Σύμφωνα με την Μπαρτσίν Γινάντς, οι τουρκοαμερικανικές σχέσεις γνώριζαν πάντα σκαμπανεβάσματα:
Η τουρκική πλευρά δεν ήταν πάντα ο υπάκουος μικρός εταίρος, όπως προσπάθησε να σκεφτεί το AKP. Ωστόσο, οι προηγούμενες κυβερνήσεις, με τη βοήθεια της γραφειοκρατίας, κατάφεραν να διαχειριστούν καλύτερα τις διαφορές απόψεων και δεν έφεραν τις συζητήσεις στο σημείο κρίσης». Όταν φτάνουμε στη δεκαετία του 2010, μπορούμε να υποθέσουμε ότι αφού η Τουρκία βρίσκεται σε ισχυρότερη θέση, τόσο οικονομικά όσο και στρατιωτικά, σε σύγκριση με το παρελθόν, το αντανακλαστικό να αψηφήσει τις ΗΠΑ έχει γίνει ισχυρότερο και οι συνθήκες για την άσκηση αυτόνομης πολιτικής είναι πιο ευνοϊκές. Ωστόσο, ο αντιδυτικισμός στο DNA τους και η ιδεολογική προσέγγιση των θεμάτων του πολιτικού ισλάμ οδήγησαν στην κακοδιαχείριση των διαφορών της Άγκυρας του Ερντογάν με τις ΗΠΑ.
2003 και 2014: Ημερομηνίες καμπής
Η απόρριψη του ψηφίσματος της 1ης Μαρτίου 2003, που θα επέτρεπε στις ΗΠΑ να επιτεθούν στο Ιράκ μέσω της Τουρκίας, είναι μια σημαντική καμπή στις σχέσεις με την Ουάσιγκτον και φαίνεται να είναι μια καμπή παρόμοιας σημασίας. Διότι εκείνη την εποχή, η Τουρκία έκλεισε τη Μαύρη Θάλασσα όχι μόνο στα αντιμαχόμενα μέρη, αλλά και στα πολεμικά πλοία των μη παρόχθιων συμμάχων χωρών ερμηνεύοντας διασταλτικά τη Σύμβαση του Μοντρέ, όπως έκανε η Ρωσία μετά την επίθεσή της στην Ουκρανία.
Τούρκοι διπλωμάτες αναφέρουν ότι αυτή η απόφαση της Τουρκίας, που εμπόδισε τις προσπάθειές της να έχει μεγαλύτερη παρουσία στη Μαύρη Θάλασσα μετά τον Ψυχρό Πόλεμο, έστρεψε τις ΗΠΑ προς την Ελλάδα.
Κατά τη γνώμη μου, η επιδείνωση των σχέσεων Άγκυρας-Ουάσιγκτον έπαιξε τον κύριο καθοριστικό ρόλο στην προσέγγιση Αθήνας-Ουάσιγκτον. Καθώς οι σχέσεις μεταξύ Τουρκίας και ΗΠΑ επιδεινώθηκαν ιδιαίτερα μετά το πραξικόπημα του 2016, οι σχέσεις μεταξύ Ελλάδας και ΗΠΑ έγιναν πολύ σφιχτές.
Τονίζεται ότι οι ΗΠΑ ξεκίνησαν τις μελέτες τους μετά το 2014 για τη βελτίωση των συγκοινωνιακών οδών (από νότο προς βορρά) στην Ελλάδα για τη δημιουργία εναλλακτικής γραμμής κατά της Ρωσίας προς την Τουρκία.
Σε λιγότερο από 10 χρόνια, συναντήσαμε μια εικόνα, όπου ο Ερντογάν μερικές φορές έλεγε: «Δεν μπορώ να τελειώσω το μέτρημα», «πέντε συν τέσσερις, 9 βάσεις», καθώς και «όλη η Ελλάδα έχει γίνει αμερικανική βάση». Εξελίξεις όπως η ανανέωση της Συμφωνίας Αμυντικής Συνεργασίας ΗΠΑ-Ελλάδας, η επέκταση της Βάσης της Σούδας στην Κρήτη και το γεγονός ότι οι ΗΠΑ διευκόλυναν την πρόσβαση στα Βαλκάνια με τη στρατιωτική συγκέντρωση στην Αλεξανδρούπολη, 40 χλμ. από την Τουρκία, έκανε την Άγκυρα ανήσυχη».
Τί εκμεταλλεύτηκε η Ελλάδα στην ανατολική Μεσόγειο
Είναι επίσης απαραίτητο να ληφθεί υπόψη το σπάσιμο των γεφυρών από τον Ερντογάν με το Ισραήλ και την Αίγυπτο στη διαδικασία που οδήγησε την Ελλάδα και τις ΗΠΑ στην πιο αγαστή σχέση της πρόσφατης ιστορίας.
Διότι η Ελλάδα, μαζί με τη «Νότια Κύπρο», δεν αμέλησε να εκμεταλλευτεί την ευκαιρία που δημιούργησε η επιδείνωση των σχέσεων της Τουρκίας με το Ισραήλ και την Αίγυπτο. Το έργο EastMed, το οποίο είχε στόχο να παραδώσει το φυσικό αέριο της Ανατολικής Μεσογείου στην Ευρώπη με τρόπο που θα παρακάμπτει την Τουρκία, δεν ήταν μόνο μια οικονομική πρωτοβουλία, αλλά και ένα πολιτικό μέτωπο κατά της Τουρκίας.
Η Τουρκία, η οποία ανέλαβε δράση για να σπάσει την «πολύτιμη μοναξιά» στην ανατολική Μεσόγειο απέναντι σε αυτή την τετραπλή συμμαχία, την οποία υποστήριξαν αρχικά οι ΗΠΑ, βρήκε τη λύση υπογράφοντας μνημόνιο κατανόησης με την αναγνωρισμένη από τον ΟΗΕ κυβέρνηση στη Λιβύη το 2019 για τον καθορισμό των περιοχών θαλάσσιας δικαιοδοσίας.
Αυτή η κίνηση της κυβέρνησης, που στηριζόταν στους μαξιμαλιστές Γαλάζιους πολίτες, είχε το επιθυμητό αποτέλεσμα πολιτικά, αν και θεωρήθηκε νομικά αμφιλεγόμενη. Στην ανατολική Μεσόγειο τα νερά άρχισαν να ζεσταίνονται.
Η υποστήριξη των ΗΠΑ και της Γαλλίας στην Αθήνα δεν δόθηκε δωρεάν
Εν τω μεταξύ, οι διασυνοριακές επιχειρήσεις της Τουρκίας στη Συρία μετά το 2016 οδήγησαν σε ρήξη με τις Ηνωμένες Πολιτείες και τη Γαλλία και ενίσχυσαν την προσέγγιση των δύο αυτών χωρών με την Αθήνα. Και όμως η υποστήριξη αυτών των δύο χωρών δεν ήρθε δωρεάν. Η Γαλλία πούλησε πολεμικά αεροσκάφη Rafale αλλά και φρεγάτες, ενώ επετεύχθη συμφωνία με τις ΗΠΑ για την αντικατάσταση των F-16 στην ελληνική αεροπορία.
Ας προσθέσουμε στην εξίσωση ότι ενώ η Ελλάδα εκσυγχρονίζει τον στρατό της, η Τουρκία αποκλείστηκε από το πρόγραμμα των F-35 με το σκεπτικό ότι αγόρασε τα S400 από τη Ρωσία.
Γιατί όμως η ελληνική κοινωνία, που μόλις άρχισε να ισιώνει την πλάτη της λόγω της κρίσης του 2008-2009, δεν αντιτάχθηκε σε αυτό το εξοπλιστικό πρόγραμμα δισεκατομμυρίων ευρώ; Γιατί οι αντιαμερικανοί έμειναν σιωπηλοί;
Η απειλή Ερντογάν έχει εκσυγχρονίσει τον ελληνικό στρατό
Η απάντηση βρίσκεται στην «απειλή Ερντογάν». Η Αθήνα πούλησε την αυξανόμενη αμερικανική στρατιωτική παρουσία στη δική της κοινωνία ως αποτρεπτικό μέσο κατά της Τουρκίας. Είπε, «η Τουρκία δεν μπορεί να επιτεθεί εκεί που βρίσκονται τα αμερικανικά στρατεύματα.
Κάθε φορά που η Τουρκία μετέφερε τη δυσφορία της στις ΗΠΑ, οι Αμερικανοί αξιωματούχοι δήλωναν «η στρατιωτική μας συνεργασία δεν είναι εναντίον σας φυσικά, αλλά εναντίον της Ρωσίας». Το γεγονός ότι η αμερικανική στρατιωτική παρουσία ήρθε στο προσκήνιο ως αποτρεπτικός παράγοντας κατά της Τουρκίας για να μην προκαλέσει αλλεργίες στην ελληνική κοινωνία, λειτούργησε.
Εν τω μεταξύ, η αυξανόμενη ελληνοαμερικανική προσέγγιση κάλλιστα λειτούργησε και υπέρ του Ερντογάν για εσωτερική πολιτική κατανάλωση. Φυσικά, οι κορώνες ότι «χαλάσαμε το παιχνίδι ενάντια στην αυξανόμενη ελληνική και αμερικανική απειλή» και ότι «οι Αμερικανοί τώρα περικυκλώνουν την Τουρκία μέσω Ελλάδας» αποσπούσαν φυσικά την προσοχή από την οικονομική κρίση που φούντωνε.
Τι συνέβη όταν η ελληνική κυβέρνηση άρχισε να παίρνει αμερικανικά όπλα και να τα τοποθετεί όμορφα στα νησιά με αποστρατικοποιημένο καθεστώς; «Μπορεί να έρθουμε μια νύχτα ξαφνικά», είπε ο Ερντογάν. «Μην ξεχνάτε τη Σμύρνη», βρυχήθηκε.
Ως εκ τούτου, η Τουρκία έπεσε σε άδικη θέση ενώ είχε δίκιο. Λόγω της επιθετικής ρητορικής του Ερντογάν, η Αθήνα μπόρεσε όχι μόνο να επιβάλει το ακριβό εξοπλιστικό της πρόγραμμα στην κοινωνία της, αλλά και να στραφεί στον κόσμο και να πει «Κοιτάξτε, δεν είμαι ο επιτιθέμενος».
Ο Ερντογάν προσπαθεί να πετύχει μείωση εξοπλισμών με την Ελλάδα
Η Τουρκία, η οποία αποκλείστηκε από το πρόγραμμα F-35 5ης γενιάς, χτυπά την πόρτα του Κογκρέσου για τον εκσυγχρονισμό των F-16 της και την αγορά νέων F-16.
Η Ελλάδα, που αρχίζει να παραλαμβάνει εκσυγχρονισμένα F-16, έχει ήδη στείλει επίσημο αίτημα στις Ηνωμένες Πολιτείες για προσθήκη F-35 στον εναέριο στόλο της.
Σύμφωνα με ορισμένους στρατιωτικούς εμπειρογνώμονες, η Τουρκία κινδυνεύει να χάσει την αεροπορική της υπεροχή στο Αιγαίο έναντι της Ελλάδας, εάν δεν λάβει μέτρα. Τώρα ο Ερντογάν προσπαθεί να πείσει τον Μητσοτάκη να περιορίσει τους εξοπλισμούς.
Πριν το Βίλνιους ο Ερντογάν είχε πει: «Ξέρουμε τι θα τους πούμε. Τι θα γίνει κύριε πρωθυπουργέ; Σταματήστε τώρα αυτούς τους εξοπλισμούς. Που το πας; Η Αμερική σου δίνει συνέχεια πολλά όπλα».
Ο Ερντογάν άνοιξε την πόρτα στην Ελλάδα
Η Ελλάδα στοχεύει να αναπτυχθεί ως περιφερειακή δύναμη που αποτελεί μνημείο σταθερότητας. Γι' αυτό ο Μητσοτάκης τόνισε στη συνέντευξη Τύπου μετά τη Σύνοδο ότι τα εξοπλιστικά προγράμματα της Ελλάδας δεν πρέπει να αντιμετωπίζονται μόνο μέσα από το πρίσμα του ανταγωνισμού με την Τουρκία.
Ωστόσο, ο Ερντογάν άνοιξε το δρόμο στην Ελλάδα για να ανοίξει το έδαφός της στην αμερικανική στρατιωτική μπότα, καθώς και να ξεκινήσει ένα εξοπλιστικό πρόγραμμα δισεκατομμυρίων δολαρίων, αναθέτοντάς της έναν διαφορετικό περιφερειακό ρόλο.
Αυτό που μας ανησυχεί είναι η πιθανότητα τα γεράκια στην Αθήνα, που μπορεί να βγαίνουν στο προσκήνιο κατά καιρούς, να αποκτήσουν υπερβολική αυτοπεποίθηση λόγω της αυξανόμενης στρατιωτικής ισχύος της, ενώ στηρίζονται στις ΗΠΑ, και να επιχειρήσουν αχρείαστες κινήσεις στο Αιγαίο ή την ανατολική Μεσόγειο για να δείξουν τα δόντια τους. Η Άγκυρα έχει ήδη μια νοοτροπία που τρέφεται από την ένταση, ας μην προσθέσουμε και τα αθηναϊκά γεράκια, καταλήγει η Μπαρτσίν Γινάντς.
