Θα μου επιτρέψετε έναν πιο προσωπικό τόνο, καθώς δεν υπάρχει λόγος να παραθέσουμε τα στοιχεία ξανά: Η κατάσταση είναι πέρα από τραγική και ίσως πέρα από αναστρέψιμη. Καθημερινά δημοσιεύονται δεκάδες επιστημονικές έρευνες, εκθέσεις οργανισμών, διαγράμματα κτλ., τα οποία δείχνουν ξεκάθαρα και με τον πιο γλαφυρό τρόπο ότι οδεύουμε ολοταχώς προς μια διαφορετική -και χειρότερη- κατάσταση από τη σημερινή.
Οι επιστήμονες που ασχολούνται/ασχολούμαστε με την κλιματική αλλαγή εδώ και χρόνια προειδοποιούμε για την άμεση ανάγκη αλλαγής μοντέλου της ανθρώπινης παρουσίας στον πλανήτη. Οι εκκλήσεις μας, που δεν εισακούονται, καθώς αντιπαλεύονται από το σύνολο της βιομηχανίας και κατ’ επέκταση των κρατικών μηχανισμών, έχουν καταλήξει γραφικές. Τελικά, φαίνεται πως είναι απολύτως λογική αυτή η αντιμετώπιση: Ο άνθρωπος έχει μάθει να θεωρεί τη φύση ως σύμμαχό του ή μία ατελείωτη πηγή πρώτων υλών, η οποία δεν θα τον «προδώσει» ποτέ. Δεν αντιλαμβανόμαστε, επομένως, ότι σήμερα η φύση αποτελεί άμεση απειλή για την ανθρώπινη ζωή. Στη μεταπολεμική εποχή, μάθαμε να θεωρούμε ότι οι απειλές έχουν άλλον χαρακτήρα, κυρίως ανθρωποκεντρικό. Έχει επικρατήσει η λογική του «από τη στιγμή που δεν με επηρεάζει άμεσα, δεν είναι δικό μου πρόβλημα».
Σε πολύ μεγάλο βαθμό, πάνω σε αυτή τη λογική οικοδομήθηκε το αναπτυξιακό σύστημα της σημερινής δυτικής κοινωνίας, που, λόγω της επιδραστικότητάς της, έχει εξαχθεί και υιοθετηθεί σε όλο τον πλανήτη. Άλλωστε, σε σειρά διεθνείς διαπραγματεύσεις, το αίτημα είναι η ανάπτυξη όλων όπως η Δύση.
Σήμερα, ωστόσο, που το περιβάλλον μας δείχνει τα όρια του και απειλείται ακόμη και με κατάρρευση (όπως υποστηρίζουν ορισμένοι επιστήμονες), φαίνεται να είναι ιδιαιτέρως δύσκολο να αντιστρέψουμε την επιρροή μας ως άνθρωποι πάνω σε αυτό: Έχουμε δημιουργήσει το πρόβλημα, ταυτόχρονα είμαστε μέρος του, και επομένως δεν αντιλαμβανόμαστε πλήρως το εύρος του και την πραγματικότητα ότι το σύστημα που έχουμε δημιουργήσει δεν είναι βιώσιμο.
Παράλληλα, στο σύστημα που ζούμε, έχουμε μάθει να περιμένουμε από τα κράτη να μας προστατεύουν. Έτσι, περιμένουμε να μας προστατέψουν και από την κλιματική αλλαγή/κρίση,
σαν να ήταν μια ακόμη κλασική απειλή. Το πρόβλημα είναι, όμως, ότι ο «εχθρός» δεν είναι συμβατικός, δεν είναι μόνον ένας και επιτίθεται σε πολλαπλά μέτωπα. Επιπλέον, δεν μπορεί να αναχαιτιστεί με ατομική δράση αλλά απαιτεί συλλογική δράση, και μάλιστα παγκόσμια συλλογική δράση.
Η κλιματική πολιτική εμφανίστηκε πριν περίπου 30 χρόνια ως μέρος της περιβαλλοντικής πολιτικής. Δεν είχαν καταλάβει τότε οι πολιτικοί ότι έπρεπε να αναβαθμίσουν αυτή την πολιτική σε πρώτης τάξεως ζήτημα. Πιθανώς να μην ήθελαν να το καταλάβουν, καθώς θα έμπαινε εμπόδιο στα σχέδια ανάπτυξης των κρατών τους, και κατ’ επέκταση, στις διευκολύνσεις που απολαμβάνουν οι πολίτες. Έτσι, τα κράτη, αντί να καταρτίσουν μακροπρόθεσμους σχεδιασμούς για ουσιαστική καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής, φαίνεται πως αποφάσισαν να αντιμετωπίζουν την εκάστοτε έξαρση του φαινομένου μεμονωμένα, στη λογική της διαχείρισης κρίσεων. Το πρόβλημα εδώ είναι ότι η κλιματική κρίση δεν είναι παροδική αλλά μια μόνιμη κατάσταση που επιδεινώνεται.
Η μόνη πραγματική λύση πλέον, σε επίπεδο πολιτικής, είναι η κλιματικοποίηση όλων των επιμέρους πολιτικών. Μόνο με αυτό τον τρόπο, θα γίνει εφικτό μάλλον -έστω σταδιακά- να αλλάξουν τα μοντέλα της ανθρώπινης δραστηριότητας και καθημερινότητας. Οι μόνες προσπάθειες που γίνονται σήμερα προς τη σωστή κατεύθυνση έρχονται από την Ευρωπαϊκή Ένωση, και πάλι διστακτικά και με αρκετά προσχώματα.
Φυσικά, μπορούμε να συνεχίσουμε στο ίδιο μοτίβο, να θεωρήσουμε ότι έτσι εξελίσσεται το γήινο περιβάλλον και ότι οι πιο ισχυροί θα είναι και αυτοί που θα επιβιώσουν. Δυστυχώς για εμάς, η Μεσόγειος αποτελεί -σύμφωνα με πολλές επιστημονικές μελέτες- hotspot της κλιματικής αλλαγής. Δηλαδή, ό,τι λαμβάνει χώρα σε παγκόσμιο επίπεδο από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, στη Μεσόγειο εμφανίζεται με πολύ μεγαλύτερη ένταση. Το πιο απλό παράδειγμα: Η Εθνική Μετεωρολογική Υπηρεσία δίνει για την Κυριακή μέγιστη θερμοκρασία υπό σκιά σε πολλές περιοχές της χώρας τους 47 βαθμούς Κελσίου. Θα χρειαστεί, ειδικά στη χώρα μας και την ευρύτερη περιοχή της, να γίνουν θεμελιώδεις αλλαγές και άμεσα, ώστε να μπορούμε να συνεχίσουμε να ζούμε. Και ως πολίτες, θα πρέπει να το απαιτούμε.
Ο Γιώργος Δικαίος είναι διδάσκων και μεταδιδακτορικός ερευνητής στο Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ), Ερευνητής της Έδρας UNESCO για την Κλιματική Διπλωματία (ΕΚΠΑ) και του ΕΛΙΑΜΕΠ.
