Κατά έναν ιδιαίτερο τρόπο, η συνδυασμένη με ανησυχία σαγήνη που εγκατέστησε η περιπέτεια της πανδημίας της Covid-19 γύρω από τα επιτεύγματα της βιοτεχνολογίας αλλά και η απομάγευση που υπόσχεται η ενσωμάτωση της αντίστοιχης τεχνολογικής επανάστασης της τεχνητής νοημοσύνης/ΑΙ στην εργασιακή πραγματικότητα, όλα αυτά οδηγούν τη συζήτηση για την τεχνολογία σε διαφορετικό επίπεδο προβληματισμών στο παγκόσμιο χωριό μας.
Είναι , τελικά, σωστή η εδραιωμένη πεποίθηση ότι η τεχνολογία οδήγησε – και θα συνεχίζει να οδηγεί – σε εκείνο που έχουμε ενσωματώσει στη δημόσια συζήτηση ως «πρόοδο»; Και η αδιαμφισβήτητη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου που γνώρισε η ανθρωπότητα προκύπτει από μια περίπου αυτόματη μεταβολή που συνεπάγεται η ενσωμάτωση τεχνολογιών σε μορφές παραγωγής – η τεχνολογική πρόοδος, με άλλα λόγια: Πάλιν η έννοια της προόδου! – ,ή μήπως είναι οι θεσμικές διαρρυθμίσεις εκείνες που οδήγησαν τα πράγματα; Και όποιοι θέτουν υπό αμφισβήτηση το επόμενο τεχνολογικό άλμα, με αναφορά στις αμφιλεγόμενες κοινωνικές επιπτώσεις του, είναι δίκαιο/σωστό να σταμπάρονται (και να σιγάζονται) ως Λουδδίτες;
Οι Ατσέμογλου και Τζόνσον, αμφότεροι του εσώτερου κύκλου του ΜΙΤ, έρχονται εδώ με ένα σημαντικό βιβλίο να τοποθετηθούν στον κεντρικό πυρήνα αυτής της συζήτησης. Ο πρώτος γνωστότερος από το Why Nations Fail (μαζί με τον Τζέημς Ρόμπινσον, με τον οποίο και «Ο Στενός Διάδρομος», στην εκδόσεις Λιβάνη, 2020) ανέδειξε το ρόλο που έχουν οι θεσμικές διαρρυθμίσεις στις οικονομικές επιδόσεις των χωρών. Ο δεύτερος με θητεία στο ΔΝΤ ως επικεφαλής οικονομολόγος πριν τον Ολιβιέ Μπλανσάρ (επί Γενικού Διευθυντή Ντομινίκ Στρως-Καν) και εν συνεχεία στο Sloan School of Management του ΜΙΤ.
Παίρνουν λοιπόν τον μακρύ/ιστορικό δρόμο προκειμένου να αντιμετωπίσουν την (εν πολλοίς) κυρίαρχη υπεραπλούστευση, ότι η τεχνολογία είναι εκείνο που οδηγεί τις παραγωγικές επαναστάσεις οι οποίες – με την σειρά τους – μεταβάλλουν συνολικά την ανθρώπινη εμπειρία. οπότε η τεχνολογία είναι ακριβώς εκεί που πρέπει να ενισχυθεί και η ενσωμάτωσή της σε όλες τις πτυχές της ζωής να αφεθεί απρόσκοπτη, ώστε να προκύψει η πολυπόθητη «πρόοδος».
Αναζητώντας ανά τους αιώνες το νήμα της ανθρώπινης εμπειρίας, οι Ατσέμογλου και Τζόνσον διορθώνουν αισθητά την εικόνα: Μπορεί παλιότερα οι ελίτ να οδηγούσαν τις τεχνολογίες στην αγροτική παραγωγή, ή αργότερα τα ανερχόμενα αστικά στρώματα της Βιομηχανικής Επανάστασης να κινήθηκαν με τις εφευρέσεις που έφεραν την αυτοματοποίηση στην παραγωγή – χωρίς όμως να δίνουν σημασία ιδιαίτερη στα θέματα διάχυσης, ισότητας ή έστω και σωστής επιβίωσης των πληθυσμών. Όμως αυτό περισσότερο καθυστέρησε παρά επιτάχυνε την ανάπτυξη, μέχρις ότου οι ίδιοι οι πολίτες και οι εργαζόμενοι «οργανώθηκαν και αντιπαρατέθηκαν με τις επιλογές των ελίτ, οδηγώντας σε δικαιότερη κατανομή των θετικών που πρόκυπταν από τις τεχνολογικές βελτιώσεις.
Με άλλα λόγια, η αναζήτηση της κοινής ευημερίας όχι μόνο δεν προκύπτει αυτόματα από τις τεχνολογικές καινοτομίες, αλλ’ απαιτείται η κοινωνία να κάνει τέτοιες επιλογές που να οδηγούν στην λειτουργικότερη κατανομή των καρπών της προόδου. Μπορεί αυτό να καταδείχθηκε τις δεκαετίες μετά την Μεγάλη Ύφεση και τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο με μορφές οικονομικού/κοινωνικού consensus, όμως και σήμερα – μετά την νεοφιλελεύθερη επικράτηση, επί δεκαετίες – η αναζήτηση τρόπων επηρεασμού των αποφάσεων της τεχνοκρατικής και επιχειρηματικής ελίτ έχει καθοριστικό ρόλο.
Την στιγμή που το αφήγημα της ταύτισης της τεχνολογικής αλλαγής με την έννοια της «προόδου» περνάει σε νέα φάση υψηλής πτήσης με την υπόθεση της τεχνητής νοημοσύνης/ΑΙ, η αναζήτηση τρόπων δημόσιου/κοινωνικού ελέγχου πάνω στην «ολιγαρχία του οραματικού» (κάτι πολύ πιο ουσιαστικό από την παραδοσιακή οικονομική ολιγαρχία…) δεν είναι εύκολη υπόθεση. Και μάλιστα όταν η σύγχρονη εργασιακή πραγματικότητα έχει οδηγήσει σε υποχώρηση την συνδικαλιστική εκπροσώπηση.
«Προκειμένου να ανακτήσουμε μια διαμοιρασμένη ευημερία, χρειάζεται να επανακατευθύνουμε την τεχνολογία», πράγμα που σημαίνει αλλαγή στην προσέγγιση των πραγμάτων από τους ίδιους τους πολίτες αλλά και από τις οργανώσεις της κοινωνίας πολιτών καθώς και κρατικές ρυθμίσεις. Η συνδυαστική αυτή προσέγγιση ιστορίας και οικονομικών σε μια εκδοχή – ας μας επιτραπεί… – ιστορίας της μακράς διάρκειας κατά Μπρωντέλ, από οικονομολόγους αιχμής του ΜΙΤ, είναι μια ιδιαίτερη εμπειρία για τον σημερινό αναγνώστη που, ας πούμε, παρακολουθεί τη συζήτηση περί Chat GPT και επαγγελμάτων του λόγου…
