Με αφορμή τις εκλογές της Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΤΑ), προκύπτει ένα πολύ ενδιαφέρον ερώτημα: με τι κριτήρια ψηφίζουμε τους τοπικούς μας «άρχοντες»; Το ερώτημα αυτό είναι απολύτως συνδεδεμένο στην πραγματικότητα με ένα άλλο δίδυμο ερώτημα με τι προεκλογικό πολιτικό λόγο προσέρχονται οι υποψήφιοι ενώπιον των ψηφοφόρων; Ο πολιτικός λόγος των υποψηφίων καθορίζεται, αλλά και καθορίζει, τα κριτήρια των ψηφοφόρων. Οι επιδράσεις, δηλαδή, μεταξύ των κριτηρίων των ψηφοφόρων και του πολιτικού λόγου των υποψηφίων είναι αμφίπλευρες και ενισχυτικές (αυτό που στα μαθηματικά ονομάζεται «μηχανισμός θετικής ανατροφοδότησης»), με αποτέλεσμα τελικά να οδηγούν η μία την άλλη ως μια ακραία κατάσταση, η οποία και χαρακτηρίζει το τελικό επίπεδο δημοκρατίας γενικά και εν προκειμένω στην ΤΑ.
Διερευνώντας τον δημόσιο λόγο των υποψηφίων της ΤΑ, προ της πρώτης Κυριακής, μπορεί να βρει κανείς πολύ λίγες αναφορές στα μεγάλα και σημαντικά προβλήματα που αντιμετωπίζει σήμερα η ΤΑ, ενώ απουσιάζουν σχεδόν παντελώς προτάσεις για την επίλυσή τους, στο επίπεδο έστω που αφορά στον εκάστοτε Οργανισμό Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΟΤΑ). Το πρώτο στοιχείο που, ενδεχομένως, ενισχύει την παραπάνω διαπίστωση είναι η σχετική απουσία απευθείας δημοσίου διαλόγου μεταξύ των υποψηφίων, μια διαδικασία που ενδεχομένως μετατόπιζε την πολιτική ατζέντα σε συγκεκριμένα ερωτήματα ουσίας για την ΤΑ. Ωστόσο, και η έμμεση δημόσια αντιπαράθεση των υποψηφίων αναλώθηκε στις πολιτικές καταβολές του κάθε υποψηφίου, συμπεριλαμβανομένης και της οικογένειάς του, στη γενική του πολιτική τοποθέτηση, στον τρόπο συμπεριφοράς του και σε εκατέρωθεν κατηγορίες –μη τεκμαιρόμενες– για διαφθορά. Όταν, δε, ετίθεντο τα θέματα ουσίας, είχαμε το γνωστό μοτίβο: οι μεν εν ενεργεία επικεφαλής της ΤΑ να περιορίζονταν στα μικρότερα ζητήματα, καθημερινότητας, που κατάφεραν –κατά τη γνώμη τους– να επιλύσουν επιτυχώς, ενώ οι αντίπαλοί τους στα αντίστοιχα μικροζητήματα που –κατά τη δική τους άποψη– δεν επιλύθηκαν ή δεν επιλύθηκαν σωστά. Σε όλα τα παραπάνω, ευτυχώς, υπήρξαν και αρκετά λαμπρές εξαιρέσεις· αλλά, αφενός αυτές δεν στάθηκαν επαρκείς να βελτιώσουν το γενικό επίπεδο του προεκλογικού λόγου και αφετέρου στην πλειονότητά τους δεν επιβραβεύτηκαν τελικά από τις επιλογές των ψηφοφόρων της πρώτης Κυριακής. Οι ψηφοφόροι που εξέφρασαν τη βούλησή τους, πέραν από τη ψήφο τους, και με την αδιαφορία τους, καθώς το ποσοστό της αποχής σημείωσε ένα νέο ιστορικό υψηλό (περίπου 47,5% κατά μέσο όρο στην Επικράτεια).
Ασφαλώς, τα ζητήματα της καθημερινότητας των δημοτών και των πολιτών της κάθε Περιφέρειας αποτελούν ένα αρκετά σημαντικό πεδίο πολιτικής. Όμως, όπως αναδεικνύει η πρόσφατη μελέτη της διαΝΕΟσις για τη μεταρρύθμιση στην ΤΑ, υπάρχουν μια σειρά από πιο διαχρονικά προβλήματα της ΤΑ των οποίων η επίλυση έχει καθυστερήσει τόσο πολύ, που πλέον έχει καταστεί επιτακτική ανάγκη.
Το κυριότερο εξ αυτών είναι σίγουρα το ζήτημα της χωροταξίας και του πολεοδομικού σχεδιασμό. Ένα Τοπικό Πολεοδομικό Σχέδιο (ΤΠΣ), το οποίο καθορίζει την ανάπτυξη και την οργάνωση περιοχών σε μία ή σε περισσότερες δημοτικές ενότητες ενός Δήμου, δεν μπορεί να σχεδιάζεται χωρίς τη συμμετοχή του Δήμου αυτού, σε συντονισμό με ενδεχόμενους όμορους Δήμους και την Περιφέρεια. Η μελέτη διαπιστώνει, επίσης, δυσκολίες στον τοπικό αναπτυξιακό σχεδιασμό, εξαιτίας χαμηλής ετοιμότητας των ΟΤΑ στο να αξιοποιήσουν τους διαθέσιμους, ευρωπαϊκούς ή άλλους, πόρους και χρηματοδοτικά εργαλεία, ενώ παράλληλα διατηρούνται αδικαιολόγητες καθυστερήσεις στην εκμετάλλευση της μεγάλης ακίνητης περιουσίας που κατέχουν οι Δήμοι. Προβλήματα παρατηρούνται και στην άσκηση κάποιων από τις νεότερες αρμοδιότητες που απέκτησαν οι Δήμοι, όπως η αδειοδότηση των επιχειρήσεων, η τοπική αγροτική πολιτική, η τοπική κοινωνική πολιτική και η πολιτική προστασία –με την τελευταία να αναδεικνύεται πιο έντονα, μετά τα τραγικά πλημμυρικά φαινόμενα του Σεπτεμβρίου. Τέλος, διαπιστώνονται και πολλά προβλήματα που ταλανίζουν μεν την ΤΑ, αλλά στην πραγματικότητα αφορούν στο θεσμικό πλαίσιο που η Κεντρική Διοίκηση έχει ορίσει για την ΤΑ, σε θέματα όπως η τοπική περιβαλλοντική πολιτική και η οικονομική αυτονομία των ΟΤΑ.
Παρότι για όλα αυτά τα προβλήματα υπάρχουν προτάσεις πολιτικής για μια πιο αποτελεσματική τοπική αυτοδιοίκηση, είναι ιδιαίτερα παράδοξο πως όλα αυτά τα σοβαρά ζητήματα απουσιάζουν κατά το πλείστον από τον προεκλογικό λόγο και την πολιτική αντιπαράθεση των υποψηφίων. Δεν φαίνεται, όμως, ούτε οι ψηφοφόροι να απαιτούν με την στάση τους απαντήσεις για αυτά τα θέματα. Ενδεχομένως αυτό οφείλεται σε μια μεγάλη σιωπηρή πλειοψηφία που έχει αποστασιοποιηθεί από το τρέχον επίπεδο της πολιτικής στη χώρας μας. Ας ελπίσουμε να αποφασίσει σύντομα να πάψει να είναι σιωπηρή. Ας ελπίσουμε, επίσης, ενόψει του δεύτερου γύρου των αυτοδιοικητικών εκλογών και βοηθούσης της απευθείας αντιπαράθεσης των υποψηφίων –όπου αυτή λάβει χώρα–, η δημόσια συζήτηση να εμπλουτιστεί με μεγαλύτερη πολιτική ουσία.
(*) Η Φαίη Μακαντάση είναι Διευθύντρια Ερευνών της διαΝΕΟσις.
