Η σύνοδος κορυφής του ΝΑΤΟ στο Βίλνιους της Λιθουανίας στις 11-12 Ιουλίου θα αποτελέσει σταθμό. Σε τρεις κατηγορίες ζητημάτων το Βίλνιους αναμένεται είτε να λάβει αποφάσεις είτε να σηματοδοτήσει πιθανές μελλοντικές κατευθύνσεις.
Στο Βίλνιους το ΝΑΤΟ θα επιχειρήσει να διατυπώσει κάποια φόρμουλα μελλοντικών εγγυήσεων ασφάλειας για την Ουκρανία. Και αυτό παρά το γεγονός ότι η προοπτική ένταξης μιας χώρας που βρίσκεται σε πόλεμο με την Ρωσία δεν είναι δυνατό να είναι άμεσα στα χαρτιά. Όμως η προετοιμασία για την φόρμουλα εγγυήσεων παρουσιάζει δυσκολίες, καθώς – σχεδόν ανεξάρτητα από τις δημόσιες δηλώσεις τους – η Γαλλία και η Γερμανία προσεγγίζουν το ζήτημα από διακριτές οπτικές γωνίες αλλά σχεδόν εξίσου προσεκτικά. Η θέση της Ουάσιγκτον όσο περνούν οι μήνες και πλησιάζει το εκλογικό έτος 2024 θα παρουσιάζει διακυμάνσεις εξαρτώμενες εν μέρει από την εσωτερική πολιτική σκηνή. Η θέση του Λονδίνου, εν μέρει εξαρτώμενη από την αμερικανική θέση που όμως γίνεται αβέβαιη όσο πλησιάζει το 2024, θα κινδυνεύσει να εκτεθεί ως η πλέον προωθημένη ή – από διαφορετική σκοπιά – ως η πλέον ριψοκίνδυνη.
Σε αυτό το πλαίσιο, ενώ η συνοχή του ΝΑΤΟ δεν μπορεί να αμφισβητηθεί χάρη στον Πούτιν, οι διαφορετικές εθνικές προσεγγίσεις αναδεικνύουν μια συνθετότητα που ξεφεύγει από τις απλοϊκές αναλύσεις. Το παράδειγμα της Πολωνίας είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον. Αφενός η ρωσική επιθετικότητα οδήγησε σε περαιτέρω επιβεβαίωση του ήδη ισχυρού ατλαντικού προσανατολισμού της Πολωνίας και εντατικοποίηση των εξοπλιστικών προγραμμάτων της. Αφετέρου τα σύνθετα ερεθίσματα από τον πόλεμο ενέτειναν περαιτέρω τις αντιθέσεις ανάμεσα στις δυτικές αντιλήψεις και τα ακραία εθνικιστικά ρεύματα. Το μέλλον θα οδηγήσει σε διλήμματα.
Ένα δεύτερο ζήτημα αναφέρεται στην ένταξη της Σουηδίας και, παράλληλα, την τοποθέτηση της Τουρκίας στην παγκόσμια σκακιέρα. Η επανεκλογή Ερντογάν συνιστά σημείο τομής στην εξέλιξη της διεθνούς τοποθέτησης της Τουρκίας και του ρόλου της στο διεθνές σύστημα. Όπως ήταν αναμενόμενο, οι πρώτες κινήσεις του επανεκλεγέντα Τούρκου προέδρου δείχνουν διαλλακτικότητα προς την Ουάσιγκτον, στην προσπάθεια (α) να επιτευχθούν οι άμεσοι στόχοι της Άγκυρας (εξοπλισμοί και οικονομική βοήθεια) ενώ παράλληλα (β) να μην εκτροχιαστεί η στρατηγική κατεύθυνση που εξακολουθεί να συνίσταται στην περαιτέρω ενίσχυση της τουρκικής αυτονομίας. Η εκ νέου εσωτερική νομιμοποίηση της οικονομικής, κοινωνικής, πολιτικο-θρησκευτικής και γεωστρατηγικής κατεύθυνσης της Τουρκίας επιταχύνει την πορεία της μακριά από τη Δύση σε ένα υπό διαμόρφωση χώρο μεταξύ Βορρά και Νότου, μεταξύ Δύσης και Ανατολής, μεταξύ της σχετικής προβλεψιμότητας των συμμαχιών στο εσωτερικό της Δύσης και της υποβόσκουσας αναρχίας των αλληλεπιδράσεων στις παραδοσιακές διεθνείς σχέσεις.
Ένα τρίτο πεδίο που θα εμφανιστεί ως σύνολο προβληματισμών μπορεί να συγκεκριμενοποιηθεί με το παράδειγμα της ανοικτής, ακόμη, συζήτησης για το ενδεχόμενο της παρουσίας του Ιάπωνα πρωθυπουργού στο Βίλνιους. Έχοντας καταρχήν δηλώσει ότι η Ιαπωνία δεν πρόκειται να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ (το οποίο άλλωστε δεν παύει να είναι ευρωατλαντικό σύμφωνο), ο κ. Κισίντα εξετάζει την παρουσία του στο Βίλνιους όπως είχε κάνει για πρώτη φορά στη σύνοδο του ΝΑΤΟ στη Μαδρίτη, προκειμένου να υπογραμμιστεί η εμβάθυνση των σχέσεων μεταξύ Ιαπωνίας και ΝΑΤΟ.
Θεωρώ ότι η συζήτηση για την παγκόσμια επιρροή της ευρωατλαντικής συμμαχίας αναφέρεται στον πυρήνα των μελλοντικών προβληματισμών για την δομή και την πολικότητα του διεθνούς συστήματος. Στην πραγματικότητα, ενώ το εύρος και ο ορίζοντας των ενδεχόμενων εξελίξεων μπορούν μόνο να πιθανολογηθούν, το υπό διαμόρφωση υπόβαθρο έχει ήδη αποκτήσει κάποια χαρακτηριστικά. Παρά την ρευστότητα της διεθνούς κατάστασης, ορισμένα από αυτά τα χαρακτηριστικά του υπόβαθρου έχουν αρχίσει να διαγράφονται με σχετική σαφήνεια.
Πριν την εισβολή του Πούτιν, ένα νέο διεθνές σύστημα άρχιζε να αναδύεται. Ένα σύστημα το οποίο, όπως εξήγησα στο παρελθόν, είναι πολυπολικό και πολυκεντρικό. Ακριβέστερα, είναι ένα σύστημα που θα απαρτίζεται από λίγους (αλλά κατά κανένα τρόπο δυο) πόλους και πολλά επιμέρους κέντρα. Επειδή ένα από τα χαρακτηριστικά του είναι η ρευστότητα, το αναδυόμενο σύστημα ευνοεί ποικίλες μετακινήσεις και μετατοπίσεις που αντανακλούν επιμέρους πεδία συγκλινόντων συμφερόντων περισσότερο από μακροχρόνιες ιστορικές συμμαχίες. Πώς θα διαγραφεί ο ρόλος του ΝΑΤΟ σε αυτό πλαίσιο; Το Βίλνιους θα μας δώσει νέες και σημαντικές ενδείξεις, αλλά η διαμόρφωση θα συνεχίζεται με κρισιμότερη τη διετία 2024-2025.
Ο Κώστας Α. Λάβδας είναι Καθηγητής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και έχει διατελέσει, μεταξύ άλλων, Senior Research Fellow στη London School of Economics και κάτοχος της Έδρας Ελληνικών και Ευρωπαϊκών Σπουδών «Κωνσταντίνος Καραμανλής» στο Fletcher School of Law and Diplomacy του Πανεπιστημίου Tufts στις ΗΠΑ.
