Πού μπορεί να συναντιούνται η περιπέτεια ζωής του Ευάγγελου Αβέρωφ-Τοσίτσα με την φυματίωση, οι χρηματοδοτήσεις του Σχεδίου Μάρσαλ για την ανασυγκρότηση της κατεστραμμένης Ελλάδας αμέσως μετά τον Πόλεμο, η συνεταιριστική παράδοση του Βενιζελισμού αλλά και οι αριστερές καταβολές των συνοικισμών στην στεφάνη της Αθήνας, τα αντανακλαστικά της Αγροτικής Τράπεζας και της ΕΤΒΑ, εν τέλει ο κυνισμός του Στυλιανού Παττακού – όλα αυτά με τους Αρβανίτες αγελαδοτρόφους του Ασπροπύργου.
Το συναρπαστικό στην απλότητά του αφήγημα της ιστορικού/ερευνήτριας Μαρίας Σαμπατακάκη, με πυρήνα την δημιουργία, την διαδρομή και ωρίμανση και την τελική φθορά της συνεταιριστικής γαλακτοβιομηχανίας ΑΣΠΡΟ΄ - που, μαζί με την ΕΒΓΑ των Ελληνοαμερικανών αδελφών Σουραπά και την κοινοπρακτική ΑΣΤΥ, πήρε την πρωτοβουλία για την παστερίωση και την οργανωμένη διακίνηση του γάλατος στην περιοχή της πρωτεύουσας μεταπολεμικά – μεταφέρει στο σήμερα εικόνες μιας λησμονημένης εποχής. Μπορεί οι αγελαδοτρόφοι του Ασπροπύργου, από την οικόσιτη εκτροφή ζωϊκού κεφαλαίου και την απεγνωσμένη προσπάθεια επιβίωσης από την καταστροφή των επιτάξεων της Κατοχής μέχρι την αναμέτρηση με τις μεταπολεμικές συνθήκες χρηματοδότησης του Σχεδίου Μάρσαλ, να είχαν ΕΑΜίτικη ή και κομμουνιστική ένταξη. ωστόσο βρέθηκαν στο επίκεντρο μιας πρωτοβουλίας ανάπτυξης που η «Ημερησία» του 1958 περιέγραφε ως «πλήρη και άμεσον παραγωγικήν σχέσιν μεταξύ αγελαδοτρόφου και βιομηχανίας […] να αποτελέσει καλό παράδειγμα προς μίμησιν».
Πού μπαίνει στην μέση ο Ευ. Αβέρωφ; Με δυο χρόνια σανατόριο στο Νταβός λόγω φυματίωσης, ύστερα σε αναγκαστική ζωή στην Κηφισιά λόγω κλίματος, γνωρίστηκε με τον (Αρβανίτη , γεωπόνο από τον Ασπρόπυργο) Γεώργιο Καλλιέρη. Κοινό στοιχείο των δυο η θετική προσέγγιση στο συνεταιριστικό φαινόμενο – ο Αβέρωφ, από οικογένεια γαιοκτημόνων, ανήκε (όσο κι αν αυτό δεν ήταν και τόσο γνωστό) στους βενεζελικούς/πτέρυγας Παπαναστασίου. Ταυτόχρονα όμως λειτουργούσε αλλά και η εγγύτητα των δυο σε κλειστές κοινότητες (βλάχικη καταγωγή για τον Αβέρωφ, αρβανίτικη πραγματικότητα στον Ασπρόπυργο του Καλλιέρη) και σύνδεσμος με τον τόπο τους. Όταν λοιπόν ο Αβέρωφ βρίσκεται υπουργός Εφοδιασμού και Διανομών (Κυβέρνηση Σοφούλη, 1949), ο Συνεταιρισμός ΑΣΠΡΟ΄ έχει ήδη εξασφαλίσει δάνειο 50.000 δολαρίων από την AMAG /Αμερικανική Βοήθεια για την δημιουργία ενός εργοστασίου παστερίωσης και παράλληλα μηχανισμού συγκέντρωσης/διακίνησης του γάλατος. Να σημειωθεί, εδώ, ότι η Αμερικανική Βοήθεια γνωρίζει άριστα την πολιτική ένταξη των συνεταιριστών του Ασπροπύργου: όμως η πρόταξη των αναπτυξιακών αναγκών είναι ουσιαστική, η δε πρόκληση για τροφοδότηση της Αθήνας/της περιοχής Αττικής με γάλα και γαλακτοκομικά είναι τεράστια (οικονομική και κοινωνική).
Από κει και πέρα, όσο οι δεκαετίες περνούν, η πορεία της ΑΣΠΡΟ΄ περνάει από σαράντα κύματα. Χαρακτηριστικά, η Αγροτική Τράπεζα που προσέρχεται ως βασικός χρηματοδότης δείχνει πολύ μεγαλύτερη διάθεση στήριξης και διαχρονικής ενίσχυσης, με Διαμαντή Πεπελάση σε κομβικό ρόλο, απ’ ό,τι π.χ. ο ΟΧΟΑ /μετέπειτα ΕΤΒΑ, με την αποστασιοποίηση της αγροτικής παραγωγικής βάσης από την βιομηχανική μεταποιητική δομή να βαραίνει αποφασιστικά στους χειρισμούς. Η πραγματικότητα των ισοτιμιών – δανεισμός σε δολάρια, κόστος ζωοτροφών σε εκτόξευση – υπονομεύει την οικονομικότητα της γαλακτοβιομηχανίας ως κλάδου. η συνεταιριστική δομή δημιουργεί καχυποψίες.
Έως ότου – αρχές του1973 – οι αγελαδοτρόφοι του Ασπροπύργου εξηγούν στον επισκεπτόμενο Στυλιανό Παττακό (ο οποίος γνωρίζει τις πολιτικές τάσεις της περιοχής) ότι η εκτροφή αγελάδων και η παραγωγή γάλατος «δεν βγαίνει πέρα» – τα ζώα στέλνονται ως εκ τούτου για σφαγή. Η κατακλείδα θυμίζει πιο πρόσφατες στάσεις: «ωραία, θα έχουμε κρέας τότε!» απαντά ο Παττακός…
