Μπορούμε να το δούμε ως ένα κλασσικό δράμα σε τέσσερις πράξεις- προσθέστε αν θέλετε, για την ατμόσφαιρα, μια πρώτη εισαγωγική σκηνή, όπως στον Μάκβεθ, με τις μάγισσες να προλέγουν αστραπόβροντα, κατακλυσμό και άλλες συμφορές.
Πράξη πρώτη: Τέτοιες μέρες, πριν εννιά χρόνια. Το γενναίο 2014 ετοιμαζόταν να δώσει την θέση του στο παταγώδες 2015, η επικείμενη εκλογική νίκη του ΣΥΡΙΖΑ είχε προεξοφληθεί, ο ίδιος ο ΣΥΡΙΖΑ ζούσε την ευφορία του επερχόμενου θριάμβου, μα είχε προοικονομήσει το μέλλον του διαλέγοντας για κυβερνητικό εταίρο τον Καμένο. Κύκλοι με επιρροή στα ευρωπαϊκά πράγματα καλοδέχονταν την άνοδό του Τσίπρα στην εξουσία ως αναγκαία προϋπόθεση για την λύση του λεγόμενου ελληνικού προβλήματος- είτε με την ρήξη του Grexit είτε με την εξημέρωση των αντιμνημονιακών. Και σ’ εκείνο το περιβάλλον ένα κρίσιμο ερώτημα διατυπωνόταν δημόσια και κατ’ ιδίαν προς τους επερχόμενους:
Ας υποθέσουμε ότι επιτυγχάνετε, ότι οι Ευρωπαίοι, για κάποιο λόγο, δέχονται ό,τι τους ζητάτε, απαλλάσσουν την κυβέρνησή σας από το υπόλοιπο των μνημονιακών υποχρεώσεων και προσφέρουν και μια ρύθμιση για το χρέος. Ποιο είναι το- εκτός μνημονίου- πρόγραμμά σας, ποιες είναι οι 3-4 προτεραιότητες, ποιες αλλαγές θα θέλατε να αφήσει πίσω της η «πρώτη φορά αριστερά»;
Δεν υπήρχε απάντηση. Ο ΣΥΡΙΖΑ ήρθε στην εξουσία απροετοίμαστος για οτιδήποτε άλλο πέρα από την ηρωική διαπραγμάτευση- για την οποία επιπλέον ξεκινούσε με εσφαλμένες υποθέσεις και κακή εκτίμηση των συσχετισμών. Ο λαϊκισμός των σκισμένων μνημονίων και του «ή εμείς ή αυτοί», δεν ήταν ένα μέσον για έναν πολιτικό σκοπό, ήταν ένα μέσον που κατάπινε κάθε έννοια σκοπού και καταλάμβανε ολόκληρο τον πολιτικό ορίζοντα. Η έκβαση της περιπέτειας εκείνου του μοιραίου επτάμηνου ήταν προφανώς προδιαγεγραμμένη. Αλλά η ιστορία δεν είχε τελειώσει. Η δεύτερη εκλογική νίκη ήταν μια δεύτερη ευκαιρία.
Πράξη δεύτερη: Σεπτέμβριος 2015. Οι κάλπες έχουν επικυρώσει (και συγχωρήσει) την μεγάλη στροφή, όσοι διατηρούσαν την αυταπάτη πως η εναντίωση στο μνημόνιο είναι αριστερή ατζέντα, και μάλιστα η μόνη δυνατή ατζέντα, έχουν εγκαταλείψει τον ΣΥΡΙΖΑ και έχουν αποδοκιμαστεί εκλογικά, ο Τσίπρας έχει πλήρη νομιμοποίηση να επανεφεύρει τον εαυτό του και το κόμμα του. Διαλέγει, όμως, τον ίδιο εταίρο, αλλάζει πολιτική χωρίς να αλλάξει πολιτικό λόγο, εφαρμόζει το μνημόνιο με λυμένα τα χέρια, ελλείψει αντιμνημονιακής αντιπολίτευσης, μα δίχως μεταρρυθμιστική προστιθέμενη αξία.
Ενδίδει στους πειρασμούς της εξουσίας («κάνει ό,τι νόμιζε ότι κάναμε εμείς», είχε πει προσφυώς ένας αντίπαλος). Και εν τέλει παραδίδει την εξουσία με τις μνημονιακές υποχρεώσεις επιτέλους εκπληρωμένες και με κληρονομιά ένα δημοσιονομικό μαξιλάρι και την συμφωνία των Πρεσπών.
Το κόμμα που ηττήθηκε το 2019, όμως, είναι ένα κόμμα με θολή ταυτότητα. Ούτε κόμμα μιας ριζοσπαστικής εκδοχής αριστεράς πια, ούτε κόμμα της ευρωπαϊκής, δημοκρατικής αριστεράς. Μα το εκλογικό σώμα είχε άλλη μια ζωή να του δώσει: μεταξύ ευρωεκλογών του Μαΐου και εθνικών εκλογών του Ιουλίου, τον ΣΥΡΙΖΑ επιλέγουν 450.00 επιπλέον ψηφοφόροι. Το φτωχό 23,7% γίνεται 31,5% και δίδεται έτσι μια ευκαιρία να αξιοποιηθούν οι μέρες στην αντιπολίτευση για προγραμματική και πολιτική ανανέωση.
Πράξη τρίτη: Ο Τσίπρας σπαταλάει τέσσερα χρόνια σε μια αντιπολίτευση ευκολίας και πνευματικής οκνηρίας, με τον αβαθή αντιμνημονιακό λόγο να δίνει την θέση σε έναν ακόμη πιο ρηχό «αντιμητσοτακισμό», σαν αναπαλαίωση του παλαιολιθικού «ο λαός δεν ξεχνά τι σημαίνει δεξιά». Τα ίδια πρόσωπα κοσμούν την κομματική βιτρίνα. Και η τοξική κληρονομιά των ΑΝΕΛ επιβιώνει (και όχι με μοναδικό εκφραστή της τον Πολάκη). Η ήττα έρχεται βαριά και διπλή. Ο Τσίπρας αποχωρεί από την σκηνή. Το «νέο κύμα» καλείται να αναλάβει το τιμόνι.
Θα τα καταφέρουν; Μπορούν να επιτύχουν, σε συνθήκες ναυαγίου, ότι δεν θέλησε ή δεν μπόρεσε να κάνει ο Τσίπρας όταν ο άνεμος ήταν ούριος; Το ερώτημα τέθηκε μα δεν απαντήθηκε. Διότι αίφνης έπεσε από τον ουρανό παρατυχών νέος εξ Αμερικής, ένας «άνθρωπος δίχως ιδιότητες», που έβαλε υποψηφιότητα και κέρδισε την εκλογή. Το επεισόδιο Κασσελάκη ήταν η πληρέστερη ως τώρα απόδειξη πως το πολιτικό κόμμα που κυριάρχησε για μια δεκαετία και σφράγισε μια ολόκληρη εποχή βυθίζεται σε μια υπαρξιακή κρίση. Ότι ακόμη και τα πρόσωπα που θα τον ανανέωναν έμοιαζαν φθαρμένα. Ότι ο συνεκτικός του ιστός είχε χαλαρώσει.
Η τέταρτη πράξη του δράματος μόλις αρχίζει. Λιγότερο ως δράμα και περισσότερο ως video game. Μπορεί ο ήρωας να κερδίσει μια ζωή ακόμη, να παίξει άλλη μια πίστα; Και ποια πίστα θα είναι αυτή, ποιος ρόλος; Κανείς δεν ξέρει. Αλλά μερικές φορές είναι χρήσιμο να βλέπει κανείς τις τάσεις στον διεθνή ορίζοντα. Άλλωστε και η πρώτη εκτόξευση του ΣΥΡΙΖΑ έγινε σε συντονισμό με μια διεθνή τάση, στο περιβάλλον της κρίσης του 2008, που γέννησε στον ευρωπαϊκό νότο ένα νέο είδος αριστερόστροφου ριζοσπαστικού λαϊκισμού, τα 5 Αστέρια ή τους Podemos.
Το ρεύμα αυτό πέρασε και πάει. Σήμερα, τα δύο πιο ενδιαφέροντα (και διαμετρικά αντίθετα) νέα υποδείγματα εξέλιξης του χώρου στον οποίο προσχώρησε ο ΣΥΡΙΖΑ, το προσφέρουν κατά σύμπτωση δύο γυναίκες. Στην Γερμανία η Σάρα Βάγκενκνέχτ, που διέσπασε το κόμμα της, την Αριστερά, για να δημιουργήσει ένα νέο φορέα ριζοσπαστικού λαϊκισμού με φιλοδοξία να γοητεύσει όχι απλώς το αριστερό κοινό, μα προπάντων τα λαϊκά ακροατήρια των αγανακτισμένων της ακροδεξιάς AfD, με έναν ηπίως φιλορωσικό και εντόνως αντιμεταναστευτικό λόγο. Και στην Ισπανία, η Γιολάντα Ντίαζ, που πήρε τα συντρίμμια των Podemos και συναρμολόγησε ένα κόμμα πιο αυθεντικά αριστερό και πιο συμβατό με τον ρόλο του εταίρου σε έναν κεντροαριστερό συνασπισμό. Είναι, νομίζω, οι δύο πιθανοί, εναλλακτικοί δρόμοι και για το ελληνικό περιβάλλον. Αλλά πρώτα πρέπει να διαπιστωθεί αν στο game υπάρχει διαθέσιμη μία ακόμη ζωή.
