Στα 88 του χρόνια, ο πολιτικός φιλόσοφος και δημόσιος διανοούμενος par excellence Μάϊκλ Ουώλτσερ αυτοσυστήνει το βιβλίο του – σύντομο και σαν καταστάλαγμα μακράς πορείας – ως ενδεχομένως το τελευταίο της διαδρομής του. [ Οι «Δίκαιοι και άδικοι Πόλεμοι» του εκδόθηκαν στα Ελληνικά από τον ΙΩΛΚΟ (2008). Η «Ηθική εντός και εκτός των συνόρων» από τις Εκδ. ΠΟΛΙΣ (2003). Το «Περί ανεκτικότητας: Για τον εκπολιτισμό της διαφοράς» από τον Καστανιώτη (ήδη το 1998)].
Για έναν στοχαστή που σάρωσε επί μισό αιώνα την θεματολογία της πολιτικής ηθικής – συμπίπτει, αλλ’ ΄όχι ακριβώς, με την ηθική στην πολιτική ζωή… – , από την σκοπιά των θεμελίων της ανεκτικότητας μέχρις εκείνην των εθνικισμών και της λειτουργίας τους, από την αναζήτηση του δικαίου ή του αδίκου πολέμου μέχρις εκείνην της οικονομικής δικαιοσύνης, ένα στοχαστή που ως ακαδημαϊκός δίδαξε στο Χάρβαρντ αλλά κυρίως λειτούργησε στο Institute for Advanced studies του Πρίνστον αλλ’ ουδέποτε παρέλειψε να εκφράζεται και στον θύραθεν Τύπο, το να ασχοληθεί με μια αίσθηση τέλους με τον φιλελευθερισμό έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον.
Και μάλιστα επιλέγοντας να αναδείξει το στοιχείο προσπάθειας, ή μάλλον πάλης που απαιτείται στις ημέρες μας προκειμένου το νοητικό αυτό εργαλείο του φιλελευθερισμού – έτσι όπως καλείται ως επίθετο: «Φιλελεύθερος», να επιχρωματίσει λειτουργικές έννοιες της εποχής – να οδηγήσει προς μια κατεύθυνση ευπρέπειας στην πολιτική. Δεν είναι πλέον μικρή υπόθεση , αυτή!
Άλλωστε, ο ίδιος ανοίγει τα χαρτιά του/δείχνει πόσο συνειδητοποιείται το πού αληθινά, βρισκόμαστε: «Δυο βήματα μπροστά κι ένα βήμα πίσω είναι κάτι προτιμότερο από τρία βήματα μπροστά – αλλά πάνω από το πτώμα των αντιπάλων μας».
Έτσι που – στην Ελλάδα του 2023, πάντως – έχουμε ταλαιπωρήσει την έννοια του φιλελεύθερου, αλλά και έχουμε ταλαιπωρηθεί απ’ αυτήν, λειτουργεί κάπως σαν ανακούφιση να ανακαλύπτει κανείς – στα χέρια ενός αληθινά μεγάλου πολιτικού φιλοσόφου του σήμερα, Αμερικανού όσο και παγκόσμιου – πόσο η έννοια αυτή έχει ταλαιπωρήσει και άλλους. Γιατί μπορεί για τους Αμερικανούς liberal να είναι προοδευτικός (αν ρωτήσετε τον Τραμπ, ή τους Ρεπουμπλικάνους αιχμής, πάει να σημάνει κι «επικίνδυνος» αριστερός), όμως στην Ευρώπη και με έμφαση στην οικονομική πλευρά των πραγμάτων, η έννοια πηγαίνει προς συντηρητική κατεύθυνση (ακόμη κι αν δεν αγγίξει κανείς την νεοφιλελεύθερη σύνθεση, που μέχρι πριν λίγο κυριαρχούσε ως οδοστρωτήρας).
Προκειμένου, λοιπόν, να κρατήσει από τον φιλελευθερισμό το ζωογονητικό στοιχείο – εκείνο που νομιμοποιεί την αισιοδοξία ότι έχει νόημα η πάλη προκειμένου η πολιτική να γίνει περισσότερο ευπρεπής, πιο κόσμια – ο Ουώλτσερ έρχεται να εισηγηθεί η λέξη «φιλελεύθερος/-η/-ο» να χρησιμοποιείται ως επίθετο. Δηλαδή ως λέξη που χαρακτηρίζει/καθοδηγεί άλλες έννοιες. Έτσι – και αυτά είναι κεφάλαια του «Struggle for a decent politics» - κάνει λόγο για φιλελευθέρους δημοκράτες, για φιλελευθέρους σοσιαλιστές, για φιλελευθέρους εθνικιστές και φιλελεύθερους διεθνιστές, για φιλελευθέρους κοινοτιστές, για φιλελεύθερες φεμινίστριες, σίγουρα για φιλελεύθερους ακαδημαϊκούς, για φιλελεύθερους Εβραίους… Πρόκειται για μια έκκληση στήριξης - όχι απλώς αποδοχής! – του πλουραλισμού. για εναντίωση σε κάθε ιδέα καταστολής ιδεών που θεωρούνται (εκάστοτε) «προσβλητικές».
Να προσέξουμε όμως πώς ο Ουώλτσερ αναλύει την δική του προσέγγιση του φιλελεύθερου. Θεωρεί λοιπόν ότι περιλαμβάνει/θάπρεπε να περιλαμβάνει:
«… τον έλεγχο επί της πολιτικής εξουσίας,
την υπεράσπιση των ατομικών δικαιωμάτων,
την ποικιλομορφία κομμάτων, θρησκειών και εθνών,
την υπεράσπιση των ανοιχτών κοινωνιών,
το δικαίωμα σε αντιπολίτευση και διαφωνία,
την αποδοχή της διαφοράς,
το καλωσόρισμα των ξένων…»
Όλα αυτά, δε, «με ένα στοιχείο σκεπτικισμού, αν όχι και ειρωνείας».
Διόλου εύκολο λοιπόν το σκηνικό της πάλης για να προκύψει μια πολιτική με ευπρέπεια – σε μια εποχή όπου η εχθροπάθεια και η αδιαλλαξία οδηγούν κυρίαρχα και την τραμπική Αμερική, και την ακροδεξιά στροφή στην Ευρώπη, αλλά και – αυτό είναι το πιο διαβρωτικό! – σημαντικό μέρος εκείνο που θεωρούμε μεσότητα στην πολιτική της εποχής. Ξαναδιαβάστε την παραπάνω απαρίθμηση και σκεφθείτε τί βλέπετε γύρω σας. Όχι, σκεφθείτε!
