Ένα πρώτο και προφανώς ανεπαρκές, καθότι επιφανειακό, συμπέρασμα των διπλών εκλογών του Μάϊου-Ιουνίου 2023 είναι ότι, στην τρέχουσα συγκυρία, ανέδειξαν τη Νέα Δημοκρατία σε αδιαμφισβήτητα κυρίαρχο πολιτικό κόμμα στο ελληνικό πολιτικό σύστημα.
Χωρίς καθόλου να αμφισβητεί αυτή την πρώτη διαπίστωση, μία δεύτερη, πιο συστηματική και βαθύτερη ανάλυση των αποτελεσμάτων αναδεικνύει μια σειρά σημαντικών διαπιστώσεων-ερωτημάτων, ιδιαίτερο χαρακτηριστικό των οποίων είναι οι δυνητικές, συστημικές επιπτώσεις του εκλογικού αποτελέσματος στη δομή, εσωτερική ισορροπία και, εν τέλει, δυναμική του πολιτικού μας συστήματος, όπως αυτό διαμορφώθηκε στα χρόνια της Μεταπολίτευσης και της εγκαθίδρυσης και σταδιακής παγίωσης του πρώτου αυθεντικά δημοκρατικού καθεστώτος στη σύγχρονη ιστορία της Ελλάδας, την ακεραιότητα του οποίου το Σύνταγμα μας επιτάσσει να διαφυλάξουμε πάση θυσία ως πολίτες.
Με δεδομένα τα ασφυκτικά περιθώρια ενός σύντομου σχολίου, όπως το παρόν, θα περιοριστώ σε εκείνες τις διαπιστώσεις-ερωτήματα, που, θεωρώ ότι, πάντα από συστημικής απόψεως, έχουν το μεγαλύτερο βάρος. Αυτές κατά την άποψή μου είναι πέντε:
(α) Η φυσιογνωμία και το βάθος της κυριαρχίας της ΝΔ και οι ενδεχόμενες (συστημικές) προκλήσεις που, σχεδόν αναπόφευκτα, τη συνοδεύουν.
(β) Οι συστημικές συνέπειες του εκλογικού αποτελέσματος για την αντιπολίτευση, αξιωματική και ελάσσονα, ήτοι ο τρόπος με τον οποίο θα επιλέξουν τα εμπλεκόμενα κόμματα να ασκήσουν αντιπολίτευση και το πολιτισμικό ύφος που θα τη διακρίνει.
(γ) Οι ευρύτερες επιπτώσεις του εκλογικού αποτελέσματος στην ικανότητα των όποιων θεσμοθετημένων θεσμικών αντιβάρων, ιδιαίτατα των συνταγματικά κατοχυρωμένων, να ασκήσουν κατ’ ελάχιστον με επάρκεια το ρόλο του μηχανισμού ελέγχου της εκτελεστικής εξουσίας που τους αρμόζει.
(δ) Οι σημαντικές προκλήσεις για την εύρυθμη λειτουργία του πολιτεύματος και, γενικότερα, για την ποιότητα της δημοκρατίας στη χώρα, που προκύπτουν αφενός από την παρουσία στη νέα Βουλή τεσσάρων αντισυστημικών κομμάτων, που, στο σύνολό τους, εκπροσωπούν το καθόλου ευκαταφρόνητο 15,93% του εκλογικού σώματος και αφετέρου από το γεγονός ότι τρία από τα τέσσερα αυτά κόμματα (Ελληνική Λύση, Νίκη και Σπαρτιάτες), τα οποία εκπροσωπούν το 12,76% του εκλογικού σώματος, εκφράζουν ακροδεξιές αξίες, με το τελευταίο, τους Σπαρτιάτες, να ταυτίζεται με τη δικαστικά καταδικασμένη, νεοναζιστικής ιδεολογίας και προσανατολισμού Χρυσή Αυγή, και, τέλος,
(ε) το μεγαλύτερο ποσοστό αποχής από την εκλογική διαδικασία που έχει παρατηρηθεί κατά τη διάρκεια της Μεταπολίτευσης, το οποίο προσέγγισε το 47,17 το εκλογικού σώματος.
Σπεύδω να διευκρινίσω, πριν προχωρήσω, ότι, εκ των πραγμάτων, οι διαπιστώσεις-ερωτήματα αυτά διαπλέκονται συχνά μεταξύ τους και επενεργούν σωρευτικά στο σύνολο του πολιτικού συστήματος, επηρεάζοντας έτσι πολλαπλασιαστικά την εσωτερική του ισορροπία, καθώς και τη δυναμική του καθιστώντας δυσχερέστερη την ανάλυση αλλά και την κατανόηση των εξελίξεων τις οποίες αφορούν.
Έτσι, για παράδειγμα, μια προσπάθεια άρτιας και ψύχραιμης αξιολόγησης της κυριαρχίας της Νέας Δημοκρατίας, απαιτεί μια προσεκτική στάθμιση δύο παραγόντων:
Πρώτον, του βαθμού στον οποίο το κόμμα και, κατεξοχήν, ο αρχηγός του, ο οποίος, λόγω των εντυπωσιακών επικοινωνιακών του δεξιοτήτων, ασκεί καθοριστική επιρροή στη δημόσια εικόνα της κυβέρνησης αλλά και του κόμματος του οποίου ηγείται, θα κατορθώσουν να αντισταθούν στους αναπόφευκτους ισχυρούς πειρασμούς που προκύπτουν από την αίσθηση της απουσίας, ή ελαχιστοποίησης, των περιορισμών που, εκ των πραγμάτων, δημιούργησε το μέγεθος της εκλογικής νίκης σε δύο απανωτές αναμετρήσεις και η απόσταση 22,73 ποσοστιαίων μονάδων μεταξύ της Νέας Δημοκρατίας και του κόμματος της μείζονος, αξιωματικής αντιπολίτευσης.
Και δεύτερον, της ικανότητας των κομμάτων της αντιπολίτευσης, ιδιαίτατα της μείζονος αλλά και της ελάσσονος, να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις που προκύπτουν από τη συνταγματικά προβλεπόμενη ιδιότητά τους ως μηχανισμών ελέγχου και λογοδοσίας της κυβερνητικής εξουσίας και να συμβάλλουν στην προαγωγή και, σε βάθος χρόνου, εμπέδωση ενός πολιτικού πολιτισμού που εμφορείται από μια λογική θετικού αθροίσματος και επιδιώκει να απομακρυνθεί από τις τοξικές πρακτικές της στείρας αντιπολίτευσης του παρελθόντος, της στηριγμένης σε λογικές μηδενικού αθροίσματος και, άρα, ευκαιριακές, τακτικίστικες και συχνά καιροσκοπικές, που, σε βάθος χρόνου, διαβρώνουν το κράτος δικαίου και υποσκάπτουν την ποιότητα της δημοκρατίας.
Η λογική του θετικού αθροίσματος, της εμβάθυνσης του κράτους δικαίου και της αναβάθμισης της ποιότητας της δημοκρατίας συναρτάται άμεσα και με την ικανότητα των λεγομένων θεσμικών αντιβάρων (και ιδίως των συνταγματικά κατοχυρωμένων) να λειτουργήσουν αποτελεσματικά ως μηχανισμοί ελέγχου και εξισορρόπησης της εκτελεστικής εξουσίας. Στην συγκυρία που ανέδειξαν οι διπλές εκλογές του 2023, μέγιστο μερίδιο της θεσμικής αλλά και πολιτικής ευθύνης για την επίτευξη αυτού του συστημικά κρίσιμου στόχου φέρει, ακριβώς λόγω της κυριαρχίας της, η ίδια η νέα κυβέρνηση, αλλά, με δεδομένο τον έντονα πρωθυπουργοκεντρικό χαρακτήρα του κρατούντος πολιτικού συστήματος, και ο ίδιος ο πρωθυπουργός. Ο σεβασμός στις τοποθετήσεις, υποδείξεις και αποφάσεις των αρχών αυτών, αλλά και η ενίσχυσή του ρόλου τους σε ό,τι αφορά τις υποχρεώσεις της χώρας, που προκύπτουν τόσο από το εθνικό αλλά επίσης και από το ενωσιακό και το διεθνές δίκαιο, θα συμβάλλουν ουσιαστικά, έως και καταλυτικά, στην ενίσχυση των αρχών της χρηστής διοίκησης, στην εμβάθυνση του κράτους δικαίου και στην αναβάθμιση της ποιότητας της δημοκρατίας μας.
Η ίδια λογική της προαγωγής ενός πολιτικού πολιτισμού θετικού αθροίσματος, μέσω της ενίσχυσης των παντός είδους μηχανισμών διαφάνειας, ελέγχου και λογοδοσίας, νομικών αλλά και άτυπων, θα αποτελέσει την ισχυρότερη ασπίδα προστασίας της ποιότητας του φιλελεύθερου δημοκρατικού μας καθεστώτος απέναντι στις σοβαρές προκλήσεις, που εκπροσωπούν τα νεοεισελθόντα στη Βουλή αντισυστημικά κόμματα. Από την ικανότητα αυτών των μηχανισμών να αντιπαρατεθούν αποτελεσματικά στις σειρήνες του λαϊκισμού και του πάσης φύσεως αυταρχισμού και να αρθρώσουν ευκρινή και πειστικό λόγο, ενισχυτικό των αρχών της φιλελεύθερης δημοκρατίας και του ευρωπαϊκού της προσανατολισμού θα εξαρτηθεί σε μέγιστο βαθμό και η διασφάλιση της πληρέστερη ένταξης της χώρας μας στο ευρύτερο ευρωπαϊκό γίγνεσθαι.
Σωρευτικό προϊόν μιας τέτοιας προσέγγισης θετικού αθροίσματος θα είναι, τέλος, η δυνητική σταδιακή ανάδειξη ενός εναλλακτικού αξιακού υποδείγματος της κοινωνίας μας, που, σε βάθος χρόνου, θα καταστήσει εφικτή την οικοδόμηση ενός πολιτικού συστήματος βασισμένου λιγότερο στην τοξικότητα, τη σύγκρουση για τη σύγκρουση και την αντιμετώπιση του άλλου όχι ως εχθρού που πρέπει πάση θυσία να ηττηθεί και να εκμηδενισθεί, αλλά απλά ως αντιπάλου συν-πολίτη, με τον οποίο η λογική της φιλελεύθερης δημοκρατίας επιτάσσει να συνυπάρχουμε, να σεβόμαστε, να συνδιαλεγόμαστε και να αντιπαρατιθέμεθα, επιδεικνύοντας πάντα ένα πνεύμα αμοιβαίας ανοχής και αυτοσυγκράτησης. Θεωρώ ότι, εντασσόμενη σε ένα τέτοιο ενάρετο κύκλο, η δημοκρατία μας θα κατορθώσει να μειώσει τα ποσοστά αποχής από τις εκλογές και να αυξήσει τη συμμετοχή των πολιτών της στα κοινά, με τελικό αποτέλεσμα τη βελτίωση της ποιότητάς της. Ίδωμεν.
