Η ενσυνείδηση και η συναίνεση του πολίτη είναι δύναμη για το μέλλον της Δημοκρατίας.
Τέσσερεις μήνες πριν τις εκλογές του Μάη, και ενώ ανέβαινε το πολιτικό θερμόμετρο ο Τάσος Γιαννίτσης και εγώ γράφαμε για την μεγάλή ανάγκη ενός προγραμματικού λόγου που θα ανταποκρινόταν στις διαπλεκόμενες μέγα-απειλές του μέλλοντος: Κλιματική κρίση, πληθυσμιακή γήρανση, νέες πανδημίες, γεωπολιτικές συγκρούσεις, ενεργειακή και νομισματική αβεβαιότητα.
Στόχος ενός περιεκτικού προγραμματικού λόγου είναι η διάπλαση ψύχραιμης συνείδησης στην κοινωνία για τα φορτία των κυβερνώντων και τις εφαρμόσιμες πρόνοιες που σχεδιάζουν για την προστασία της κοινωνίας, της οικονομίας, της εθνικής υπόστασης. Ο ψηφοφόρος δικαιούται να γνωρίζει για να κρίνει «που πάει τη χώρα» το κάθε κόμμα. Η συναίνεσή του είναι απαραίτητη δύναμη για την επιλογή πολιτικών αντιμετώπισης. Αλλιώς θα κινδυνεύσει η κοινωνική συνοχή την η ώρα των ενεργειών.
Τελικά ακούσαμε ελάχιστες και ελάχιστα διαφωτιστικές αναφορές για το ευρύτερο μέλλον. Τα βραχυπρόθεσμα, τα εφήμερα, τα έκτακτα καθημερινά, οι ακραίες αλληλοκατηγορίες υπερκάλυψαν για άλλη μία φορά τον ορίζοντα του πολιτικού λόγου. Πολλοί λένε ότι «αυτά θέλει να ακούει ο κόσμος»! Πιστεύω ακράδαντα στο αντίθετο, που παράγει δημοκρατική συνείδηση και σταθερότητα.
Οι μέγα-απειλές κυκλώνουν κάθε γωνιά του πλανήτη και έρχονται όλο κοντύτερα. Ο κόσμος είναι σε μεταβατική περίοδο. Η πρότερη παγκοσμιοποίηση αναθεωρείται, ένας στάσιμος πόλεμος σοβεί στη μέση της Ευρώπης (σκορπίζοντας θάνατο, καταστροφή και πληθωρισμό), οι ανεπτυγμένες οικονομίες αντιμετωπίζουν ενδεχόμενο ύφεσης και οι αναπτυσσόμενες χρεοκοπία. Πολύς κόσμος που τα γνωρίζει, ή τουλάχιστον τα διαισθάνεται, θέλει να κατανοήσει τα δύσκολα που μπορεί να έλθουν, μετά και τις κρίσεις της τελευταίας δεκαετίας. Νομίζω ότι το κεντρικό μήνυμα του εκλογικού αποτελέσματος δεν ήταν ιδεολογικό. Ηταν η επιλογή του, κατά τεκμήριο, πιο ικανού να κατανοεί προβλήματα, να σχεδιάζει και να εφαρμόζει λύσεις μπροστά στις αυξημένες και διαφοροποιημένες αβεβαιότητες.
Η προεκλογική περίοδος επιστεγάσθηκε με προγραμματική αισιοδοξία της νικήτριας Νέας Δημοκρατίας: Αναγόρευσε τον υψηλότερο από τον ευρωπαϊκό ρυθμό μεγέθυνσης ως μέτρο συνολικής επιτυχίας, την αυξημένη εισροή φορολογικών εσόδων ως μέτρο δημοσιονομικής ευρωστίας και την τόνωση των εισροών κεφαλαίου ως δείγμα εμπιστοσύνης. Ωραία και σωστά επί του παρόντος αυτά! Είναι όμως όλα προϊόντα μιας ιδιότυπης διεθνούς συγκυρίας και συνδέονται με εισαγόμενες επιδράσεις: Ο τουρισμός, προέρχεται από την ασυνήθη έκρηξη της διεθνούς ζήτησης μετά τους αποκλεισμούς του κορωνοϊού. Η δημοσιονομική ευρωστία συνδέεται με τον εισαγόμενο πληθωρισμό και την επακόλουθη υπερείσπραξη εμμέσων φόρων. Η εισροή κεφαλαίων, πράγματι δείχνει θετική μεταστροφή αλλά συνδέεται με ένα επενδυτικό κλίμα πολύ ευμετάβλητο λόγω της αύξησης επιτοκίων σε περιβάλλον προϋπάρχοντος υπερδανεισμού του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα, παγκοσμίως. Οι συνθήκες αυτές είναι όλες συγκυριακές και αλληλοεπιδρούν. Ας ευχόμαστε να μην χειροτερέψουν όλες μαζί…
Η συγκυρία είναι σαν παλίρροια που ανεβάζει τα νερά, αλλά προδιαγράφει και την άμπωτη. Το μεγάλο στοίχημα της Ελλάδας είναι να μετατρέψει την παλίρροια σε ενάρετο κύκλο που θα προστατεύει από τις αντιξοότητες και θα αξιοποιεί τις ευκαιρίες.
Είναι γνωστές οι διαρθρωτικές αδυναμίες της οικονομίας μας: Έλλειμμα ισοζυγίου πληρωμών, στενότητα δημοσιονομικού χώρου, κοινωνική ανισότητα. Χωρίς αμφιβολία αυτές (και άλλες) είναι βαρίδια ικανά να ανατρέψουν την μεγέθυνση της οικονομίας, είτε μέσω νέων αδιεξόδων χρηματοδότησης είτε χειρότερα, μέσω ρηγμάτων στην ευστάθεια της Δημοκρατίας.
Η μεγάλη βελτίωση του κράτους και η οργάνωση ποιοτικών δημοσίων και κοινωνικών αγαθών θα πρέπει να είναι κλειδιά μιας διευρυμένης παρουσίας του δημόσιου τομέα στην οικονομία, τόσο σε θέματα κοινωνικής ανισότητας και συνοχής όσο και σε θέματα υποστήριξης τομέων αιχμής με ποιότητα υποδομών και ανθρώπινου δυναμικού. Αυτά θα λειτουργήσουν προστατευτικά και προωθητικά.
Στον τομέα της κλιματικής αλλαγής, οι αναγκαίες επιλογές είναι ευκρινείς: Πράσινη μετάβαση, επενδύσεις και πολιτικές προστασίας από κλιματικές ανωμαλίες. Και οι δύο αυτές περιοχές μπορούν να καλυφθούν από σώφρονα χρήση κεφαλαίων του Ταμείου Ανθεκτικότητας που θα θεμελιώσουν μία αναπτυξιακή συνέχεια. Στον τομέα της προστασίας από κλιματικές καταστροφές, υπάρχει περιθώριο οικονομιών κλίμακας μέσα από περιφερειακές συνεργασίες με όλες τις γειτονικές χώρες. Η εξωτερική πολιτική μας πρέπει να αναβαθμίσει γενναία την κλιματική διάσταση: Να γίνουν οι κλιματικοί κίνδυνοι πεδίο ειρήνης και όχι αίτιο εχθροπραξιών.
Μία αναπτυξιακή στροφή που θα βελτιώσει τα παραγωγικά πρότυπα δεν χρειάζεται να παγιδευθεί σε λίγους «εθνικούς πρωταθλητές». Πρέπει να εξισορροπηθεί με υποστήριξη οικοσυστημάτων μικρών επιχειρήσεων, ώστε να αξιοποιηθούν όλες οι δυνάμεις της οικονομίας. Η συρρίκνωση της παραοικονομίας πρέπει να εγγράφεται στους στόχους νέων παραγωγικών προτύπων και όχι απλώς στην φορολογική αστυνόμευση.
Είναι πεντακάθαρο ότι η αντιμετώπιση των μεγάλων προκλήσεων είναι πολύ ισχυρότερη για μία μικρή χώρα ενταγμένη στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Η χώρα δεν είναι καταδικασμένη να υφίσταται τις κρίσεις μοιρολατρικά και χωρίς επιλογές πολιτικής. Στις σημερινές συνθήκες αβεβαιότητας οι ωφέλειες της ευρωπαϊκής μας ένταξης και ενεργοποίησης πολλαπλασιάζονται. Ας το τονίζουμε αυτό εν όψει της ανόδου εθνο-πατριωτικών και άλλων δυνάμεων που φαίνεται να διακινούν οράματα «αυτόνομης» αλλά περίκλειστης οικονομίας, απέναντι σε πραγματικούς ή φανταστικούς κινδύνους.
Ο Σταύρος Θωμαδάκης είναι Ομότιμος Καθηγητής του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.
