Αυτές τις ημέρες, μεταξύ 22 και 24 Αυγούστου διεξάγεται στο Γιοχάνεσμπουργκ της Νότιας Αφρικής η 15η σύνοδος κορυφής των κρατών που απαρτίζουν την ομάδα των BRICS (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα και Ν. Αφρική) .
Οι BRICS συστάθηκαν ως ομάδα το 2008 με μοναδικό σκοπό τη ριζική μεταρρύθμιση των διεθνών οικονομικών θεσμών. Η θέση τους ήταν σαφής: Η νέα διεθνής τάξη θα έπρεπε να είναι πολυπολική, δίκαιη και δημοκρατική και συνεπώς έπρεπε να τερματιστεί η κυρίαρχη επιρροή των ΗΠΑ στο παγκόσμιο γεωπολιτικό και γεωοικονομικό πεδίο.
Όμως παρά τις προθέσεις και τις ανακοινώσεις και παρά το γεγονός ότι η ομάδα των BRICS αντιπροσωπεύει περισσότερο από το 40% του παγκόσμιου πληθυσμού και το 25% της παγκόσμιας οικονομικής παραγωγής, μετά από 15 χρόνια έχουν να επιδείξουν ελάχιστα αποτελέσματα.
Η εξέταση των πεπραγμένων, στην οποία προέβησαν τα μέλη των BRICS, κατέδειξε πως η αδυναμία επίτευξης αποτελέσματος οφείλεται (α) στην έλλειψη δυναμικής η οποία δρα ανασταλτικά στη δημιουργία ενός διευρυμένου κινήματος μεταρρύθμισης και (β) στην ισχυρή θέση των ΗΠΑ εντός του υφιστάμενου συστήματος. Αυτές τις δύο μεταβλητές ελπίζουν πως θα αλλάξει η σύνοδος του Γιοχάνεσμπουργκ.
Το πρώτο ζήτημα, η έλλειψη δυναμικής αναμένεται να θεραπευθεί από τη διεύρυνση της ομάδας με νέα μέλη από όλο το κόσμο. Περίπου 40 χώρες βρίσκονται σε αναμονή ανακοινώσεων πιθανών κριτηρίων εισδοχής. Ο κατάλογος των ενδιαφερόμενων είναι μακρύς και περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, την Αίγυπτο, τη Σαουδική Αραβία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, το Ιράν και την Αργεντινή. Η φιλοδοξία των BRICS είναι να ενώσουν τον αποκαλούμενο «Παγκόσμιο Νότο» προκειμένου να αποτελέσουν μια αναγνωρίσιμη δύναμη με ισχυρή επιρροή.
Σε ό,τι αφορά το δεύτερο ζήτημα, την αποδόμηση της θέσης των ΗΠΑ, η εκτίμηση των BRICS είναι πως η ισχύς και η επιρροή των ΗΠΑ εδράζεται στην αποδοχή του δολαρίου ως παγκόσμιου αποθεματικού και ανταλλακτικού νομίσματος. Συνεπώς στόχος του συνασπισμού είναι η αντικατάσταση του δολαρίου με άλλο νόμισμα. Η αρχική συζήτηση έχει ήδη γίνει δημόσια, από μέλη των BRICS, αλλά αναμένεται να εξετασθεί εκτενέστερα, ενδεχομένως και με υποψήφια μέλη, τόσο κατά τη διάρκεια της συνόδου όσο και στο περιθώριο της.
Θέση μας είναι πως η επίτευξη ενός τέτοιου εγχειρήματος δεν είναι κάτι που μπορεί να υλοποιηθεί από μια τόσο ετερόκλητη ομάδα κρατών. Μια αρχική εξέταση της πολιτικής, οικονομικής και κοινωνικής οργάνωσης των κρατών που απαρτίζουν την ομάδα καταδεικνύει την αγεφύρωτη απόσταση μεταξύ τους. Το πως μπορεί να επιτευχθεί η συνένωση της δημοσιονομικής και νομισματικής πολιτικής και των κεντρικών τραπεζών προκειμένου να πετύχει το στόχο ενός κοινού νομίσματος είναι κάτι που εκφεύγει των αναλυτικών δυνατοτήτων μας. Ενδεικτικά και συγκριτικά αναφέρεται πως, ιστορικά, σε επίπεδο συνασπισμού χωρών, μόνο η ΕΕ κατόρθωσε αυτό τον άθλο.
Τέλος, μένει το ζήτημα της ηγεσίας. Ανάμεσα στους BRICS, η Κίνα έχει τόσο μεγάλη διαφορά ισχύος από τους υπόλοιπους ώστε ακόμη και τώρα, στη χειρότερη θέση που έχει βρεθεί η οικονομία της εδώ και μια δεκαετία, είναι αναμφισβήτητο πως θα επιδιώξει να επιβάλλει την δική της ατζέντα τόσο στη σύνοδο όσο και στις επιμέρους διμερείς επαφές. Αυτό όμως εκτιμάται πως θα δράσει ανασταλτικά στη διεύρυνση καθώς πολλές χώρες επιφυλάσσονται να τεθούν υπό τη σκέπη του Πεκίνου.
Για τους παραπάνω λόγους εκτιμάται πως η 15η σύνοδος κορυφής ενδέχεται να βρεθεί μπροστά σε δυσεπίλυτα προβλήματα τα οποία είναι απόρροια των ίδιων των φιλοδοξιών της. Ο Παγκόσμιος Νότος, αν είναι να ενωθεί, μάλλον θα χρειαστεί ένα ευρύτερο και υψηλότερο όραμα από τη στείρα αντιπαράθεση με τις ΗΠΑ.
Ο Ανδρέας Λιούμπας είναι διεθνολόγος στο Τμήμα Κινεζικής Πολιτικής του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.
