Την εβδομάδα που πέρασε, στις εγκαταστάσεις του ΟΟΣΑ στο Παρίσι επικρατούσε αναβρασμός. Στις αίθουσες του φωτεινού μοντέρνου κτιρίου της rue André Pascal, που υπογείως επικοινωνεί με το Château de la Muette, ιστορική έδρα του Οργανισμού που συστήθηκε μεταπολεμικά για τη διαχείριση του Σχεδίου Μάρσαλ, εκπρόσωποι 138 χωρών διαπραγματεύονταν εντατικά την ολοκλήρωση μιας ιστορικής συμφωνίας.
Στις 10-12 Ιουλίου έγινε ένα ιστορικό βήμα προς την ολοκλήρωση του διεθνούς πλαισίου φορολόγησης της ψηφιακής οικονομίας και των πολύ μεγάλων πολυεθνικών, στην περίφημη Λύση των Δύο Πυλώνων (Two-Pillar Solution).
Ποιο ήταν το πρόβλημα; Στην ψηφιακή, παγκοσμιοποιημένη οικονομία, πολυεθνικοί κολοσσοί πραγματοποιούν τεράστια έσοδα και κέρδη σε πλήθος χωρών, καταβάλλοντας συχνά μηδενικούς φόρους στις χώρες αυτές. Τα νέα επιχειρηματικά μοντέλα που στηρίζονται στη φορολόγηση της διανοητικής ιδιοκτησίας (intellectual property) επιτρέπουν σε πολυεθνικές εταιρίες τεχνολογίας να μεταφέρουν τα κέρδη τους σε επικράτειες χαμηλών φορολογικών συντελεστών.
Ποια είναι η Λύση των Δύο Πυλώνων; Υπό τον Πρώτο Πυλώνα, σημαντικό ποσοστό των κερδών των μεγαλύτερων πολυεθνικών (με ετήσια έσοδα άνω των 750 εκατομμυρίων ευρώ) θα μεταφέρονται προς φορολόγηση στις χώρες εκείνες όπου οι εταιρίες αυτές πραγματοποιούν εργασίες. Δηλαδή μια εταιρία ψηφιακής τεχνολογίας ή ηλεκτρονικού εμπορίου δεν θα φορολογείται μόνο εκεί που δηλώνει την έδρα της αλλά σε όλες τις χώρες όπου βρίσκονται οι πελάτες της και πραγματοποιούνται οι συναλλαγές της. Αυτό αντιμετωπίζει τον βλαπτικό φορολογικό ανταγωνισμό, που επέτρεπε σε κολοσσούς όπως Apple, Google, Facebook, Amazon, κλπ, να δηλώνουν ως έδρα μια χώρα χαμηλού φορολογικού συντελεστή, στερώντας από τις κυβερνήσεις φορολογικά έσοδα εκατοντάδων δισεκατομμυρίων.
Υπό τον Δεύτερο Πυλώνα, ένας ελάχιστος παγκόσμιος φορολογικός συντελεστής 15% θα ισχύει καταρχήν για μια μεγάλη πολυεθνική εταιρεία, ανεξαρτήτως του τόπου όπου δραστηριοποιείται, διασφαλίζοντας έτσι ίσους όρους ανταγωνισμού.
Αυτό είναι (με μια αναγκαία δόση απλούστευσης) το παγκόσμιο πολυμερές φορολογικό πλαίσιο των Δύο Πυλώνων που βρέθηκε ένα βήμα κοντύτερα στην ολοκλήρωσή του την εβδομάδα αυτή στο Παρίσι.
Η φορολογία είναι ένα από τα πεδία όπου ο ΟΟΣΑ παράγει παγκοσμίως δεσμευτικούς κανόνες (hard law). Η φορολογική πολιτική όμως είναι επίσης ένας κατεξοχήν τομέας εθνικής κυριαρχίας, όπου τα κράτη όχι μόνο διατηρούν φορολογική αυτονομία (ακόμα και στο εσωτερικό της Ευρωπαϊκής Ένωσης) αλλά και επιδίδονται σε φορολογικό μεταξύ τους ανταγωνισμό.
Για τον λόγο αυτό, η συμφωνία που επιτεύχθηκε στον ΟΟΣΑ την εβδομάδα αυτή είναι ιστορικής σημασίας, ιδίως καθώς προέκυψε υπό ένα συναινετικό διακυβερνητικό πλαίσιο, μέσα από εντατικές διαπραγματεύσεις 20 μηνών, αλλά στην πραγματικότητα άνω της δεκαετίας. Η διαδικασία, η οποία είχε παγώσει κατά την περίοδο Τραμπ, απέκτησε ισχυρή δυναμική με την Προεδρία Μπάιντεν, που ανταποκρίθηκε στο αίτημα των καιρών για αντιμετώπιση της οργανωμένης φοροαποφυγής των πολυεθνικών κολοσσών, της ψηφιακής οικονομίας και όχι μόνο.
Ο πλήρης τίτλος αυτού του ιστορικής σημασίας παγκόσμιου εγχειρήματος είναι: OECD/G20 Inclusive Framework on Base Erosion and Profit Shifting Project (IF on BEPS). Στην Ολομέλεια του IF on BEPS, 138 χώρες-μέλη, που αντιπροσωπεύουν το 90% του παγκόσμιου ΑΕΠ, συμφώνησαν σε κοινό ανακοινωθέν (Outcome Statement). Στο ανακοινωθέν αναγνωρίζεται η σημαντική πρόοδος που έχει σημειωθεί από τη Γραμματεία του ΟΟΣΑ και τις συμμετέχουσες χώρες για τους Πυλώνες Ι & ΙΙ και καταγράφονται τα επόμενα βήματα και διαδικασίες που απαιτούνται για να καταστεί εφαρμόσιμη η φορολόγηση των μεγάλων πολυεθνικών σε παγκόσμιο επίπεδο.
Oι κανόνες του Πρώτου Πυλώνα για τη δημιουργία δικαιωμάτων φορολόγησης θα βασιστούν σε μια νέα Πολυμερή Σύμβαση, που θα είναι έτοιμη να υπογραφεί στο 2ο Εξάμηνο του 2023, ενώ η εφαρμογή της αναμένεται κατά τη διάρκεια του 2025. Θα παρέχεται η δυνατότητα στις αναπτυσσόμενες χώρες να φορολογήσουν στη πηγή εισοδήματα που προέρχονται από τόκους, δικαιώματα, ενδοομιλικές συναλλαγές, ανεξάρτητα από τις ισχύουσες Συμβάσεις Διπλής Φορολογίας, εφόσον η φορολόγηση των εισοδημάτων αυτών στο κράτος έδρας είναι χαμηλότερη από 9%.
Η συμφωνία είναι ένα επίτευγμα πολυμερούς συνεργασίας και διαπραγμάτευσης. Αναδεικνύει τον κομβικό παγκόσμιο ρόλο που έχει πλέον ο ΟΟΣΑ, υπό την ευθύνη του οποίου διεξάγονται οι διακυβερνητικές διαπραγματεύσεις και τεχνικές εργασίες. Ο κεντρικός αυτός ρόλος του ΟΟΣΑ εξασφαλίζει υψηλές πιθανότητες επιτυχίας. Δεν θα είχαμε φτάσει εδώ εάν η διαδικασία συντονιζόταν από το Οικονομικό και Κοινωνικό Συμβούλιο του ΟΗΕ, όπως κάποιες τρίτες χώρες υποστήριζαν. Δυστυχώς για το παγκόσμιο σύστημα, μετά την ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, και βοηθούντος του εντεινόμενου διπολισμού Δύσης και Κίνας, οι παγκόσμιοι πολυμερείς οργανισμοί στους οποίους συμμετέχει η Ρωσία (όπως ο ΟΗΕ) έχουν καταστεί πλήρως δυσλειτουργικοί.
Ο ΟΟΣΑ λειτουργεί πλέον ως ο κύριος Οργανισμός διαμόρφωσης, αναλυτικής επεξεργασίας και υποστήριξης των πολιτικών που αποφασίζονται σε επίπεδο G7 και G20. Συνιστά παράλληλα ένα αξιόπιστο φόρουμ διασύνδεσης του αναπτυγμένου κόσμου με τον Παγκόσμιο Νότο. Άλλωστε ετοιμάζεται να υποδεχθεί νέα μέλη από τη Λατινική Αμερική, τη Βραζιλία, το Περού και την Αργεντινή, και η σύνδεση του ΟΟΣΑ με τις αναπτυσσόμενες χώρες σε Ασία (Ινδο-Ειρηνικό) και Αφρική γίνεται όλο και πιο συστηματική.
Ως ευρωπαϊκή χώρα που επενδύει σε ένα παγκόσμιο σύστημα στηριγμένο στο διεθνές δίκαιο και την πολυμερή συνεργασία, ως μια οικονομία που δεν εξαρτά την ανάπτυξή της από τον επιθετικό φορολογικό ανταγωνισμό, η Ελλάδα, όπως κι η Ευρώπη, έχει μόνο να ωφεληθεί από τις θετικές εξελίξεις της περασμένης εβδομάδας στο Παρίσι.
Ο Γιώργος Παγουλάτος είναι πρέσβης της Ελλάδας στον ΟΟΣΑ, καθηγητής Ευρωπαϊκής Πολιτικής και Οικονομίας στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο, επισκέπτης καθηγητής στο College of Europe.
