Το διπλό αυτό βιβλίο – κατά το πρώτο μέρος του, μεταφορά από τα Ιταλικά του «Italia-Grecia: Due face, stesse crisi», στις εκδόσεις Αracne, 2020). κατά το δεύτερο μια προσπάθεια αναστοχασμού γύρω από την έννοια, τα σύμβολα, τις λειτουργίες της κρίσης μετά και την εμπειρία της πανδημίας, ήδη και του Ουκρανικού – εισφέρει κάτι χρήσιμο την δημόσια συζήτηση η οποία, συχνά, αξιοποιεί το δίπολο Ελλάδα-Ιταλία πλην με τρόπο αρκετά απλουστευτικά.
Επιχειρείται σε αυτό το βιβλίο, μια βαθύτερη διερεύνηση του πώς το εν λόγω δίπολο μπορεί/πρέπει – σ’ αυτό καλούν ήδη, ρητά, τον αναγνώστη οι συντονίστριες του «Italia-Grecia» F. Farina και Al. Vincenti – να βοηθήσει στο να προσεγγισθεί η κρίση «όχι σαν μια στιγμιαία μεταμόρφωση ή και περιστασιακή οπισθοδρόμηση, ή ακόμη σαν μια περίοδος αναμονής για επιστροφή στην πρόοδο, αλλ’ αντιθέτως να κατανοηθεί η κρίση ως πολιτικό μοντέλο». Τι φέρνει, τι συνεπάγεται δηλαδή μια «ανάγνωση» της κρίσης που στρέφει προς αναζήτηση της ανθεκτικότητας/resilience μέσω «νουθεσιών για ατομική υπευθυνότητα», με απομάκρυνση συνεπώς «από την ιδέα ότι η ικανοποίηση των ατομικών αναγκών και η αλληλεγγύη είναι συνθήκες κοινωνικά αναγκαίες»;
Για το «Ελλάδα-Ιταλία… ίδια κρίση;» είναι ξεκάθαρο ότι η Ελλάδα, και η αντιμετώπιση της δικής της κρίσης «κατέστη εργαστήριο». Εργαστήριο ενός οργανωτικού μοντέλου που έρχεται να επιβεβαιωθεί μετά την εμπειρία της πανδημίας – και μετά την αντιμετώπισή της, πώς όμως; Ως μια κατάσταση ανάγκης όπου οι πολίτες «έχουν μόνο την δυνατότητα να ασκούν την «κυριαρχία» των καταναλωτών, καθώς σε τέτοια ζητήματα «δεν χωρούν διχασμοί, η πολιτική σύγκρουση απορρίπτεται αφού οι αποφάσεις πρέπει να λαμβάνονται γρήγορα και οι κοινοβουλευτικές αίθουσες επιβραδύνουν τις διαδικασίες».
Μπορεί στην Ελληνική περίπτωση η διαχείριση μιας de facto χρεωκοπίας να έδειξε τα πράγματα πιο ξεκάθαρα, καθώς η Ιταλία ήταν ούτως ή άλλως too big to fail. Μπορεί οι εν συνεχεία συνθήκες της πανδημίας (και η δημοσιονομική χαλάρωση στην οποία υποχρέωσε η εμπειρία της Covid-19 την Ευρώπη) να υπήρξαν συνειδητοποιημένα εξαιρετικές. Ωστόσο «Ελλάδα και Ιταλία αναπαριστούν όψης της ίδιας κρίσης, στην οποία αμφότερες έχουν εγκλωβιστεί».
Η διεπιστημονική προσέγγιση αυτού του διπλού βιβλίου συμβάλλει – όπως επισημάνει η συντονίστριά του στην Ελληνική εκδοχή Ελπίδα Βόγλη – στο να προσπερνάται «ο τεμαχισμός της σύγχρονης εποχής σε φέτες: «στην εποχή των μνημονίων, της πανδημίας, της κρίσης του πολέμου κλπ., κι ας είναι η διάρκεια της καθεμίας από αυτές τις εποχές τόσο μικρή». Δεν θα φθάναμε μέχρι το σημείο να αισιοδοξήσουμε ότι μια προσέγγιση που θα απέδιδε τα γεγονότα παλαιότερων περιόδων στην ιστορία, ενώ πιο πρόσφατων στην κοινωνιολογία (της κατά Braudel «γειτόνισσα» της πρώτης) θα οδηγούσε σε καλύτερη κατανόηση των γεγονότων εν ροή (και των συνεπειών τους). Ωστόσο, η ενσωμάτωση δίπλα στα «ιστορικά γεγονότα» των τωρινών βιωμάτων και εμπειριών συμβάλλει στο να αναδειχθεί «η συγγένεια της συνέχειας και της ρήξης», αλλά και στο να ξανακοιταχθεί – με κριτική, ελπίζει κανείς, ματιά την οποία επιχειρούν «Αντί Επιλόγου» οι βασικοί συντελεστές του βιβλίου – η έννοια της πολυύμνητης κανονικότητας στις διάφορες εκδοχές που προβάλλουν και εγκαθιστούν συνάμα οι μηντιακές αποτυπώσεις της.
Περνώντας από την αντιπαράθεση ιδιωτικού και δημοσίου στην Ιταλική περίπτωση στην βιωματική αντιμετώπιση της Ελληνικής συνάντησης με τα Μνημόνια και με την λιτότητα ως προϋποθέσεων «εξόδου» από την κρίση (διδακτική η υπενθύμιση, π.χ. του διαλόγου Μανώλη Κεφαλογιάννη/Pierre Moscovici για το τι θα ήταν η μεταΜνημονιακή διαδρομή της Ελλάδας…), ή πάλι από την σοκαριστική διατύπωση με αφορμή την Ιταλική εμπειρία ότι «από το τέλος της εργασίας [βρεθήκαμε] στο τέλος της καλής εργασίας» και μέχρι την καταληκτική αναφορά σε «αδυναμία προβλεπτικότητας», το βιβλίο σε κάνει σε πολλές στροφές να διερωτηθείς τι μάθαμε από τα όσα πάθαμε. Αλλά και να δυσπιστείς ακόμη περισσότερο για τις προσδοκίες που χτίζονται γύρω από την επιστροφή στην κανονικότητα.
Βιβλίο που κεντρίζει – χρήσιμα.
