Ο πρωθυπουργός αναγνώρισε προχτές, στη συνέντευξή του στον Σκάι, ότι υπάρχει θέμα «πληθωρισμού απληστίας» -πληθωρισμού κερδών. Πρόκειται γι’ αυτό που συμβαίνει με τα εισιτήρια της ακτοπλοΐας (ή με αεροπορικά εισιτήρια…), με τα τρόφιμα (που οι τιμές τους ανεβαίνουν ενώ τα κόστη παραγωγής πέφτουν), κάτι σαν αυτό που συμβαίνει σε αρκετά είδη λαϊκής κατανάλωσης (που μένουν αμετάβλητες τις τιμές ενώ μικραίνουν οι συσκευασίες). Επειδή η ζήτηση ξεπερνά την προσφορά λόγω διαταραχών (εμπορικοί ανταγωνισμοί, πόλεμος, προβλήματα εφοδιασμού), οι εταιρίες βρίσκουν ευκαιρία να αυξήσουν τα κέρδη τους, αυξάνοντας τις τιμές δυσανάλογα συγκριτικά με τα κόστη και διατηρώντας τις ψηλά όταν τα κόστη πέφτουν. Στην αναμπουμπούλα, κάποιοι χαίρονται.
Το φαινόμενο δεν είναι καινούργιο. Πριν από 250 χρόνια, ο Άνταμ Σμιθ εξηγούσε ότι η αύξηση των κερδών μπορεί να προκαλέσει γεωμετρική αύξηση των τιμών ενώ η αύξηση των μισθών μόνο μια γραμμική, αναλογική αύξησή τους. «Τα υψηλά κέρδη -έγραφε- τείνουν να αυξάνουν τις τιμές πολύ περισσότερο απ’ ότι οι υψηλοί μισθοί». Γι’ αυτό διαφωνούσε με όσους ισχυρίζονταν ότι, δήθεν, στα κέρδη δεν πρέπει να μπαίνει ταβάνι, αλλά να αφήνονται να φτάσουν στον ουρανό, ελεύθερα να ρυθμίζονται από την αγορά. Τα λόγια του ξαναγίνονται, περισσότερο από ποτέ, επίκαιρα. Από την Κρ. Λαγκάρντ, την Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών, τον ΟΟΣΑ, την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, μέχρι το ΔΝΤ, οι μελέτες υποδεικνύουν ως κύριο παράγοντα του πληθωρισμού τα επιχειρηματικά κέρδη.
Η διάγνωση που (καθυστερημένα…) έκανε ο πρωθυπουργός είναι σωστή. Αλλ’ όπως έχει ειπωθεί, «μια σωστή διάγνωση δεν προσφέρει πολλά αν δεν συνοδευτεί από μια σωστή θεραπεία».
Καταρχήν, σε επίπεδο Ευρωζώνης, η θεραπεία που ακολουθείται μάλλον επιδεινώνει παρά θεραπεύει την ασθένεια. Οι αυξήσεις των επιτοκίων που (επιθετικά) αποφασίζει η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα επιτείνουν τους κινδύνους ανεργίας, ύφεσης, αντί να ενισχύσουν την προσφορά αποθαρρύνουν τις επενδύσεις και, βεβαίως, κατατείνουν στη συρρίκνωση του κοινωνικού κράτους ιδιαίτερα στις δημοσιονομικά ασθενέστερες χώρες της Ευρωζώνης. Αλλά πολύ λίγο επηρεάζουν τις τιμές, γιατί δεν επηρεάζουν τα κέρδη. Ως γνωστόν, πολλές μεγάλες εταιρείες ακολουθούν τη στρατηγική «τιμές versus πωλήσεις», κι αντί να μειώσουν τις τιμές για να αυξηθεί ο τζίρος, τις αυξάνουν, ώστε με μικρότερο τζίρο να έχουν ίδια ή περισσότερα κέρδη.
Αν, όμως, οι αυξήσεις των ευρωπαϊκών επιτοκίων είναι μια πολιτική εκτός τόπου και χρόνου, δεν σημαίνει ότι δεν μπορεί να γίνει τίποτα, λες κι ο πληθωρισμός είναι κάποια μπόρα που, ανήμποροι, πρέπει να περιμένουμε να περάσει. Ούτε ότι δεν μπορούμε να κάνουμε κάτι σε εθνικό επίπεδο, όταν μάλιστα καθ’ ημάς παρατηρείται το φαινόμενο να αποκλιμακώνεται ο πληθωρισμός γενικά αλλά να φουντώνει στα τρόφιμα και πολλά είδη πρώτης ανάγκης -με συνέπεια να μεγαλώνει το χάσμα μεταξύ φτώχειας και πλούτου. Οι Ισπανοί, παράδειγμα, είχαν θέσει πλαφόν στις τιμές ηλεκτρικού ρεύματος και ενέργειας, μείωσαν τους συντελεστές ΦΠΑ, πήραν διοικητικά μέτρα για τις τιμές των εισιτηρίων και για τα νοίκια και κατάφεραν η οικονομία τους να αναδειχτεί η πρώτη μεγάλη οικονομία της Ευρωζώνης όπου έπεσε ο πληθωρισμός κάτω από 2% -με συγκριτικά μεγάλη μείωση των τιμών των τροφίμων.
Καθ’ ημάς, ο υγιής ανταγωνισμός ποτέ δεν ήταν στα ισχυρά σημεία της οικονομίας μας, η ενίσχυση και στήριξη της Επιτροπής Ανταγωνισμού δεν ήταν στις προτεραιότητες των εκάστοτε κυβερνήσεων, οι ποινές -όταν επιβάλλονταν- δεν ήταν τέτοιες που να χαλάνε το γλέντι της κερδοσκοπίας. Δεν είναι, ασφαλώς, τυχαίο, ότι παραγωγικές και εμπορικές εταιρίες έχουν (κακο)μάθει να δουλεύουν με υπερβολικά ποσοστά κέρδους, που δεν τα συναντάς πουθενά αλλού στην Ευρώπη.
Όπως δείχνει η περίπτωση της ακτοπλοΐας (που οι φορολογούμενοι την επιδοτήσαμε επί πανδημίας), η κερδοσκοπία έχει αποθρασυνθεί -την ενθάρρυνε και η πολιτική της περασμένης 4ετίας. Μένει να φανεί αν αυτό θα αλλάξει, αν το κράτος θα κάνει χρήση της δύναμής του για να προστατέψει τον κόσμο της εργασίας. Αν θα γίνουν εκτεταμένοι έλεγχοι στις τιμές, αν θα τονωθεί ο ανταγωνισμός, αν θα επιβληθούν κάποιου είδους «κόφτες» σε υπερβολικά ποσοστά κέρδους -που τροφοδοτούν τον πληθωρισμό και τα επιδοτούμε μέσω των market pass. Αν, δηλαδή, η σωστή πρωθυπουργική διάγνωση συνοδευτεί από αποτελεσματική θεραπεία.
