Εικόνα 1η
Σε κάποιο νησί των Κυκλάδων ένας παραδοσιακός οικισμός.
Συστατικά στοιχεία της δομής του, η συνεκτικότητα των κτισμάτων και οι στενοί διαμπερείς δρόμοι – περάσματα από όπου διέρχεται ο αέρας, επιτρέποντας το φυσικό αερισμό του οικισμού με τρόπο ώστε να εξασφαλίζεται ο δροσισμός του, ενώ προστατεύονται ταυτόχρονα τα κτίρια από εντονότερους ανέμους. Το πάχος των τοίχων και τα υλικά κατασκευής τους (πέτρα, σοβάς, ξύλο) επιτρέπουν τη μόνωση από τη ζέστη.
Εικόνα 2η
Πόλεις και οικισμοί ιστορικοί σε όλη τη λεκάνη της Μεσογείου. Είναι χωροθετημένοι σε ύψωμα και σε ικανή απόσταση από την ακτογραμμή.
Η καταρχήν άποψη ότι η χωροθέτηση έγινε για προστασία από εισβολείς, συμπληρώνεται ιστορικά και για να αποφεύγεται ο κίνδυνος παλιρροϊκών κυμάτων.
Εικόνα 3η
Σε ιστορικούς οικισμούς του Μαγκρέμπ (βόρεια Αφρική) τα κτίσματα αποτελούν σύμπλεγμα ημιυπόγειων ή και υπόγειων όγκων σε δαιδαλώδη μορφή για να εξασφαλίζεται η προστασία από τον καύσωνα και ο φυσικός αερισμός. Η ίδια εικόνα για αντίστροφους λόγους συναντάται και στο Τορόντο (Καναδάς), όπου μεγάλο τμήμα της σημερινής πόλης είναι υπόγειο για να προφυλάσσεται από τον παγετό.
Εικόνα 4η
Προϊστορικοί οικισμοί στη Μεσοποταμία αλλά και την Αίγυπτο. Οι κάτοικοί τους θεοποίησαν τους ποταμούς για να κατανοηθεί η δύναμη και σημασία τους.
Όταν τα νερά είναι ήρεμα αποτελούν πηγή ζωής και δημιουργίας, όταν μετά από βροχές πλημμυρίζουν γίνονται φορείς καταστροφής.
Για προστασία τους από τα ανεξέλεγκτα νερά, οι κάτοικοι δημιουργούν κανάλια και λίμνες απορροής και έτσι αναπτύσσονται πόλεις και πολιτισμοί εκμεταλλευόμενοι τα ποτάμια.
Θα μπορούσαν να περιγραφούν πολλές ακόμη εικόνες που έρχονται στο μυαλό παρακολουθώντας τις σύγχρονες εικόνες καταστροφής από φυσικά φαινόμενα στην τηλεόραση.
Όλες οι πιο πάνω εικόνες συγκλίνουν σε ένα συμπέρασμα :
«Μέχρι τη διάρθρωση και οργάνωση των βιομηχανικών και μεταβιομηχανικών πόλεων, ο σχεδιασμός των πόλεων και οικισμών ακολουθούσε και σεβόταν τα φυσικά δεδομένα κάθε περιοχής, γνώριζε και εκμεταλλευόταν τις αδυναμίες και δυνατότητες».
Η οργάνωση της βιομηχανικής και Μεταβιομηχανικής – σύγχρονης πόλης, ακολουθεί έναν βασικό κανόνα : Τις μετακινήσεις. Είναι σχεδιασμένη και δομημένη στη λογική της εξυπηρέτησης της άμεσης επικοινωνίας των βασικών λειτουργιών της : της παραγωγής – της εμπορικής κατανάλωσης – της αναψυχής – της κατοικίας.
Όλη η οργάνωση γίνεται μέσω δρόμων, μικρών ή μεγάλων, και σε αυτό το δίκτυο που επιτρέπει τη σύνδεση και επικοινωνία, χωροθετούνταιι οι χρήσεις και λειτουργίες με βάση τους νόμους της προσφοράς και ζήτησης.
Καμία μέριμνα για τα φυσικά δεδομένα, καμία σχέση με τις φυσικές καταλληλότητες.
Αποτέλεσμα : η μία καταστροφή διαδέχεται την άλλη.
Η λογική ότι επαρκούν τα τεχνικά έργα (ανεξάρτητα από κλίμακα) για να αντιμετωπισθούν τα φυσικά φαινόμενα, αποδεικνύεται αναποτελεσματική.
Η λογική αυτή αυτοκαταργείται πρώτον, γιατί ο χρόνος υλοποίησης των έργων πάντα έπεται των αναγκών δεδομένου ότι οι πόλεις αναπτύσσονται και μεγαλώνουν με ταχύτερους ρυθμούς και ανεξέλεγκτους και δεύτερον, γιατί τα φυσικά φαινόμενα γίνονται όλο και δυναμικότερα και σφοδρότερα.
Αυτονόητα λοιπόν οι πόλεις και οι οικισμοί πρέπει να ανασχεδιασθούν και αναδιαμορφωθούν με βάση και τα φυσικά δεδομένα που πια ξεπερνούν τις τοπικές συνθήκες και επιδεινώνονται σε επίπεδο πλανήτη λόγω της κλιματικής αλλαγής. Γίνονται πιο έντονα, πιο συχνά, πιο καταστροφικά.
Δυστυχώς οι σύγχρονες πόλεις διακατέχονται και από το σύνδρομο του τζίτζικα. Μόλις περάσουν οι άμεσες εντυπώσεις λησμονούνται και αδιάφορα συνεχίζεται η καθημερινότητα.
Ο ανασχεδιασμός των πόλεων είναι μια μακρά και επίπονη διαδικασία.
Χρειάζονται μελέτες, μεθοδικότητα, αποφάσεις (όχι πάντα εύκολες), συνέχεια και συνέπεια.
Το σύνδρομο του τζίτζικα πρέπει να αντικατασταθεί από το σύνδρομο του μέρμηγκα.
Μέχρι τότε, ας ξεκινήσουν οι μελέτες και οι έρευνες με βάση τα νέα δεδομένα (αερισμός, φυσικός δροσισμός, οργάνωση χρήσεων, εναλλακτικές προσβάσεις, αντιμετώπιση φυσικών καταστροφών) και παράλληλα ας παρθούν κάποια άμεσα μέτρα όπως :
- η απαγόρευση κάθε κτίσματος τουλάχιστον 100 μ. από τον αιγιαλό στις παράκτιες περιοχές,
- η αποκάλυψη των ρεμάτων, η αποκατάστασή τους, η προστασία τους και η δημιουργία ζωνών ικανού πλάτους (κενών) και η κατεδάφιση κάθε κτίσματος σε αυτά.
- Η δημιουργία ικανών υποδοχέων απορροής υδάτων μέσα στον αστικό ιστό (Μεγάλοι ακάλυπτοι χώροι, χωρίς δόμηση με κατάλληλα υψόμετρα και δίκτυο απορροής).
- Η οριοθέτηση των δασικών ζωνών, η θωράκισή τους θεσμικά αλλά και πρακτικά με υποδομές τεχνικές και ανθρώπινες (εξοπλισμό και προσωπικό).
Η σύγχρονη πόλη αν δεν είναι περιβαλλοντικά θωρακισμένη είναι καταδικασμένη να υφίσταται κάθε θεομηνία με ανάλογες καταστροφές που θα γίνονται όλο και πιο έντονες και συχνές.
(*) Ο Σπύρος Τσαγκαράτος είναι αρχιτέκτων, δρ πολεοδόμος.
