Η δουλειά αυτή της Ελευθερίας Κόλλια, που έζησε όλη την βασανιστική περίοδο «εξόδου» του Συγκροτήματος Λαμπράκη αφού πρώτα περπάτησε πάνω από δυο δημοσιογραφικές δεκαετίες στο ΒΗΜΑ, λειτουργεί κατά κάποιον τρόπο ως ανάδειξη της ικανότητας του ΔΟΛ να δημιουργεί ανθρώπινο δυναμικό. Μιαν ιδιαίτερη κατηγορία δημοσιογράφων, με αντίστοιχα ιδιαίτερη ικανότητα έρευνας και σύνθεσης αλλά και φιλικής για τον αναγνώστη γραφής («υπάρχουμε λόγω του αναγνώστη» κατά Ανδρέα Δημάκο-Λέοντα Καραπαναγιώτη).
Όποιος τυχόν θέλει να καταλάβει πώς λειτούργησε το Συγκρότημα – πολιτικά ασφαλώς, όμως και κοινωνικά, ή πάλι πολιτιστικά – σε καίριες περιόδους της δημόσιας ζωής της Ελλάδας (και της διεθνούς ένταξής της, αλλ’ ας μην το πάμε έως εκεί), θα βρει στο βιβλίο αυτό σημαντική βοήθεια. Πρόκειται για ένα βιβλίο που λειτουργεί ως αρθρωτό αφήγημα σημαντικών και λιγότερο σημαντικών πλην διαφωτιστικών στιγμιότυπων των έξι δεκαετιών που καλύπτονται. Δεκαετιών πυκνών σε εξελίξεις, πυκνών και σε ανατροπές: Από την συντριβή των Φιλελευθέρων και την ιστορική νίκη της ΕΡΕ του Κ. Καραμανλή στις εκλογές του 1958, με την ΕΔΑ σε θέση Αξιωματικής Αντιπολίτευσης («Σεβαστή η κρίσις [του λαού] αλλά πιστεύομεν ότι επλανήθη») μέχρι τις ημέρες της Αποστασίας που έφεραν την πυρπόληση φύλλων των ΝΕΩΝ έξω από τα γραφεία της Χρήστου Λαδά. από τις ημέρες της Χούντας και την απόφαση να συνεχισθεί η έκδοση των φύλλων του Συγκροτήματος μέχρι και την διαχείριση των πολλαπλών μεταβάσεων της Μεταπολίτευσης (πόσο εντέλει απέχει το «ο λαός θέλει, το ΠΑΣΟΚ μπορεί» από π.χ. τα Κοσκωτικά και το «βρώμικο ‘89», εν συνεχεία από την εποχή Σημίτη;). Σε όλα αυτά τα περάσματα, έρχεται στο προσκήνιο ο ρόλος του Συγκροτήματος αλλά και το αποτύπωμα του ίδιου του Χρήστου Λαμπράκη σε πρώτο πλάνο – ακόμη και αν συχνά η ουσία της παρεμβατικότητας παραμένει συνειδητά στο παρασκήνιο.
Με την αφηγηματική λογική που υιοθέτησε η Ελ. Κόλλια η μεγάλη Ιστορία παρακολουθείται σε ροή, με την διαδρομή του Συγκροτήματος και του Χρήστου Λαμπράκη να προσέρχεται στην διαμόρφωση κεντρικών ισορροπιών, με πρώτο υλικό από μαρτυρίες πέντε ντουζίνων συνεργατών του ΔΟΛ. Και με το κατόρθωμα να «ξεκλειδώνει» μαρτυρίες της Λένας Σαββίδη (μεγάλης αδελφής του Χρήστου Λαμπράκη) και έμμεσα της Ελζας Λαμπράκη (μητέρας του – που θυμίζει την αντιπάθεια του Χρ. Λαμπράκη στην έννοια καν της τήρησης αρχείου : Πολύ αργότερα, με μπρίο ο Σταύρος Ψυχάρης αποδεχόταν ως νομοτέλεια την πολτοποίηση αρχείων του ΔΟΛ στις μετακομίσεις…), καθώς και στενότερων συνεργατών του Λαμπράκη όπως ο Γιάννης Μαρίνος (ιστορικός διευθυντής του ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΥ αλλά και φίλος της μουσικής, στο πλευρό του Λαμπράκη για το Μέγαρο Μουσικής) ή πάλιν ο Γιώργος Αϊδίνης (νομικός σύμβουλος της Ένωσης Ιδιοκτητών και εκ του σύνεγγυς μάρτυς πολλών τρικυμιών του Τύπου στην Ελλάδα, αργότερα και της «υπό Ελληνικές συνθήκες» Τηλεόρασης). Στιγμιότυπα δηλωτικά της ωρίμανσης του Χρ. Λαμπράκη, ιδίως στο δύσκολο ξεκίνημά του μετά τον θάνατο του πατέρα του Δημήτρη Λαμπράκη – πρωτεϊκής φιγούρας του Βενιζελισμού και του Τύπου, ήδη του Μεσοπολέμου – κατατίθενται, όπως π.χ. η εικόνα του παλιοκαιρινού γραφείου του Χρ. Λαμπράκη, που από την πίεση και το άγχος της οικονομικής επίπλευσης στα πρώτα του βήματα το είχε τραυματίσει. με τα νύχια, όχι με τον χαρτοκόπτη, δε…
Να διακόψουμε εδώ τη περιδιάβαση/περιγραφή της δουλειάς της Ελευθερίας Κόλλια, για να σημειώσουμε ότι αυτό το βιβλίο-ποταμός διαβάζεται εύκολα/γρήγορα/ ευχάριστα, χωρίς όμως να χάνεται η ουσιαστικότητα της περιγραφής καταστάσεων και χαρακτήρων. Να σημειώσουμε επίσης ότι η επιλογή της να θεμελιώσει την δουλειά της σε σειρά από συνεντεύξεις/συζητήσεις με κατά καιρούς συντελεστές του ΔΟΛ, γίνεται με ένα διακριτικό φιλτράρισμα των καταθέσεών τους: Ενσωματώνονται μεν στην αφήγηση, χωρίς όμως να προβάλλονται ως μονόδρομη ανάγνωση των πραγμάτων.
Και τα δυο αυτά επίπεδα, μαζί και με την ματιά κριτικής ενσωμάτωσης της δημοσιογραφικής λειτουργίας στην ιστορική διαδρομή των έξι δεκαετιών Ελλάδας, ανεβάζει στην επιφάνεια ένα από τα πιο σημαντικά στοιχεία της κληρονομιάς του ΔΟΛ. Τη δημιουργία και στήριξη ενός είδους δημοσιογράφου το οποίο έφερες εκείνο το δυσπροδιόριστο, που στο συνάφι της τόσο ταλαιπωρημένης έννοιας του Τύπου/των Μέσων ονομαζόταν κάποτε «ποιότητα». Και το οποίο, ακριβώς, χαρακτήριζε πολλά από τα μεσαία στελέχη του ΔΟΛ, εκεί δηλαδή όπου κρίνεται το επίπεδο των Μέσων (όχι στα επιτελεία ή τις διευθυντικές θέσεις ή τους αστέρες του κλάδου).
Τα χρόνια της φθοράς και των περιπετειών και του αγώνα για επιβίωση του τραυματισμένου από οικονομικά παιχνίδια και από προσωπικές στρατηγικές ΔΟΛ, μέχρι και την τωρινή έκβαση (από την οποία το κλείσιμο του βιβλίου μένει κάποια χρόνια πίσω…), βρίσκονται πέρα και μετά την ανάλυση της Κόλλια. Η ίδια, πάντως, συμπεριφέρεται με επιφυλακτικότητα και συγκράτηση στα τελευταία επεισόδια της περιπέτειας του ΔΟΛ, δηλαδή στην φάση των χρόνων Ψυχάρη. Τον οποίο, και αυτόν, τον χειρίζεται/μεταχειρίζεται με απόσταση αλλά χωρίς ξορκιστική διάθεση όπως συνέβη με τόσους άλλους συντελεστές της εποχής της εξόδου, της «Γάτας των Ιμαλαίων» ή των επαφών με τον ΣΥΡΙΖΑ και μέχρι των τίτλων τέλους ΔΟΛ στην Tageszeitung, τον Guardian ή του Spiegel. Και ας υπήρξε, η ίδια η Ελευθερία Κόλλια, από εκείνους που ταλαιπωρήθηκαν στην τελική φάση του ΔΟΛ!
Για όσους είχαν/έχουν μιαν περιέργεια για τον μαγικό μηντιακό κήπο και τον ρόλο του στα μεταπολεμικά χρόνια και – πάντως – στα χρόνια της Μεταπολίτευσης, αλλά και για όσους απλώς θέλουν ένα ανάγνωσμα με πολύ πρωτογενές υλικό χωρίς υπερκαθοδήγηση, το βιβλίο της Ελευθερίας Κόλλια είναι εκείνο που (σε παλιότερες εποχές…) θα λέγαμε lecture oblige/υποχρεωτική ανάγνωση. Αξίζει να διαβαστεί και να ξαναδιαβαστεί.
