Η ανταρσία της Wagner φαίνεται ότι έπιασε το Κρεμλίνο εξαπίνης, αν και δεν θα έπρεπε. Η Wagner ελέγχεται σήμερα από τον Γιεβγκένι Πριγκόζιν, αλλά είναι δημιούργημα των ρωσικών μυστικών υπηρεσιών. Τα τελευταία δέκα χρόνια χρόνια, η εταιρεία εξελίχθηκε σε έναν δεύτερο στρατό με δυνατότητα να επιχειρεί στην Ουκρανία, τη Συρία, τη Λιβύη, το Μάλι και άλλες αφρικανικές χώρες. Η Wagner έχει τα δικά της άρματα μάχης και πυροβολικό, ενώ διατηρεί το δικό της σύστημα διοίκησης και ελέγχου. Με αυτές τις δυνατότητες έκανε τη «βρώμικη δουλειά» του Κρεμλίνου σε ζώνες συγκρούσεων που ο ρωσικός στρατός δεν μπορούσε ή δεν ήθελε να πολεμήσει.
Η ρωσική ηγεσία δεν έκανε καμία προσπάθεια να κρύψει τη στενή της σχέση με τη Wagner. Οι μαχητές της έχουν λάβει εκπαίδευση σε ρωσικές στρατιωτικές εγκαταστάσεις και έχουν νοσηλευτεί σε στρατιωτικά νοσοκομεία. Ορισμένοι από αυτούς έχουν παρασημοφορηθεί από τον ίδιο τον Πούτιν για τη γενναιότητα που έδειξαν στα πεδία των μαχών. Ταυτόχρονα, μέχρι σχετικά πρόσφατα, η Wagner παρουσιαζόταν από τα ρωσικά ΜΜΕ ως μια μυστηριώδης, σχεδόν μυθική οργάνωση με σκληρούς πολεμιστές. Επίσης, με την άδεια των ρωσικών αρχών, μνημεία έχουν χτιστεί στην Ανατολική Ουκρανία και τη Συρία που είναι αφιερωμένα στους πεσόντες «Βαγκνερίτες». Η Wagner δεν ήταν μια απλή μισθοφορική εταιρεία.
Οι προσωπικές φιλοδοξίες του Πριγκόζιν δεν επαρκούν ως εξήγηση για την ανταρσία. Οι μεγάλες απώλειες των ρωσικών δυνάμεων στην Ουκρανία αρχίζουν να αποσταθεροποιούν το καθεστώς Πούτιν. Παρά τον ασφυκτικό έλεγχο της ενημέρωσης, ολοένα και περισσότεροι συνειδητοποιούν ότι η χώρα δεν πρόκειται να νικήσει. Στην Ρωσία σχεδόν όλες οι μεγάλες πολιτικές αλλαγές, ή απόπειρες αλλαγών, έχουν προέλθει από επεμβάσεις του στρατού. Η Εξέγερση των Δεκεμβριστών το 1825, η Επανάσταση του 1905, η Επανάσταση του Φεβρουαρίου το 1917 και το πραξικόπημα εναντίον του Γκορμπατσόφ το 1991 ξέσπασαν όταν η χώρα βίωσε την ταπείνωση της ήττας ή αντιμετώπισε το φάσμα της διάλυσης.
Γύρω από την Wagner έχουν συσπειρωθεί ακροδεξιά στοιχεία που ποτέ δεν είδαν με ιδιαίτερη συμπάθεια τη διεφθαρμένη ολιγαρχία της Μόσχας. Ταυτόχρονα, η οργάνωση διατηρεί επαφή με διάφορες ομάδες και κλίκες μέσα στον σκοτεινό κόσμο των μυστικών υπηρεσιών που έχουν αποστασιοποιηθεί από την ηγετική ομάδα του Κρεμλίνου για διάφορους λόγους. Αυτοί οι «αόρατοι σύμμαχοι» θα προσπαθήσουν να διατηρήσουν τη Wagner ως μοχλό πίεσης μέχρι να ξεκαθαρίσει το πολιτικό περιβάλλον στη ρωσική πρωτεύουσα.
Η συμφωνία για αποκλιμάκωση που διαπραγματεύτηκε ο πρόεδρος της Λευκορωσίας Λουκασένκο αποσόβησε, προς το παρόν, έναν εμφύλιο πόλεμο. Πρόκειται όμως μόνο για το τέλος της αρχής και τίποτα παραπάνω. Ο πρόεδρος Πούτιν βγαίνει σαφώς τραυματισμένος πολιτικά από αυτή την κρίση. Εξάλλου, η διαμεσολάβηση ενός ξένου -έστω άκρως φιλικού- ηγέτη για μια εσωτερική σύγκρουση είναι από μόνη της μια μεγάλη ταπείνωση.
Το μεγάλο ερώτημα, βέβαια, είναι τι θα γίνει στον πόλεμο της Ουκρανίας. Υπάρχουν ορισμένες φωνές στις ΗΠΑ (τραμπικοί Ρεπουμπλικανοί) και σε ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες (Γερμανία, Γαλλία, Ιταλία) που ζητούν σταδιακή εξομάλυνση των σχέσεων με τη Μόσχα. Η θεωρητική σχολή του πολιτικού ρεαλισμού, που εκπροσωπείται από τον Henry Kissinger, τον John Mearsheimer, τον Stephen Walt και άλλους, προτείνει ένα νέο modus vivendi με το Κρεμλίνο. Την ώρα που η Δύση προσπαθεί να τιθασεύσει την κινεζική επιθετικότητα στην Άπω Ανατολή και αλλού, ο πόλεμος στην Ουκρανία την οδηγεί σε μια αδιέξοδη σύγκρουση με τη Ρωσία.
Σε κάθε περίπτωση, η Δύση πρέπει να ξεκαθαρίσει επιτέλους τι θέλει να πετύχει: Μια (λελογισμένη) στρατιωτική ήττα της Ρωσίας ή ανατροπή του Πούτιν και αλλαγή καθεστώτος; Αν οι ΗΠΑ και η Ευρώπη θέλουν να ανταγωνιστούν την ανερχόμενη κινεζική υπερδύναμη θα πρέπει να αποϊδεολογοποιήσουν την στρατηγική τους έναντι της Μόσχας. Έτσι και αλλιώς, τα φιλελεύθερα κελεύσματα για εκδημοκρατισμό και πλουραλισμό δεν βρίσκουν ευήκοα ώτα στο εσωτερικό της Ρωσίας. Η ανταρσία της Wagner δείχνει ότι τυχόν ανατροπή του Πούτιν μπορεί να φέρει στην εξουσία κάποιον ακόμα χειρότερο σαν τον Πριγκόζιν.
Ο Μάνος Καραγιάννης είναι Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και Reader in International Security στο King’s College London.
