Η πολιτική αγαπά το δράμα. «Ένας μεγάλος ιστορικός κύκλος έκλεισε», είχε πει το βράδυ των εκλογών ο Αλέξης Τσίπρας. Τρεις μέρες αργότερα, έδινε σε αυτό το κλείσιμο του κύκλου σκηνική υπόσταση με την δική του δραματική έξοδο. Κι έτσι τέλειωσε με όρους δράματος ένας κύκλος που είχε ξεκινήσει με όρους δράματος. Το οποίο μπορεί να ανέβαινε στην μικρή εναλλακτική σκηνή ενός κόμματος της ριζοσπαστικής Αριστεράς, αλλά ενσωμάτωνε κώδικες σεξπηρικής τραγωδίας. Όπου η άνοδος του ήρωα διασταυρώνεται με μια (συμβολική) αδελφοκτονία και μια (επίσης συμβολική) πατροκτονία. Ο Αλέκος Αλαβάνος για να δώσει στον Τσίπρα την ευκαιρία να ξεδιπλώσει τα πολλά ταλέντα του και να ακονίσει τα πολιτικά του ένστικτα, στο πεδίο της μάχης των δημοτικών εκλογών του 2006, έπρεπε πρώτα να εκπαραθυρώσει τον Μιχάλη Παπαγιαννάκη. Και ο Αλέξης Τσίπρας για να κερδίσει το σκήπτρο του ηγέτη έπρεπε κι αυτός, με την σειρά του, να εκπαραθυρώσει τον μέντορά του. Κι έπειτα, ένα απροσδόκητο γεγονός, η χρεοκοπία και η αδυναμία του κυρίαρχου πολιτικού συστήματος να την διαχειριστεί, έδωσε την ευκαιρία η παράσταση να μεταφερθεί- όχι πια ως σεξπηρικού τύπου τραγωδία μα ως ιψενικό ρεαλιστικό δράμα- από την εναλλακτική στην κεντρική πολιτική σκηνή. Και ο Αλέξης Τσίπρας να διασταυρωθεί όχι πια με τις ιστορικές περιπέτειες της ελληνικής Αριστεράς, αλλά με την μεγάλη Ιστορία.
Τι προέκυψε από αυτήν την διασταύρωση; Η Ιστορία τα έφερε έτσι ώστε, μέσα στην μεγάλη κρίση, η Αριστερά να αναδειχθεί, για πρώτη φορά, σε δύναμη εξουσίας. Και ο ίδιος ο Αλέξης Τσίπρας, όπως μας θύμισε στην αποχαιρετιστήρια δήλωσή του, να γίνει «ο πρώτος Αριστερός πρωθυπουργός». Μόνο που η πανουργία της Ιστορίας είχε υποχρεώσει την Αριστερά, πριν ανέβει στην εξουσία, να «αποσχηματισθεί». Να εμφανιστεί στο προσκήνιο όχι με ένδυμα και λόγο Αριστεράς, αλλά ως αντί-μνημονιακή πολιτική δύναμη. Και με αυτήν την έννοια, ίσως περισσότερο συντηρητική παρά προοδευτική, μεταρρυθμιστική δύναμη.
Τον Απρίλιο του 2010, ο Αλέξης Τσίπρας είχε πει, σε μια κρίσιμη στιγμή, σε μια σημαδιακή του συνέντευξη στην Ελευθεροτυπία, πως ο κίνδυνος χρεοκοπίας είναι ένα μεγάλο ψέμα, ένα «παραμύθι με δράκο», που η αφήγησή του έχει στόχο να δικαιολογήσει περικοπές δικαιωμάτων και κούρεμα μισθών και συντάξεων. Η φράση εκείνη ανάγγειλε όσα θα ακολουθούσαν. Την πρώτη πράξη του νέου δράματος. Όπου ο ΣΥΡΙΖΑ δεν υποδέχθηκε την πρόκληση της χρεοκοπίας ως δικαίωση της κριτικής που η Αριστερά διαχρονικά ασκούσε στο κυρίαρχο πολιτικό και οικονομικό μοντέλο και στο πρότυπο κρατικοδίαιτου και παρασιτικού ελληνικού καπιταλισμού, που διαχρονικά επίσης λοιδορούσε. Η (δικαιολογημένη) κριτική του στην βίαιη και άδικη λιτότητα του μνημονίου δεν εκκινούσε από θέσεις κοινωνικής δικαιοσύνης, σοσιαλδημοκρατικού ορθολογισμού ή προοδευτικού εκσυγχρονισμού, αλλά από θέσεις «προστασίας κεκτημένων» και απόκρουσης ακόμη και των προφανώς αναγκαίων μεταρρυθμίσεων. Ένα τμήμα του γλίστρησε έτσι σε θέσεις αντί-μνημονιακού λαϊκισμού, στα χαρακώματα του οποίου συναντήθηκε με την συνωμοσιολογική και ανορθολογική συνθηματολογία, το ήθος και τα πολιτικά εργαλεία εκείνων που θα έπρεπε να είναι οι χειρότεροι αντίπαλοι της Αριστεράς, μα έγιναν- ω του θαύματος- εταίροι της στον δρόμο προς την εξουσία. Τέλος πρώτης πράξης.
Το καλοκαίρι του 2015, μετά το προδιαγεγραμμένο, άδοξο τέλος της «μεγάλης διαπραγμάτευσης», ο Αλέξης Τσίπρας είχε μια ευκαιρία να διορθώσει πορεία. Σε ένα αξιομνημόνευτο άρθρο του στους Financial Times ο Μαρκ Μαζάουερ διατύπωνε την ελπίδα ότι ο Τσίπρας, μετά τον συμβιβασμό, θα είχε την ευκαιρία «να παρουσιάσει την ήττα ως νίκη, να εμφανίσει ως δικό του πρόγραμμα την συμφωνία με τους δανειστές, να κάνει νέες εκλογές το φθινόπωρο με μια κέντρο-αριστερή πλατφόρμα…απαλλαγμένος από όσους στο κόμμα του ήλπιζαν να οικοδομήσουν τον σοσιαλισμό μέσω της επιστροφής στην δραχμή». Ακολούθησε την υπόδειξη, αλλά μισή. Συνέχισε να κυβερνά με τον Καμμένο στο πλάι του και να διχάζεται ανάμεσα στον εφαρμοσμένο ρεαλισμό της κυβέρνησής του και μια ακαταμάχητη νοσταλγία για το ένδοξο αντί-μνημονιακό παρελθόν. Και η δεύτερη πράξη του δράματος έληξε με την επιεική ήττα στις εκλογές του 2019.
Αλλά αυτή η ήττα ήταν μια δεύτερη ευκαιρία αλλαγής. Την οποία το βράδυ των εκλογών ο Αλέξης Τσίπρας υποσχέθηκε, επιχείρησε, μα άφησε ημιτελή. Θα μπορούσε να χτίσει μια νέα κεντροαριστερή φυσιογνωμία πάνω σε μια κριτική ανάγνωση του απολογισμού της θητείας του στην εξουσία. Η δική του κυβέρνηση, άλλωστε, παρά τις αδυναμίες της, ήταν η πρώτη που είχε επιτύχει εκεί που οι προηγούμενες είχαν αποτύχει- να ολοκληρώσει, πειθαρχημένα, με ασήμαντες αντιδράσεις και εντός προθεσμιών, τις μνημονιακές της υποχρεώσεις. Κι είχε, παράλληλα, δοκιμάσει κάποια μέτρα κοινωνικής προστασίας, είχε προωθήσει, δειλά, λόγω Καμμένου, κάποια φιλελεύθερα κοινωνικά μέτρα κι είχε τολμήσει την συμφωνία των Πρεσπών. Η διπλή εκλογική ήττα του 2023 ήρθε όχι για να τιμωρήσει αναδρομικά τα λάθη που είχαν γίνει στην διάρκεια της διακυβέρνησης, μα την αθέτηση της υπόσχεσης για αλλαγή και την αποτυχία ως αντιπολίτευση. Την αιχμαλωσία, προπάντων, σε μια πνευματική οκνηρία που εύρισκε σε μια άσφαιρη και παλιομοδίτικη αντί-δεξιά, αντί-μητσοτακική ρητορεία το αντίδοτο σε έναν επεξεργασμένο, σύγχρονο προγραμματικό λόγο. Κι έτσι, ένα κόμμα που μέσα σε λίγα χρόνια πήγε από το 3% στο 36% και ηττήθηκε ως κυβέρνηση με 32%, τιμωρήθηκε ως αντιπολίτευση με 18%.
Θα μπορούσε να υπάρξει τώρα άλλη μια ευκαιρία; Θα μπορούσε, μετά την παραίτηση Τσίπρα, μια νέα ηγεσία να ξαναδεί αυτοκριτικά μια διαδρομή που εκείνος, μοιραία, υπερασπιζόταν μέχρι τέλους, ακόμη και στην εξόδια δήλωσή του, ως ηρωική αντίσταση σε «ισχυρές δυνάμεις έξω από την χώρα (που) έβρισκαν ισχυρούς συμπαραστάτες μέσα σε αυτήν»; Να ολοκληρώσει την ατελή αποσαφήνιση της ταυτότητας του κόμματος; Να διακόψει την συνεχή ταλάντευση ανάμεσα σε δύο ταυτότητες, σε δύο διαφορετικούς πολιτισμούς; Να επιδιώξει να συντονιστεί σε έναν ευρύτερο πολιτικό αστερισμό της κέντρο-αριστεράς; Ενδιαφέρουσες ερωτήσεις, αλλά κανείς δεν μπορεί να προεξοφλήσει τις απαντήσεις.
