Δυο επισημάνσεις από διαφορετικά γνωστικά αντικείμενα – κοινωνικός επιστήμονας ο Ν. Πρεβελάκης, γλωσσολόγος η Ν. Τσατσανούδη-Μαλλίδη – έρχονται με το βιβλίο αυτό να επαναφέρουν μια συζήτηση για τον ρόλο που κατέληξε να παίζει ο φόβος/η διαχείριση του φόβου, έτσι όπως διαμεσολαβείται με την μηντιακή και την διαδικτυακή γλώσσα, στην διαμορφούμενη πολιτική πραγματικότητα.
Χτίζουν μάλιστα και έναν σύνθετο όρο – την «φοβογλώσσα» – για να δείξουν πώς, πάντως μετά την εμπειρία της πανδημίας που ανέδειξε την ανασφάλεια σε κύριο στοιχείο της δημόσιας σφαίρας, ζήσαμε και ζούμε την «ενίσχυση [και] εκμετάλλευση των γλωσσικών μορφών με στόχο την ταχεία και άκρως επηρεαστική επιβολή στάσεων και συμπεριφορών στους λαούς, στο όνομα του αγαθού της ζωής». Με τον μεταφορικό λόγο (θυμηθείτε πόσο συχνά/πόσο εύκολα ακούγαμε για «πόλεμο» προκειμένου να περιγραφεί η διάχυτη απειλή) να θέτει σε κίνηση το συναίσθημα «ως δραστικό μέσο άμεσης διάχυσης και κατανόησης της πληροφορίας (ξαναθυμηθείτε, εδώ, την ποιότητα της «πληροφορίας» των τελευταίων χρόνων…) για την πρόκληση φόβου στους λαούς».
Εκείνο λοιπόν που έρχονται να δείξουν οι συγγραφείς είναι πώς, με πυρήνα μιαν ανασφάλεια που ήταν ούτως ή άλλως ίδιον της εποχής όπου περισσεύει η απομόνωση ή η πλήξη, η μετάβαση της πολιτικής συζήτησης «σε όρους φόβου και όχι οραμάτων ή σημαντικών προγραμμάτων και στόχων» οδηγεί σε κάτι πολύ βαρύτερο, το οποίο κινδυνεύει να σφραγίσει την εποχή: Oτι «εξαπλώνεται ένας εθισμός στον φόβο».
Ας σημειωθεί ότι το βιβλίο αυτό, ενώ ενσωματώνει την εμπειρία της πανδημίας και τη διαχείρισή της, κυκλοφόρησε μεν μετά π.χ. την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και την γεωπολιτική ανατροπή που έφερε η πραγματικότητα «αληθινού πολέμου» στην Ευρώπη – χωρίς διόλου μεταφορικό, αντιθέτως με απολύτως κυριολεκτικό περιεχόμενο. Αξίζει να δει κανείς προσεκτικά πώς στην Κεντρική Ευρώπη η αίσθηση της απειλής δημιούργησε νέες στάσεις και ξύπνησε αντανακλαστικά απειλής που πήγαιναν πολλές δεκαετίες πίσω: Δείτε τους συνειρμούς της Zeitenwende/του επανεξοπλισμού της Γερμανίας, δείτε όμως και την ενεργειακή ανασφάλεια και το ξαναγράψιμο της συνολικής ενεργειακής πολιτικής που κατέστησε εφικτό].
Ήδη κινούμενη σε απαιτητικό διεπιστημονικό πεδίο, η έκδοση αυτή έχει το πρόσθετο ιδιότυπο γνώρισμα να προσφέρεται σε δίγλωσση μορφή, ελληνικά και αγγλικά. Μάλιστα έχει ενδιαφέρον, όποιος το μπορεί, να διαβάσει παράλληλα τα δυο κείμενα, καθώς ακριβώς ένα από τα στοιχήματα της ανάλυσης είναι το πώς η χρήση του μεταφορικού λόγου και οι αντίστοιχες «στρατηγικές απεύθυνσης» στοχεύουν ακριβώς στην κινητοποίηση του συναισθήματος και την εργαλειοποίησή τους για την άσκηση εξουσίας.
Οι συγγραφείς έχουν την πλήρη συναίσθηση ότι βαδίζουν σε ναρκοπέδιο. Δεν χάνουν από το ραντάρ τους το γεγονός ότι οι περιπτώσεις κινδύνου μεγάλης κλίμακας – εδώ προσάγουν ως παράδειγμα την μείζονα κλιματική αλλαγή/την καταστροφή του περιβάλλοντος (προσγειωθείτε τώρα στο φετινό καλοκαίρι των πυρκαγιών!), ή πάλι τον κίνδυνο πυρηνικής καταστροφής (ενσωματώστε στην συλλογιστική σας το Ουκρανικό μέτωπο!) – «αφήνουν μεγάλο μέρος του πληθυσμού αδιάφορο, παρά τις αλλεπάλληλες εκκλήσεις των «ειδικών»»; Είναι ο εθισμός απέναντι στις πληθωρικές προειδοποιήσεις; Είναι η καχυποψία απέναντι στους «ειδικούς»; Ή μήπως η (όποια) καταστροφή παρουσιάζεται ως λίγο-πολύ αναπόφευκτη;
Είναι ενδιαφέρον να δει κανείς πώς η μελέτη της φοβογλώσσας οδηγεί σε μια επισήμανση εσωτερικής «εκδίκησης» της πολιτικής διαχείρισης οσάκις επιχειρείται με όρους φόβου: «Τόσο ο φόβος, όσο και η έλλειψή του μπορούν να οδηγήσουν σε απραξία και παράλυση». Απέναντι λοιπόν στον μη-ορθολογικό και παραλυτικό φόβο, ως απάντηση προτείνεται «η καλλιέργεια ενός είδους ορθολογικής επαγρύπνησης» απέναντι τον φόβο και την χρήση του.
