Η καθυστερημένη αντίδραση της Αστυνομίας στην επίθεση των Κροατών χούλιγκαν που είχε ως αποτέλεσμα την δολοφονία του Μιχάλη Κατσουρή, ήρθε να προστεθεί σε μια σειρά διοικητικών-πολιτικών σφαλμάτων και παραλείψεων.
Σ’ αυτές συγκαταλέγονται οι απώλειες από τις πυρκαγιές για τις οποίες πολλοί είχαμε την αίσθηση ενός τραυματικού déjà vuκαι το δυστύχημα των Τεμπών. Κι αυτά προστίθενται στην λειτουργία των νοσοκομείων που εξακολουθεί να είναι προβληματική και στις εστίες ανομίας στα πανεπιστήμια.
Η αίσθηση ότι «κάτι δεν πάει καλά με το Δημόσιο» είναι κοινή. Τι όμως;
Το Δημόσιο εξακολουθεί να παραμένει ένας γνωστός-άγνωστος.
Ενώ ξοδεύουμε περισσότερους πόρους απ’ ότι οι υπόλοιποι Ευρωπαίοι για την μισθοδοσία και την λειτουργία κρίσιμων δημόσιων υπηρεσιών (υγεία, ασφάλεια) οι επιδόσεις μας υπολείπονται άλλων συγκρίσιμων μ’ εμάς χωρών (πχ. Πορτογαλία) είτε πρόκειται για την αντιμετώπιση της πανδημίας είτε για τη λειτουργία των τραίνων.
Άλλοι θεωρούν ότι η αιτία του κακού βρίσκεται στην ελλιπή και προβληματική αξιολόγηση στο Δημόσιο, άλλοι στην διαφθορά που απαντάται σ’ όλους τους διοικητικούς αναβαθμούς, κι άλλοι στις πολιτικές επιλογές των κομμάτων που άσκησαν την εξουσία. Κάθε μια από τις προηγούμενες αιτιάσεις έχει έναν βαθμό αλήθειας, πλην όμως καμία δεν μπορεί, από μόνη της, να ερμηνεύσει και, κυρίως, να λύσει το πρόβλημα της κακοδιοίκησης. Ούτε οι αλλαγές προσώπων ούτε κάποιες εφαρμογές της ψηφιακής τεχνολογίας που στην κοινή γνώμη ακούγονται ευχάριστα καταφέρνουν, επίσης, να ανατρέψουν την πραγματικότητα ότι το Δημόσιο πάσχει.
Για τους ειδικούς, η ελληνική δημόσια διοίκηση έχει μια σειρά αλληλεξαρτώμενων προβλημάτων που οδηγούν στην αναποτελεσματικότητα και την κακοδιοίκηση. Ορισμένα απ’ αυτά είναι προβλήματα του πολιτικού συστήματος (πχ. ο σταυρός προτίμησης που ενέχεται, σε μεγάλο βαθμό, για την ύπαρξη και διαιώνιση των πελατειακών δικτύων) ενώ άλλα αποτελούν προβλήματα τουνομικού συστήματος (πχ πολυνομία, κακονομία) κι άλλα είναι προβλήματα του οικονομικού συστήματος (πχ. δημοσιονομικοί περιορισμοί και χαμηλοί μισθοί). Όσο είναι λάθος να παρακάμπτει κανείς αυτά τα προβλήματα και να επιχειρεί να εκσυγχρονίσει την δημόσια διοίκηση παραβλέποντάς τα, άλλο τόσο λάθος είναι να τα απομονώνει και να τα απολυτοποιεί, θεωρώντας ότι οι σημειακές επεμβάσεις σε κάποιο απ’ αυτά θα μπορούσαν να λύσουν το πρόβλημα της κακοδιοίκησης.
Από την άλλη, τα strictο sensu προβλήματα της δημόσιας διοίκησης , όπως είναι η αδυναμία στρατηγικού σχεδιασμού και προγραμματισμού των δημοσίων υπηρεσιών, οι λαβυρινθώδεις διοικητικές διαδικασίες, η διασπορά και η επικάλυψη των δομών της καθώς ο ελλιπής επαγγελματισμός του προσωπικού της, εξακολουθούν να ταλανίζουν πολίτες και δημοσίους υπαλλήλους.
Φαίνεται ότι υπάρχει ένα υποκείμενο πρόβλημα το οποίο παραμένει ανεπίλυτο. Κάτι που συνοδεύει την ανάπτυξη της χώρας προκαλώντας της, όμως, ποικίλες καθυστερήσεις και εμπόδια. Οι περισσότεροι δέχονται ότι αυτό είναι ο πελατειασμός. Πρόκειται για έναμοντέλο οργάνωσης και διοίκησης που στηρίζεται στις προσωπικές σχέσεις μεταξύ των εμπλεκόμενων σ’ ένα δημόσιο ζήτημα (πολιτών, δημοσίων υπαλλήλων και πολιτικών), κινείται οριακά η παρακάμπτει τους θεσμούς και τους κανόνες του κράτους δικαίου και αδιαφορεί για την κοινωνική ευημερία και δικαιοσύνη. Ο πελατειασμός είναι η κοινή κληρονομιά όσων κατακτήθηκαν από την οθωμανική αυτοκρατορία και συνυπάρχει, εδώ και δύο εκατονταετίες, μ’ ένα δυτικό μοντέλο οργάνωσης του κράτους.
Ο πελατειασμός έχει αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά στη χώρα μας μόνο με μεταρρυθμίσεις. Μερικές απ’ αυτές άλλαξαν εκ βάθρων την οργάνωση και λειτουργία του κράτους (ΑΣΕΠ, ΚΕΠ, Συνήγορος του Πολίτη, Διαύγεια). Λόγω όμως του μεγάλου πολιτικού κόστους που έχουν, ενώ εξαγγέλλονται από τις κυβερνήσεις, πολύ σπάνια εφαρμόζονται.
Η πλειοψηφία των μέτρων που λαμβάνονται για την αντιμετώπιση του πελατειασμού δεν είναι ιεραρχημένα και συστηματοποιημένα, ενώ παρουσιάζουν αστοχίες στην εφαρμογή τους. Για παράδειγμα, τόσο το ρυθμιστικό πλαίσιο για τον εσωτερικό έλεγχο των υπηρεσιών όπως και ο νόμος για τις δεξιότητες ως στοιχείο της αξιολόγησης του προσωπικού και η πολυεπίπεδη διακυβέρνηση που αποτέλεσαν νόμους της προηγούμενης κυβέρνησης είτε βρίσκονται σε αρχικό στάδιο εφαρμογής είτε παραμένουν σε αδράνεια.
Λείπει, λοιπόν, ένας οδικός χάρτης για την εφαρμογή των διοικητικών μεταρρυθμίσεων οι οποίες έχουν αναλυθεί και προταθεί, πλειστάκις, κατά τις τελευταίες δεκαετίες από Έλληνες και ξένους εμπειρογνώμονες και οργανισμούς. Λείπει, βεβαίως, και η απόδειξη ότι κυβέρνηση διαθέτει την βούληση να τις προχωρήσει καταργώντας την ασυμφωνία μεταξύ των δικών της λόγων και έργων.
