Οι πυρκαγιές του Αυγούστου έστειλαν το τελευταίο μήνυμα ότι οι κρατικοί μηχανισμοί βρίσκονται στα όρια των συνολικών δυνατοτήτων τους. Πριν από τον δύσκολο χειρισμό των πυρκαγιών, πρόσφατα αναδείχθηκε η ελλιπής αστυνόμευση των χούλιγκαν, έγινε το αποφεύξιμο σιδηροδρομικό δυστύχημα στα Τέμπη, κατέστησαν φανερές οι αδυναμίες του ΕΚΑΒ στις διακομιδές ασθενών και των νοσοκομείων στην περίθαλψη τους, διαπιστώθηκε ότι το Κτηματολόγιο δεν είναι ψηφιακό και αποκαλύφθηκε η ελλειμματική αντίδραση σε συστηματικές παραβάσεις χρήσης γης. Μοιάζει ότι οι περισσότεροι μηχανισμοί του κράτους, ανεξάρτητα από την νομική μορφή που έχουν, δεν μπορούν να προσφέρουν ικανοποιητικά τις υπηρεσίες για τις οποίες δημιουργήθηκαν, καθώς αδυνατούν να χειριστούν επιχειρησιακά απαιτητικές καταστάσεις και γεγονότα υψηλής αβεβαιότητας με σημαντικές επιπτώσεις σε ζωές και περιουσία.
Η αίσθηση της αδυναμίας αυτής είναι διάχυτη στην κοινωνία, αλλά στην δημόσια συζήτηση κυριαρχούν άλλες οπτικές. Οι ηρωικές προσπάθειες, που ευτυχώς δεν απουσιάζουν, η επίκληση ατυχών δικαιολογιών κυρίως από το παρελθόν, η ταχεία αναζήτηση ευθυνών ενώ τα γεγονότα βρίσκονται ακόμη σε εξέλιξη, η άμεση ψηλάφηση του προβλήματος από τους πολιτικούς και η άφθονη προσφορά λύσεων κυριαρχούν. Η συζήτηση δεν εστιάζει στα ουσιώδη και δεν στηρίζεται σε τεκμηριωμένα στοιχεία, αλλά πετά από γνώμη σε άποψη χωρίς επιστημονικό η πολιτικό βάρος.
Οι κρατικοί μηχανισμοί παρέχουν υπηρεσίες χαμηλής αποτελεσματικότητας γιατί από διοικητικής πλευράς λείπουν συνολικά, αλλά όχι στην ίδια έκταση, ορισμένα θεμελιώδη για την αποτελεσματική και αποδοτική λειτουργία τους στοιχεία. Η σε βάθος κατανόηση της αποστολής τους. Η καλή κατανόηση των καταστάσεων που καλούνται να αντιμετωπίσουν. Η συνεχής στοιχειοθετημένη παρακολούθηση του περιβάλλοντος μέσα στο οποίο παρέχουν υπηρεσίες. Η λήψη αποφάσεων στην βάση αναλυτικών δεδομένων. Η οργανωτική ευελιξία. Οι κατάλληλοι ανθρώπινοι και τεχνικοί πόροι για την εκπλήρωση της αποστολής τους. Η μακροχρόνια στρατηγική και τα σχέδια λειτουργίας σε συνθήκες μεγάλων απαιτήσεων, υψηλής αβεβαιότητας και σημαντικών επιπτώσεων. Δηλαδή αθροιστικά λείπει η δυνατότητα διοίκησης που χρειάζονται για να επιτυγχάνουν πάντα τα επιθυμητά αποτέλεσμα.
Οι αδυναμίες αυτές έχουν γίνει πλέον δομικές και δεν εξαρτώνται από οποιαδήποτε κυβέρνηση. Η διαχρονική μη αντιμετώπιση τους αντανακλά ορισμένες, βαθιά ριζωμένες σε όλο το πολιτικό φάσμα, αντιλήψεις. Ο χώρος της πολιτικής εξουσίας είναι ισχυρά κατατμημένος, για να μπορεί να διανέμεται. Η πολιτική εξουσία κατεβαίνει στα χαμηλότερα επίπεδα της κοινωνίας, και σίγουρα στην διοίκηση και διαχείριση των κρατικών μηχανισμών. Οι δομές μόνιμου συντονισμού δεν ευδοκιμούν γιατί απαιτούν συνεργασία, άρα περιορισμό της εξουσίας των πολιτικών. Τα μαθήματα από εμπειρίες ατελούς χειρισμού δύσκολων καταστάσεων δεν είναι επιθυμητά, γιατί «μικραίνουν» την πολιτική εξουσία. Νόμοι που δυσκολεύουν την δημιουργία πολιτικού κεφαλαίου δεν εφαρμόζονται. Και η πολιτική διοίκηση ασκείται στο πλαίσιο ειδικών, υπερ-λεπτομερών, μη κωδικοποιημένων νόμων που την ενισχύουν.
Για να ξεπεράσουν οι κρατικοί μηχανισμοί τα σημερινά, ομολογουμένως χαμηλά, όρια τους χρειάζεται αλλαγή κουλτούρας, που θα πρέπει να οχυρωθεί θεσμικά σε πέντε πλευρές. Ξεκάθαρη αποστολή και χώρος ευθύνης για τον κάθε ένα, χωρίς αλληλοεπικαλύψεις. Πλήρης ανεξαρτησία από πολιτικούς και εποπτεία τους (ανάλογα με την νομική μορφή τους) από συμβούλια ανεξάρτητων εφόρων με σχετική εμπειρία και γνώση. Κωδικοποίηση των νόμων/αποφάσεων που αφορούν με οποιονδήποτε τρόπο κρατικούς μηχανισμούς πριν ψηφισθούν και απαγόρευση αλλαγής τους για τουλάχιστον τριετία. Τακτική αξιολόγηση της απόδοσής, της πραγματικής συνεισφοράς αλλά και των αδυναμιών κάθε κρατικού μηχανισμού, και άμεση λογοδοσία των διοικούντων. Δυνατότητα ανάληψης των υπηρεσιών που παρέχουν από τον ιδιωτικό τομέα.
Για τα γεγονότα που βιώσαμε το 2022 και 2023 το ερώτημα δεν είναι ποιοι φταίνε για την κακή έκβαση τους, αλλά τι φταίει και επαναλαμβάνονται (οι πυρκαγιές) η συμβαίνουν ενώ είναι αποφεύξιμα (διακομιδές ΕΚΑΒ). Η γενική απάντηση είναι: η κατάσταση των κρατικών μηχανισμών και η κυρίαρχη αντίληψη άσκησης και νομής της πολιτικής εξουσίας. Εκ των αποτελεσμάτων, η ανοχή της κοινωνίας σ΄ αυτήν έχει εξαερωθεί. Ήρθε η ώρα να απομακρυνθούμε συντεταγμένα από την οθωμανική προσέγγιση λειτουργίας των μηχανισμών του κράτους, προς την κατεύθυνση της εφαρμογής συντεταγμένων πολιτικών από επαγγελματικές διοικήσεις που λογοδοτούν συστηματικά.
(*) Ο Κώστας Σ. Μητρόπουλος είναι σύμβουλος επιχειρήσεων
