ο εκάστοτε υπουργός Οικονομικών να κάνει τη δουλειά του δανειζόμενος τους κοινοτικούς πόρους, εν αναμονή της επόμενης φουρνιάς κοινοτικών επιδοτήσεων. Κάτι σαν μουσικές καρέκλες δισεκατομμυρίων!
Το πολύ ενδιαφέρον εν προκειμένω είναι η «καταγγελία» του αρμόδιου υπουργού κ. Σκυλακάκη τον Νοέμβριο 2019 πως «η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ μετέφερε κοινοτικούς πόρους σε φορείς – οπότε είχαμε υψηλή απορροφητικότητα κονδυλίων, τα κεφάλαια δεν κατευθύνονταν στα αντίστοιχα έργα – οπότε είχαμε πλεόνασμα». Η καταγγελία ήταν πυροτέχνημα, δεν ακολούθησε καμιά ενέργεια από τη διοίκηση. Απλώς η πλήρης εναρμόνιση και της κυβέρνησης ΝΔ με την πολιτική δημιουργικής λογιστικής Τσακαλώτου, σε βαθμό υπερθετικό μάλιστα, από τον ίδιο τον κ. Σκυλακάκη.
Για να κλείσουμε το σημείωμα, παρουσιάζουμε την εξέλιξη του δανεισμού σε repos που κατευθύνεται προς μόνιμες ανάγκες από τον Μάρτιο 2018 μέχρι τον Ιούνιο 2023. Παρατηρούμε πως επί Τσακαλώτου περίπου 16 δισ. ευρώ των φορέων υποκατέστησαν χρέος, ενώ επί Σταϊκούρα ακόμη 32 δισ. (σύνολο 48 δισ.) ενίσχυσαν την οικονομική πολιτική χωρίς επιβάρυνση του δείκτη χρέους. Από το διάγραμμα μπορούμε να ακτινογραφήσουμε και την πολιτική που εφαρμόζει ο διαχειριστής.
Βλέπουμε, παραδείγματος χάριν, ανάλωση πόρων πριν από τις εκλογές του 2019. Γίνεται σαφές δε πως η ανάλωση πόρων των φορέων δεν έγινε μόνον για την αντιμετώπιση της κρίσης. Το εξάμηνο πριν την εμφάνιση covid, αναλώθηκαν πόροι περίπου 7 δισ. – σε μια περίοδο δε με αυξημένα δημόσια έσοδα. Επίσης, αμέσως μετά την άρση της Ενισχυμένης Εποπτείας τον Αύγουστο 2022 είχαμε ανάλωση πάλι 7 δισ. ευρώ. Φαίνεται πως από μιας αρχής, η διακυβέρνηση Μητσοτάκη στόχευε στην συγκράτηση των δημοσιονομικών δεικτών αναλώμασι δημόσιων πόρων.
Τελικά, όχι μόνον ακολουθείται η πολιτική για την οποία έκρωζε η γερμανική δεξιά στις αρχές της κρίσης, αλλά η συναίνεση έχει επιτευχθεί στην πράξη! Ίδιες πολιτικές Τσακαλώτου-Σταϊκούρα, ίδια ρητορική για την επιτυχία των πολιτικών τους και υπεραπόδοση της οικονομίας. Το πρόβλημα θα το έχει ο κ. Χατζηδάκης. Οι προκάτοχοί του είχαν μια διευκόλυνση της τάξεως του 4%-5% του ΑΕΠ ετησίως, οπότε οι λαμπρές επιδόσεις ήταν σίγουρες. Τώρα πια;
(*) Ο Γιώργος Προκοπάκης είναι Σύμβουλος Επιχειρήσεων
Σημείωση: Για το διάγραμμα έχουν χρησιμοποιηθεί τα στοιχεία που δημοσιεύονται στο τριμηνιαίο Δελτίο Δημόσιου Χρέους, ΥΠΟΙΚ/ΟΔΔΗΧ. Ο δανεισμός σε repos που ικανοποιεί μόνιμες ανάγκες προκύπτει ως (Διαθέσιμα Κεντρικής Κυβέρνησης) – (Σύνολο repos) – (€15.7 δισ.), όλα δημοσιευμένα στο Δελτίο. Ο τελευταίος όρος είναι το «σκληρό μαξιλάρι» που δημιουργήθηκε από την τελευταία δόση του τρίτου μνημονίου (€11.4 δισ.) και δύο εκδόσεις ομολόγων (€4.3 δισ.) και είναι υπό τη συνδιαχείριση ESM.
