Τα κτίρια, τα δημόσια ιδίως κτίρια, εκφράζουν ανέκαθεν το γενικότερο κοινωνικό, πολιτικό και ως εκ τούτου θεσμικό πλαίσιο στο οποίο εντάσσονται και από το οποίο νοηματοδοτούνται. Την ίδια στιγμή, η ίδια κοινωνική, οικονομική και πολιτική πραγματικότητα καλεί τα κτίρια αυτά να αποτελέσουν μαρτυρία των αξιών της και έκφραση των δυνατοτήτων της. Όσο, λοιπόν, κι αν αυτό παραξενεύει τον αναγνώστη, η αρχιτεκτονική – η οποία ούτως ή άλλως έχει πολιτική διάσταση – αποκτά και λειτουργία πολιτειακής αποτύπωσης. Ασφαλώς ο γυάλινος θόλος του Γερμανικού Κοινοβουλίου στο Βερολίνο, κληρονόμου της βαριάς σκιά του Reichstag, αλλά και η γυάλινη αίθουσα της Ολομέλειάς του θέλει να αποτυπώσει κτιριακά την αρχή της διαφάνειας, να διαλύσει σκιές παρελθόντος…
Προλογίζοντας το βιβλίο αυτό του Σπύρου Βλαχόπουλου, καθηγητή του Δημοσίου Δικαίου (με έμφαση στο Συνταγματικό) στην Νομική του ΕΚΠΑ/Πανεπιστήμιου Αθηνών, ο Παναγιώτης Τουρνικιώτης – καθηγητής Αρχιτεκτονικής στο ΕΜΠ – περιγράφει την σχέση αρχιτεκτονικής και πολιτεύματος ως «αποκρυστάλλωση της διαλεκτικής των αντιθέσεων, ισορροπία στο σταυροδρόμι των ιδεών που αντιπαρατίθενται και εν τέλει συμφωνούν σε ένα κοινό γεωγραφικό, συμβολικό και ιστορικό τόπο». Υπ’ αυτήν την έννοια η μορφή ακολουθεί το νόημα, «που ξαναγίνεται κτίριο, πολλές φορές πάνω στο ίδιο κτιριακό απόθεμα».
Ο ίδιος ο Σπ. Βλαχόπουλος, παρατηρεί με κάποια μελαγχολία πώς/πόσο «προσπερνάμε τα κτίρια που μας περιβάλλουν χωρίς να «διαλεγόμαστε» με την ιστορία τους και τους πολλαπλούς συμβολισμούς που εκπέμπουν». Παράδειγμα, εδώ και δεκαετίες (έναρξη το 1961) το κτίριο της Αμερικανικής Πρεσβείας στην Αθήνα, στην Βασιλίσσης Σοφίας – ανοιχτό στην δημόσια θέα και πρόσβαση όταν χτίστηκε με σχέδια Gropius (ιδρυτή της Σχολής του Bauhaus) «χωρίς τοίχους, διαζώματα ή προσόψεις που να εμποδίζουν την θέα στο εσωτερικό […] ανοικτό σε όλους, άρα δημοκρατικό». Μεγάλο στοίχημα στο βάθος του Ψυχρού Πολέμου, αντί για την συνήθη φιλοξενία στο Ψυχικό, πίσω από φράχτες και τοίχους. οι οποίοι, ωστόσο, δεν μπόρεσαν να μην έλθουν μετά από κάποιες δεκαετίες εν μέσω διαδηλώσεων και επιθέσεων, όσο κι αν σήμερα έχει επιλεγεί/αποτολμηθεί μια ελαφρότερη περίφραξη της Πρεσβείας.
Οι φωτογραφικές – και περιγραφικές/αναλυτικές – περιπλανήσεις που προτείνει ο Βλαχόπουλος στα βαριά από Ιστορία κτίρια της Γερμανικής/χιτλερικής Καγκελαρίας, ή πάλι της Αίθουσας του Λαού/Volkshalle στο Βερολίνο, στο Παλάτι της Δικαιοσύνης του Μιλάνου της φασιστικής Ιταλίας, ή στο Παλάτι του Πολιτισμού και των Επιστημών στην Βαρσοβία, αποτυπώνουν άμεσα την επιθυμία να δημιουργηθεί δέος και να προκύψει επιβολή. Ο αναστοχασμός γύρω από την εφήμερη – με ιστορικούς όρους – ακμή της Σχολής του Bauhaus παράλληλα με την πορεία της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης στον Γερμανικό Μεσοπόλεμο, έρχεται δίπλα στην περιγραφή της γυάλινης εισόδου και της ίδιας της αίθουσας συνεδριάσεων του Συνταγματικού Δικαστηρίου της μεταπολεμικής Ομοσπονδιακής Γερμανίας, στην Καρλσρούη.
Αν όμως «ο σύνδεσμος μεταξύ πολιτεύματος και αρχιτεκτονικής βρίσκει την πιο καθαρή του έκφραση στα δικτατορικά και ολοκληρωτικά πολιτεύματα […] για να στηρίζει και να παρατείνει την εξουσία καθεστώτων που δεν μπορούν να στηριχθούν στην λαϊκή νομιμοποίηση», και οι αντίστοιχες διαδρομές της Βουλής των Ελλήνων όταν ξεκινούσε ο πολιτικός βίος της Ελλάδας – από το Τζαμί του Αγά Πασά (Ναύπλιο) στην Μητροπολιτικό Ναό (Αίγινα) για να καταλήξει στα Παλαιά Ανάκτορα (σύμβολο της μοναρχικής εξουσίας) μετά και από πέρασμα στην Παλιά Βουλή (στην Σταδίου) όπου απηγγέλθη και η θανατική ποινή των Έξη – έχουν και αυτές τις δικές τους συμπαραδηλώσεις.
Όπως, άλλωστε, και η διατήρηση της μνήμης όπως με την διάσωση των κτιρίων του ΕΑΤ/ΕΣΑ στο «Πάρκο Ελευθερίας» στην Βασιλίσσης Σοφίας, ή αύριο των Προσφυγικών στην Αλεξάνδρας με τους τοίχους τραυματισμένους από τις σφαίρες του Εμφυλίου…
Βέβαια, ο Le Corbusier – στην περιβόητη «Χάρτα των Αθηνών» – θυμίζει πως «ό,τι ανήκει στο παρελθόν δεν δικαιούται εξ ορισμού να παραμείνει αιώνιο». Οπότε «χρειάζεται φρόνηση για να διαλεχτεί εκείνο που πρέπει να γίνει σεβαστό».
Πάντως, ήταν μια ευχάριστη/απροσδόκητη έκπληξη το να συναντά κανείς έναν συνταγματολόγο να φωτίζει έτσι το καθημερινό συναπάντημα των ανθρώπων με την αρχιτεκτονική παρουσία στον κατοικημένο, ιδίως αστικό, χώρο.
